Louise Glück
Sanırım beş ya da altı yaşlarında küçük bir çocukken, başımda, dünyanın en büyük şiirini belirlemek için bir yarış düzenledim. Sonuçta iki finalist vardı: Blake’in “The Little Black Boy” (Küçük Siyah Çocuk) ve Stephen Foster’ın “Swanee River” (Swanee Nehri). Büyükannemin Long Island’ın güney kıyısında bir köy olan Cedarhurst’te bulunan konutundaki konuk yatak odasında bir ileri bir geri yürüdüm, Blake’in unutulmaz şiirini, tercih ettiğim üzere ağzımdan değil başımdan okudum ve birebir vakitte tekrar başımdan kederli Foster şarkını söyledim. Blake’i nasıl okumaya başladığım bir muammaydı. Sanırım ailemin konutunda daha çok siyaset ve tarih hakkındaki kitaplar ve birçok roman ortasında, birkaç da şiir antolojisi mevcuttu. Ancak ben Blake’i büyükannemin konutuyla ilişkilendiriyorum. Büyükannem kitaplara düşkün bir bayan değildi. Lakin konutunda Blake’in ‘Masumiyet ve Tecrübe Şarkıları’ ile bir arada, Shakespeare’in oyunlarındaki müziklerden derlenmiş, büyük kısmını ezberlediği küçük bir kitap vardı. Bilhassa de Cymbeline’daki şarkıyı çok severdim; muhtemelen bir kelimeyi değil, tonu, ritimleri, buyruk kipinin çınlamalarını anlamak, ziyadesiyle utangaç ve ürkek bir çocuğa heyecan verici geliyordu. “Ve mezarının yerini herkes bilsin.” Ben de o denli olmasını umuyordum.
Onur ya da büyük mükafatlar için girişilen bu tıp yarışlar bana doğal görünüyordu; birinci okumalarım olan efsaneler onlarla doluydu. Şimdi çok gençken bile, dünyanın en düzgün şiiri bana en yüksek onur mertebesi üzere geliyordu. Bu birebir vakitte, kız kardeşim ve benim, Fransa’yı kurtarmak (Joan of Arc) ve radyumu keşfetmek (Marie Curie) üzere yetiştirilme şeklimizdi. Sonraları, hiyerarşik düşünmenin tehlikelerini ve kısıtlamalarını anlamaya başladım ancak çocukluğumda bir mükafatla onurlandırılmak benim için değerli görünüyordu. Dağın doruğunda dikilen ve uzaklardan görülen bir kişi, dağdaki tek ilgi cazibeli şey olurdu. Biraz aşağıda kalan bireyse görünmezdi.
Mevcut durumda şiir öyleydi. Bilhassa de Blake’in bir formda bu olayın farkında ve tepeye çıkmaya niyetli olduğundan emindim. Öldüğünün farkındaydım fakat hâlâ hayatta olduğunu hissediyordum; gizlense de benimle konuştuğunu, onun sesini duyabiliyordum. Sadece bana ya da bilhassa bana konuştuğunu hissediyordum. Biricik ve ayrıcalıklı olduğumu hissediyordum; ayrıyeten, Shakespeare’le birlikte, konuşmak istediğim başka kişinin aslında konuşmakta olduğum Blake olduğunu hissettim.
Yarışmanın galibi Blake idi. Lakin vakit geçtikçe bu iki mısranın nasıl da benzeri olduğunu ayrımsadım; tıpkı artık olduğu üzere, o vakit da hüzün ya da hasretle büyüyen yalnız insanın sesine kapıldım. Ve yaşlandıkça geri döndüğüm şairler, seçilmiş bir dinleyici olarak yapıtında çok değerli bir rol oynadıklarımdı. İçten, baştan çıkarıcı, çoğunlukla kaçamak ya da zımnî saklıydılar. Stadyum şairleri değillerdi. Kendi kendilerine konuşan şairler değillerdi.
Bu iştiraki sevdim; şiirin bahsettiği şeyin, tıpkı bir rahip yahut analistin aldığı bildiri üzere aslî ve birebir vakitte özel olduğu duygusu hoşuma gitti.
Büyükannemin konuk yatak odasındaki ödül merasimi, kapalılığından ötürü, şiirin yarattığı ağır alakanın bir uzantısı üzere görünüyordu: Bir uzantıydı fakat ihlal değildi.
Blake benimle küçük ve siyah bir oğlan çocuğu aracılığıyla konuşuyordu; o sesin bâtın kaynağı bu çocuktu. Tıpkı küçük siyah çocuğun idraksiz ve kibirli beyaz çocuk tarafından görülmemesi ya da yanlış bir formda görülmesi üzere, o da görülemedi. Tekrar de söylediklerinin hakikat olduğunu, fani, ölümlü vücudunun parıldayan, saf bir ruh taşıdığını biliyordum. Bunu biliyordum; zira siyah çocuğun söylediği şeyler, his ve deneyimler hiçbir suçlama içermiyordu, intikam almak istemiyordu; sırf vefattan sonra kendisine vaat edilen kusursuz dünyada, olduğu haliyle kabul edileceğine ve sevincin bolluğunda, daha kırılgan olan beyaz çocuğu ani ışık selinden koruyacağına olan inancını barındırıyordu. Bunun gerçekçi bir umut olmadığını, gerçeği görmezden geldiğini, şiiri yürek burkucu ve tıpkı vakitte son derece politik bir hale getirdiğini de biliyordum. Küçük siyah çocuğun hissetmekten kaçındığı, annesinin onu müdafaaya çalıştığı acı ve haklı öfke, okuyucu ya da dinleyici tarafından hissedilir. O okuyucu bir çocuk olsa bile…
Ancak oburlarının önünde onurlandırılmak farklı bir sorun.
Hayatım boyunca en hararetli biçimde kapıldığım, yani bahsettiğim çeşitten şiirler, samimi bir seçimi ya da uyuşmazlığı anlatan, dinleyici yahut okuyucunun, bazen bir işbirlikçi bazen de bir inanç ya da haykırışın muhatabı olarak kıymetli bir katkıda bulunduğu şiirlerdir. Dickinson “Ben hiç kimseyim!” diyor. “Sen de hiç kimse misin?/O halde bir çift ediyoruz- sakın söyleme!” Ya da Eliot: “Hadi gidelim, sen ve ben/Akşam gökyüzünü örttüğünde/Ameliyat masasında uyutulmuş bir hasta üzere…” Eliot izcilerini toplanmaya çağırmıyor. Onun talebi okuyucudan. Örneğin Shakespeare’in “Seni bir yaz gününe mi benzeteyim?” mısrasının bilakis, Shakespeare beni bir yaz gününe benzetmiyor. Bu göz kamaştırıcı ustalığa kulak konuğu olmama müsaade veriliyor fakat şiir benim varlığıma gereksinim duymuyor.
Benim kapılıp gittiğim çeşitten sanatta, toplu ses ya da yargılar tehlikelidir. Samimi sözün tekinsizliği, şiirin kudretine ve müdafaası ya da cüretiyle şiirin sesine cüret katan okuyucunun gücüne güç ekler.
Toplum, açık biçimde sürgün etmek yahut görmezden gelmek yerine, onu alkışlar ve yüceltirse, böylesi bir şaire ne olur? Bu türlü bir şairin kendini tehdit altında, köşeye sıkışmış hissedeceğini söyleyebilirim.
Bu, Dickinson’ın sorunu. Her vakit değil lakin çoklukla bu türlü.
Gençlik çağında Emily Dickinson’ı büyük bir tutkuyla okudum. Çoğunlukla gece geç saatlerde, uyku vaktinden sonra, oturma odasındaki kanepede.
Ben hiç kimseyim! Sen kimsin?
Sen de hiç kimse misin?
Ve o vakitler okuduğum ve hâlâ tercih ettiğim haliyle:
O halde bir çift ediyoruz-sakın söyleme!
Sürgün edenler bizi, biliyorsun…
Orada, kanepede otururken, Dickinson beni seçmiş ya da tanımıştı. Biz seçkin bireyler, görünmezlikte birbirine omuz veren yoldaşlardık ve sadece ikimiz bu gerçeğin farkındaydık. Biz, bu dünyanın hiç kimsesiydik.
Ama bizim üzere, bir kütüğün altını sığınak üzere görenler için sürgünün manası nedir ki? Sürgün, kütüğün diğer bir yere sürüklenmesidir.
Burada, Emily Dickinson’ın genç kızlar üzerindeki ziyanlı tesirinden bahsetmiyorum. Toplumsal yaşama güvenmeyen ya da onu, genellemenin hassasiyeti yok ettiği ve kısmi gerçekliğin içtenlik ve içi dolu ifşaatın yerini aldığı bir alan olarak gören bir kişilikten bahsediyorum. Mesela, bir işbirlikçinin sesini hayal edin, Dickinson’ın sesi yerine yargının sesi duyuluyor. “Biz hiç kimseyiz, ya sen kimsin?” Bu ileti, apansız makûs niyetli bir hale gelir.
8 Ekim sabahı, bahsettiğim paniği yaşamak benim için şaşırtıcıydı. Işık çok derecede parlak, tartıysa çok büyüktü.
Biz kitap yazanlar, muhtemelen birçok beşere ulaşmak isteriz. Ne var ki kimi şairler çok sayıda beşere ulaşmayı, bir konser salonunu doldurmak üzere uzamsal bir bağlamda görmezler. Birçoğuna ulaşmanın, vakti ve sırası geldiğinde, vakit geçtikçe, gelecekte gerçekleştiğini görürler; her nasılsa bu okuyucular etkileyici bir halde ebediyen birer birer, tek başlarına gelirler.
Bana bu mükafatı verirken, İsveç Akademisi’nin, halka açık tabirin bazen çoğaltabileceği yahut yaygınlaştırabileceği lakin asla yerine geçemeyeceği samimi, ferdî sesi onurlandırmayı seçtiğine inanıyorum.
(Çeviren: Tarkan Tufan)
Kaynak
