Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran 2050 yılına kadar antibiyotiklere dirençli bakteriler, yani “süper mikroplar”, her yıl milyonlarca insanın hayatına mal olabilir. 20. yüzyılın en büyük tıbbi ihtilali olan antibiyotikler süratle etkisizleşirken, bir asır evvel keşfedilmiş ama geri planda kalmış bir usul yine gündeme geldi: faj tedavisi. Virüslerin bakterileri enfekte edip yok etmesine dayanan bu usul, bilim insanlarının yeni araştırmalarıyla tıp dünyasında yine umut verici bir alternatif haline geliyor.
FAJ TEDAVİSİ NEDİR?
Faj tedavisi (bakteriyofaj tedavisi), bakterileri amaç alan özel virüslerin kullanılmasıyla uygulanıyor. Bu virüsler bakterinin içine girip çoğalarak onu içeriden yok ediyor. Penisilinin keşfiyle geri plana düşen bu metot, antibiyotik direncinin global bir kriz haline gelmesiyle tekrar araştırılmaya başlandı.
BAKTERİLERİN YENİ SAVUNMA MEKANİZMASI
Melbourne Üniversitesi ve Kudüs İbrani Üniversitesi’nden araştırmacılar, faj saldırısına uğrayan bakterilerin hayatta kalmak için geliştirdiği farklı bir tekniği keşfetti. Hücreyi bütünüyle enfekte ettirmek yerine, bakteri adeta bir “karantina bölgesi” oluşturuyor ve virüsü bu bölgeye hapsediyor. Bu sayede enfeksiyonun yayılması engelleniyor ve hücrenin geri kalanı kurtuluyor.
Mikrobiyolog Prof. Sigal Ben-Yehuda, “Bakteriler faj akınında kendilerini kurtarabilmek için asimetrik bölünebiliyor. Enfekte olmuş kısmı dışarıda bırakıp geri kalanını koruyorlar” dedi. Bu buluş, faj tedavilerinin daha tesirli hale gelmesi için kritik bir adım olarak görülüyor.
DENEYSEL KULLANIMLAR VE UMUT VEREN ÖRNEKLER
Faj tedavisinin farklı uygulama yolları üzerinde çalışmalar sürüyor. Ağızdan hap ya da sıvı formunda, deri için krem yahut sprey halinde ve damar içi enjeksiyon yoluyla uygulanabiliyor.
Geçtiğimiz yıl İsrail’de Squeaks isimli bir kedinin çoklu antibiyotik direnci geliştiren enfeksiyonu faj tedavisiyle güzelleştirildi. Hayvana özel hazırlanan faj karışımı, antibiyotiklerle birlikte direkt yaraya uygulandı. Haftalar içinde enfeksiyon büsbütün temizlendi. Bu, hayvanlarda belgelenen birinci şahsileştirilmiş faj tedavisi örneği oldu.
FAJ TEDAVİSİ NEDEN KRİTİK?
Antibiyotikler giderek daha etkisiz hale geliyor. 2016’dan bu yana antibiyotik kullanımı yüzde 21 arttı. The Lancet’te yayımlanan GRAM Projesi araştırmasına nazaran her yıl 1 milyondan fazla insan antimikrobiyal direnç nedeniyle hayatını kaybediyor.
Gürcistan ve Polonya üzere kimi ülkelerde yıllardır uygulanan faj tedavisi, Batı dünyasında hâlâ deneysel kabul ediliyor. Lakin son keşifler, bu usulün gelecekte antibiyotiklerin yerini alabilecek potansiyele sahip olduğunu gösteriyor.
