Sevgili Anne ve Babalar,
Sorumluluk duygusu hayatın birinci yıllarından itibaren öğrenilen ve geliştirilebilinen bir hünerdir. Çocuklar kendilerine fırsat verildiğinde ve sorumluluk sahibi rol modellerle birlikte büyüdüğünde bu beceriyi çarçabuk edinebilirler. Sorumluluk anne-babaların zihinlerinde ekseriyetle çocuğun oyuncaklarını toplaması, odasını nizamlı tutması ve eşyalarına sahip çıkması ile sonlandırılmış bir marifet olsa da; aslında sorumluluk bahsedilenlerle birlikte çok daha fazlasını kapsamaktadır. Kaşık tutma mahareti kazanmış bir çocuğun yemeğini kendi kendine yemesi çocuğun aldığı bir sorumluluktur. Tekrar fırça tutma hüneri gelişmiş bir çocuğun akşam yatmadan evvel dişlerini fırçalaması bir sorumluluktur. Karnı doyan bir çocuğun yemek yemek istememesi çocuğun kendi hayatına dair aldığı bir karar, tercih ve sorumluluktur. Kıyafetlerini giyme uğraşı içinde olan bir çocuğun çorabını giymek için çabalaması onun aldığı bir sorumluluktur. Bu liste farklı örneklerle uzatılabilir. Görüldüğü üzere çocuğun çabaladığı, öğrenmeye çalıştığı, denediği birçok şey aslında sorumluluk marifetlerinin ve münasebetiyle da özgüven hünerlerinin birer yapı taşıdır.
Peki, biz büyükler çocuklarımızın sorumluluk sahibi olmasını ne için istiyoruz? Sorumluluk maharetini bu kadar pahalı kılan şey nedir? Sorumluluk duygusu; kimi vazifeleri yerine getirmekten çok kişinin kendi marifetlerini geliştirmesi ve davranışlarının sonuçlarının farkında olması ile ilgilidir. Gelişen maharetlerinin kullanılmasına müsaade edilen ve başarılı denemeleri sonucunda tebrik edilen (ödüllendirilen), başarısız denemeleri sonucunda ise azarlanmayan tam bilakis cesaretlendirilen çocuklar sorumluluk alma konusunda istekli olurlar. Sorumluluk alabilen çocuklar ise özgüveni daha yüksek, korku düzeyi ise daha az olan birey olma yolunda ilerler.
Peki, biz yetişkinler çocuğun aslında doğuştan getirdiği sorumluluk alma güdüsünü nasıl desteklemeliyiz?
Öncelikle yapacağımız birinci ve en kolay şey çocuğunuzun kendi başına yapabileceği her şeyi lakin her şeyi yapması için ona fırsat vermektir. Örneğin, bardaktan su mu içmek istiyor ve siz de bardağı düşürüp kırmasından mı korkuyorsunuz? Plastik bardakla su verin. Döke saça içsin ve bunu deneyerek yaşayarak öğrensin. Ya da daha büyük yaş bir çocuk konutu paspaslamak mı istiyor? Müsaade verin yapsın, sizin üzere yapmasını beklemeyin. Bırakın yalnızca kendini kâfi hissettin, sizin gözünüzde ona ne kadar inandığınızın, güvendiğinizin ışığını görsün. Ya da 2 çeşit yemekten birini mi tercih ediyor, sebzeyi değil de pilavı mı yiyor? Bırakın tercih edebilme sorumluluğu gelişsin. “Demek bu daha çok seviyor ve bunu tercih ediyorsun, pekala bu senin kararın. Aferin” deyin o gün yalnızca pilav yesin lakin kendisinin seçme gücünü hissetsin. İlla zerzevat yesin diyorsanız bazen pilav seçeneğini çıkarın. Doyduğunda ağzına zorla sokmayın lokmaları. Bu davranış ‘sen doyup doymadığına karar veremezsin, ben senin ismine daha düzgününü bilirim. Doyduğunu sen değil ben anlarım’ bildirisini verir çocuğa. Bırakın aç kalsa bile aldığı sorumluluğun sonuçlarına katlanmayı öğrensin. 5 yaşındaki bir çocuk kendi başına giyinmek mi istiyor? Evet, şimdi çok süratli olmayabilir lakin süratli giyinmeyi öğrenebilmesi için gereğince deneme yapması gerekmektedir. Şayet anne baba sabredemeyip bu seferde “ben giydireyim” derse o vakit bu hünerin gelişmesi gecikecektir. Ayrıyeten şayet bir yere geç kalınması kelam konusu ise çocuğun hazırlaması için kâfi vakit verildikten sonra geç kalmanın sonucunu çocuğun yaşaması da sorumluluk hissinin gelişmesi için kıymetlidir.
Bu örnekler çoğaltılabilir. Son olarak dikkat edilmesi gereken çocuğa sorumluluk şuuru aşılarken çocuğunuzun gelişim özelliklerini kesinlikle inceleyin. 3 yaşındaki bir çocuktan 5 yaşındaki bir çocuğun yapabileceği bir şeyi beklemek, kaş yapayım derken göz çıkarmaya emsal. Bu üzere bir durumda çocuğumuz gelişimsel olarak hazır olmadığı için aldığı misyonu yerine getiremeyecek ve bunun sonucunda kendini başarısız, yetersiz hissedecek ve denemekten korkar hale gelecektir. Evvel kendine karşı, sonra ailesine ve yakın etrafına karşı, en sonunda da topluma karşı sorumluluk sahibi bireyler yetiştirebilmek ümidiyle…
