Sanıyorum şimdiye dek yaptığım röportajların en güç giriş yazısını yazıyorum. Kitaptan mı alıntı yapsam, “sıradan okur” olan bana dokunduğu yerleri, gösterdiği yaraları mı anlatsam, içimden geçenleri, duyup üzerine düşündüklerimi açık seçik mi yazsam? Ben kimim ki böylesi bir dostluğun, iki büyük müellifin dostluğunun, iki büyük müellifin hakkında cümleler kurayım? Hiçbirini yapamayacağım. Tahminen sonra. Okuruyla kitabın ortasına girmek istemiyorum. Bu kitap hakkında kimseyle de konuşmak istemiyorum hatta itiraf edeyim Ferit Edgü’ye sorular sormam bile sıkıntı oldu benim için. Büyük harflerle “ORHAN ÖLDÜ LAKİN YAŞIYOR” diye yazmış Ferit Edgü ve sonra devam etmiş: “Çok hoşuma gitti. İşte kalemin ucuyla insan diriltme diye buna derim. Sahi bizler, ne vakit yine doğacağız?”
Döne döne üç defa okudum Orhan Duru. Ölmeden Evvel | Öldükten Sonra kitabını. Kitap çok kısa fakat hiç bitmiyor ve o denli ki -bende büyük harflerle yazayım- ORHAN DURU YAŞIYOR. Ve ne keyifli ki Ferit Edgü’nün kaleminin ucundan yaşayıp bize göz kırpıyor. Ve ne memnun ki Ferit Edgü Türkçe edebiyatın yaşayan en kıymetli müellifi. Bu cümleyi yazdığım için tahminen bana kızacak, olsun. Bu röportaj da istediğim üzere olmadı, ona da olsun. Orhan Duru yaşıyor ya, Türkçe edebiyatın da haberi olsun.
Orhan Duru. Ölmeden Evvel | Öldükten Sonra için “yeni ve eşine güç rastlanacak bir kitap” diyor Raskol’un Baltası. O denli de. Çok kısa lakin bitmiyor. Siz kitap olarak elinize aldığınızda sizde bitti mi? Yazdınız bitti mi kitap? Şöyle de sorabilirim: Bu kitapla sizde biten ve devam eden nedir?
Bu sorunuzu yanıtlamam çok güç. Zira başladığı bir yer yok. Hattâ bir vakit yok. Münasebetiyle bitti diyemem. Bitmedi de diyemem. Zira ben ölmedim. Orhan’sa yaşıyor. Ya da zıddı. Biliyorsunuz, iki kez iki, her vakit dört etmiyor. Ne de beş.
Kitabı birkaç sefer okudum. Zira her seferinde bana “Orhan Duru ölmemiş” diye düşündürmesi uygun geldi. Üstelik “Birçok defa vefatla buluşup ona nanik yapan ve ‘Ölüm mü? Ne buluş!’ diyen Abidin Dino’nun yaşayan anısına” ithaf etmişsiniz. Abidin Dino da Yüksel Arslan da ölmemiş üzereydi okurken… Siz onlarla yaşıyorsunuz ya da onlar sizde yaşıyor. Bu dostluklar üzere Edebiyat/Sanat dışı dostluklarınız var mı?
Evet vardı. Çok değil, fakat vardı. Örneğin Türkiye’nin yetiştirdiği en kıymetli psikiyatrlardan Dr. Metin Özek ile ünlü iktisatçı Sencer Divitçioğlu bunlardan ikisiydi. Divitçioğlu ile iki kardeş üzereydik. Paris’te, İstanbul’da, Bodrum’da, öylesine yakın, öylesine birbirimizle yaşardık ki, bizi kardeş sanırlardı. Tıpkı dünya görüşünü paylaşırdık. Çabucak çabucak birebir kitapları. Hattâ tıpkı içki ve yemekleri. Ne yazık ki onlar benden evvel bu dünyadan ayrıldılar. Düzgün de ettiler. Zira her vakit dediğim üzere çok yaşıyoruz.
“Bana hiçbir şey yakıştırmayın. Ben bu türlü çok iyiyim” diyor Orhan Duru. Yaşarken de güzel miydi?
Evet, Orhan Duru, yaşarken de çok yeterliydi. Onun şikayetçi olduğu bir anı anımsamıyorum. Meğer buna, benden daha çok hakkı olduğunu çok yeterli biliyorum.
Siz, artık yaşarken düzgün misiniz pekala?
Aynı şey değil. Ben çok yaşlıyım. Hiç olmak istemediğim kadar yaşlı. Âlâ olduğumu söylemek yalancılık olur.
“Benim garip bir huyum vardır. Dostlarım öldükten sonra da onlarla ilgilerimi sürdürürüm. Ölümsüz dostluklarımı bu türlü yarattım.” Bu çağda dostluk denilen şeyden çok uzak diğer bir dostluk sizinki. Sizden dostluk tarifi istemeyeceğim ancak dostluğu bu türlü yaşayan-yazan siz, bu çağda kendinizi yalnız hissediyor musunuz?
Hayır. Bu kelamını ettiğiniz manada yalnızlık hissetmiyorum. Zira ben kendimi, çocukluğumdan beri (haklı gerekçelerle) daima yalnız hissettim. Lakin bundan şikayetçi olmadım. Duru da.
“Yaşarken düşünmüşümdür, neydi bizi bu türlü birbirimize yakınlaştıran? Bulamamıştım bir yanıt” diyor Duru. Pekala sizin bir cevabınız var mı, neydi sizi bu türlü yakınlaştıran hem ölmeden evvel hem de öldükten sonra, hâlâ?
Unutmayın, kitaptaki Orhan da ben de tıpkı bireyiz. Soruları soran da, yanıtlayan da benim. Bu bir oyun. Fakat tekrar de, elimden geldiğince, doğrulukla yanıtlayabilirim sorunuzu. Bizleri birbirimize bu türlü yakınlaştıran, ortadan geçen bu denli yıl sonra, bu kadar ölümlerden sonra şu olmalı: Birbirimize (ama yalnız Orhan Duru’yla değil) yakınlaştıran birbirimize misal oluşumuz. Edebiyatı bir ün, bir kar kapısı değil, varoluşumuzun ayrılmaz bir modülü olarak görüşümüz. Yeni bir ses olmak isteyişimiz. Ödün vermezliğimiz. Yetmez mi?
‘BU ÜLKENİN SON LAİK YAZARLARIYIZ’
Duru “Öyle sanıyorum ki, bizler, laik cumhuriyetin son çocuklarıyız” diyor. Biz ülke olarak bu cümleye nasıl geldik? Bundan sonrası çok mu karanlık?
Evet. Duru’ya söylettiğim bu kelam, alışılmış ki benim fikrim. Hiç kuşkusuz, bu ülkenin son laik yazarlarıyız biz. Bu nedenle, daha çok yaşamak istemiyorum.
Sizler üzere vaktinde elinde izci feneriyle yolunu aydınlatmaya çalışanlar ileride sizin üzere “Ne iyimserlik” mi diyecek sizce?
Eğer, akılları başlarındaysa, şayet görme, kıymetlendirme yeteneklerini yitirmedilerse, hiç kuşkusuz.
’50 NESLİNİ SEVGİLİ DEVLETİMİZ YIPRATTI’
11 yıl evvel sizinle yaptığım bir söyleşiyi buldum. 50 Jenerasyonu için “Heyecan verici bir seyahatti ancak birebir vakitte da yıpratıcıydı. Yine yaşa deseler ister miydim, bilmiyorum” demiştiniz. O vakit sormamışım, artık sorayım: Neden?
Gerçekten heyecan verici bir seyahatti. Neslimizden pek az muharrir, şair, gençlik ülkülerinden dönüş yaptı. Bizden evvelki ve bilhassa sonraki jenerasyonlarla karşılaştırdığınızda çabucak hemen hiç. Lakin bizi sevgili devletimiz yıprattı. Diyebilirim ki, yaşama hakkımızı elimizden aldı. Ülkesinin yaratıcı güçlerini, çalışan beyinlerini birer düşman olarak gören idarenin kurbanlarıydık. Münasebetiyle yaşadığım uzun yılları tekrar yaşamak istemezdim.
Klişe bir soru ancak bu çağın Türkçe edebiyatıyla ilgili sıkıntılarınızı, fikrinizi, görüşlerinizi merak ediyorum…
Türkçe edebiyatla hiçbir derdim yok. Yıllar evvel, Türkçenin bu yüzyılın sonunda silinip gideceğini öngörmüştüm. Bugünkü duruma baktığımda, bu kadar uzun sürmeyeceğini görüyorum.
2017 anayasaya değişikliği ile ilgili referanduma hayatta olmayan müelliflerin da imzasıyla “Milyon kez HAYIR” bildirisi göndermiştiniz. Çok hoştu hatta tahminen hayatta olanların imzası olsa bu kadar hoş ve gerçek olmazdı. Merak ediyorum; o devir hayatta olan edebiyatçılardan da takviye aldınız mı ya da beklediniz mi?
Beklemedim. Esasen dayanak de almadım. Okuduklarını da sanmıyorum.
85 yaşındasınız. Sizi bu ülkede en çok hangi periyot yordu Ferit Beyefendi?
İçinde yaşadığımız devir.
‘ORHAN DURU YAŞARKEN DE ÖLDÜKTEN SONRA DA HAKİKAT DÜRÜST OKUNMADI’
Yaşarken ve yazarken gereğince anlaşıldığını düşünüyor musunuz Duru’nun?
Hayır, Orhan yaşarken de, öldükten sonra da gerçek dürüst okunmadı. Hiç mi hiç anlaşılmadı. Ele alınmadı. Üzerine yayın yapılmadı. Hikayelerinin o hiç kimselere benzemeyen lisanının nerden, kimlerden geldiğini merak eden çıkmadı.
Orhan yaşarken bu mevzularla hiç ilgilenmedi. Kimse ona bir soru yöneltmediği için, o da sustu konuşmadı. Artık de, hiç kuşkum yok, nanik yapıyordur.
Bu kitabın yayınlanmasından sonra Adnan Özyalçıner’le birlikte sizden sonraki neslin müellifleri (Murat Yalçın, Faruk Duman, Ömer Fazilet, Ozan Çınar, İsmail Pelit, Ömer Şişman ve devam ediyor) Duru ve sizin kitabınızla ilgili, Raskol’un Baltası’nın toplumsal medya hesaplarında metinler yazmaya, yayınlamaya başladı, güya sizin yazdığınız kitap başka muharrirler tarafından da yazılmaya devam ediyor üzere… Bir davet mı bu kitap?
Bu küçük kitapçığa ilgi gösteren dostlar, eksik olmasınlar, sevdikleri, pahasını anladıkları, kendilerinden bildikleri bir muharriri, ortamızda “hayat bulmasına” katkıda bulunmaya çalışıyorlar. Benim üzere. Orhan’cığım, yaşarken hiçbir şey istemedi. Yayınladığım kitaplarını elinden zorla aldım. Ataç erken ölmeseydi, Orhan Duru tam okurunu ve eleştirmenini bulmuş olacaktı. Bu da ona yetecekti.
Heyhat!
