Taner Cindoruk, oyunculuğuyla tanıttı kendini, en son BluTV dizisi “Yeşilçam”da Yılmaz Güney karakteriyle izledik kendisini. Lakin Cindoruk aslında bir şair. Uzun yıllar uğraşı olan şiirler, pek çok yerde kitaplaştı. 2011 yılında, ‘Çocuğa İnanmanın Sonu Yok’ isimli belgesiyle Yaşar Nabi Nayır Şiir Ödülü’nü aldı, akabinde da pek çok mükafata layık bulundu. Ödül evrakı tıpkı yıl, Varlık Yayınları’nca kitaplaştı.
Cindoruk artık ise ‘Ağzı Kiraz Fırtınası Kız’ isimli toplu şiirler kitabını çıkarttı. Derin imgelerle şiirin tadına varacağınız Cindoruk’un kitabı Klaros Yayınları tarafından yayımlandı.
Taner Cindoruk’un çocukluğuyla başlayan şiir serüveni, bugün unuttuğumuz şiirin tadını okura sunuyor. İmgeler ve metaforlarla okuru sorgulatıyor, düşündürtüyor. Her şeyin çabuk tüketildiği çağımızda, tüketilmeyen sözcüklerin dehlizlerinde şiirin ve şairin ruhuna seyahat yaptırıyor. “Madımak katliamı 1993. Acı, sıcak bir Temmuz ayı. Ozanları yaktılar. Her ozan bir ışıktır meğer. Işık yakılır mı? Her ozan bir orman demek… Orman yakılır mı hiç? İnsan ki tabiatın en özel varlığıyken, nasıl katledilir insan ve tabiat?” diyen Taner Cindoruk’la şiiri ve şair olma hallerini konuştuk.
‘İMGE, ŞİİRİN ATARDAMARIDIR’
‘Ağzı Kiraz Fırtınası Kız’ isimli şiir kitabınız yayımlandı. Kitabından isminden başlamak isterim, özel bir manası var mı?
Var, “Kirazın Tadı” isminde İran imali bir sinema seyretmiştim. Sinemada, tabiattaki her meyvenin insanı yaşama tutunduran bir ışık olduğu fikrinin coşkusallığı beni epey etkilemişti. Elma yanak, kiraz dudak, pamuk eller, zeytin gözlü, fındık burun, yufka yürek vb. üzere söyleyiş (tamlama) halleri edebiyatımızda var. Kiraz dudakla kalmayıp, ‘Ağzı Kiraz Fırtınası Kız’ diyerek şiirin en uçuk mecrası olan imgeyi devreye soktum. İmge şiirin atardamarıdır. Şiirdeki duyuşun kaynağında tabiat, tabiatın da insan üzerinde geniş bir algı alanı vardır. Anda, anı olma hali, tabiatta da doğma hali kaçınılmazdır. Objeler de uğraşı…
Şiir seyahatiniz ne vakit başladı? Görüyorum pek çok mükafata de layık görülmüşsünüz?
Çocukken başladı şiirle maceram… İlkokulda, okul müsamerelerinde şiir okurdum. Lise yıllarımda da o denli. 17 yaşımda Yeni Adana gazetesinde bir şiirim yayınlandı. Daha sonraki yıllarda da yazmayı sürdürdüm… Ödül olayı, şairin şiir seyahatinde farklı bir sayfa açmasını sağlar, okurla buluşmayı kolaylaştırır. 13-14 yaşlarımda şair Adnan Yücel’i tanıma fırsatım oldu. Işıklar içinde uyusun. Babamla yakın arkadaştılar. Babam, hikaye muharriri Zafer Doruktur. “Adnan Yücel bana bela” kederi. “Neden bela” diyorsun Adnan Amca’ya diye sorduğumda; “şairler bela olurlar, sen de büyüyünce bela bir şair olacaksın” demişti. Gülmüştüm. Birinci şiirimi dedem öldüğünde yazdım. -Ölüm harçlık vermez- Oyuncak dükkanı vardı. Bir gün dükkânı boşaltırken rafların birinde tozlu bir defter bulduk. Dedemin veresiye defteri. Defterin yarısı şiir doluydu. Oysaki dedem de şairmiş. Zımnî saklı şiir yazarmış.
‘GÖZ NASIL KALBİN AYNASIYSA, KALEM DE AKLIN AYNASIDIR’
Bu çok özel anılar, sanıyorum sizin için de memnunluk kaynağı.
Doğmuş olmak ne derece lütufsa, yazıyor olmak da o derece memnunluk kaynağıdır. Mutsuz adamın şiiri olmaz. Bir yaprağın bile gücü var, mutsuzluktan insanın aklına bile gelmez şiir. İnsanı öbür canlılardan farklı yapan şey, kaleminin yaşama, fırçanın tuvale dokunur üzere dokunmasıdır. Buna imkan sağlayan başka konuları da hesaba katarsak edebiyatın tutkusu olan ömrü hissetmek tanımak vs. ağır bir sıkıntı üzere gözüküyor. Yazma serüveninin bu türlü incelikli bir damarı ya da dramı var. Dünyada bir Homeros gerçeği var. Dinlerde, mitolojilerde vs. anlatılarda şiirin ruhunu hissetmemek mümkün değil. Göz nasıl kalbin aynasıysa, kalem de aklın aynasıdır.
Şiirleriniz toplumsal gerçeklikle örtüşse de iç dünyanızın kırıkları da dizelere yansımış. Genel bir soru sorsam, şiir hayatınızın neresinde? Toplumsal gerçekçilik mi kişisel gerçekçilik mi?
Bireysel olmalı. Zira toplumun içinde bir bireysiniz. Sizin birey olmanız ise, toplumsal münasebetler ağından farklı düşünülemez. Toplumsal akımlar akıntılar vs. bireyin dünyasında algısında nasıl şekilleniyor, oraya bakmak lazım. Şiirler hayattan besleniyor diyerek, kendimizi içinde beslediğimiz dünyadan soyutlayamayız. Sanat, akışı olan, algısı, seyri olan, harekete dayalı asıllı bir iş; çıkış noktası natürel ki de bireyci. Suyun yatağını bulma temeline dayanır. Yani toplumsal olan, ferdî olan hassaslık hallerini göğsünde karşılayabilmeli. Birbirinden koparmamak kaydıyla nevi şahsına münhasır olana göz kırpmayı yeğliyorum. Vitamin alanı, kişinin kendini merkeze aldığı, -kendiyle bağlantılandığı sahada- mevcuttur. Sanat sanat için mi, toplum için mi üzere sorular insan var olduğu sürece sorulacaktır. Kanımca lisan, bir hakikat çeşmesi. Tebessüm ettiren her şeyin özünde sevgi yatar. Öz ile biçimin kaynaşması edebi olana kucak açar. Bu manada kişisellik pahalı. Farkında olmanın tokluğu, yaşama sıkı sıkıya sarılmanın enginliği, toplumsal hassaslığı da beraberinde getirir…
‘GEÇMİŞE BAKIP DERS ÇIKARACAĞIMIZ YIĞINLA SIKINTI VAR’
Aslında bireycilik derken hepimiz hissettiğimiz hisler üzerine yazarız. Sizin de tesiri altında kaldığınız olaylar olmuştur şiirlerinize yansıyan…
İlk şiirlerimden bir tanesi, acı bir olay üstüneydi. Yaşım on üç. Çok etkilendiğim bir olaydı. Daha sonra, ‘Vahşetin ortasında ince bir mızıka sesi geliyordu’ diye yazacaktı Haydar Ünal. Madımak Katliamı, 1993. Acı, sıcak bir Temmuz ayı. Ozanları yaktılar. Her ozan bir ışıktır halbuki. Işık yakılır mı. Her ozan bir orman demek. Orman yakılır mı hiç. İnsan ki tabiatın en özel varlığıyken, nasıl katledilir insan ve tabiat? Tarihte cehaletin pozisyonu durumu belirli. Geçmişe bakıp ders çıkaracağımız yığınla problem var. Cehaletin her türlüsü bir gün yok olup gidecek, zira dünyayı aydınlık yüzler yaşanılır kılacaktır, diye düşünüyorum…
Şiirlerinizde “anne” hasreti ya da rastgele bir şeye duyulan derin bir hasret seziliyor. “Annem güllerin de söküğünü dikerdi” çok hoş bir metafor. Dünyada hasretini duyduğunuz ne?
Yaka olayı vardı çocukken. İlkokul yakası, bembeyaz. Siyah önlüğün başında fesleğen üzere dururdu. Benim yakam daima düşerdi. Atak, yaramaz bir çocuktum, bir o kadar da şirin… O yakayı mendille birlikte ütüleyip önlüğüme iliştirirken annem, gülün kokusunu alırdım daima.
Şiir hayatın ritmidir ya da hayatın ritmik yerlerini temsilen bir duyuş yatağıdır da denebilir. İçinden pınarlar akan sonsuz bir yatak üzere… Zihinsel, saf bir kavrayış gücüdür. Size bir anıyı yahut bir durumu resmettiği doğrudur. Dondurur ve resmeder. Bir obje yahut hareket üzerindeki düşünüş ânı… Bunu tuvale fırça ile yapan fotoğrafta, kâğıda sözcüklerle yapan ise, edebiyatta başarılı olabilir. Sözcüklerle bir bina inşa etmesi farklı bir özveri ister. Her dizeyi bir kat üzere düşünürseniz, biraz da öyledir. Özleyebilen insan hoş insandır.
“Nar” sözü çok sık geçiyor şiirlerinizde, bir manası var mı?
Nar sözünün manası, bildiğimiz nardır. Çocukken en sevdiğim iş, anneannemin nar bahçesindeki nar ağaçlarına dalıp nar toplamaktı. Toplaması bir şey değil, bir de yemesi var, fazla yerseniz bir yerde sıkışır kalır. Narı tadında bırakmalı, tıpkı bir aşk üzere. Narı ateş manasında kullanan şairler de var, kutsal metinler ve mitolojilerde de o denli geçer. Benim nardan aldığım his, diğerinde farklı cereyan edebilir. Bunlar doğal. Edebiyat bu çeşit doğallıkları kapsar zati. Defteri dolduran ise, yaşanmışlıktır…
Yine bayan cinayetlerine karşı Münevver Karabulut özelinde “Hışırtı” şiiriniz de hayli etkileyici…
İnsanın yahut insanların katledilişi öteden beri beni daima yaralamıştır. Çocukken Elem isminde bir kız arkadaşım vardı, komşu kızıydı tıpkı vakitte. Ortaokulu birebir sırada okumuştuk, lisede de birebir okuldaydık. Birlikte sarfiyat gelirdik okula. Okul sekiz dersten oluştuğu için çıkışımız karanlığa denk gelirdi. Sevinçli, hayat dolu birisiydi Elem. Yüzü yüreği ay üzere hoştu. Tren sınırının çamlı patikalara uzanan -ki o yollar insanı sarhoş eder- yollarını aşıp Mithatpaşa’ya varırdık. İkinci dönemde okulu bıraktı Elem. Mahallede de yok. Duydum ki sonra, mahallenin belalısı bir delikanlıya kaçmış. 2008 yılında İstanbul’a geldim ve bir yıl sonra Elem’in, kocası tarafından öldürüldüğü haberini televizyonda görünce donup kaldım. Elem güya bayan cinayetlerinin birincisiydi. Çok geçmedi, Münevver Karabulut cinayeti… Ve daha kaçları. Bayan hakikatin parıltısıdır. İnsanın yüreği, mercanı, çiçeği, cevheri, perdesi, suyudur. Bayana nasıl kıyarsın? Bayan seni büyütür. Zalim ise zulmettiğiyle kalır ki hayatta tutunacak bir kolu varsa bile, tekrar bayandır o. Ana üzere yar olmaz boşa denmedi. Kimse tanımazken seni, o tanır.
Ağaçların ormandaki misyonu neyse, bayanın hayattaki bedeli odur. Dünyayı yaşatmak istiyorsan evvel insanı, sonra memleketini sevmekten öbür devan yok. Kelamını ettiğiniz şiir ‘Çocuğa inanmanın Sonu Yok’ (Varlık Yayınları) kitabında yer aldı. Daha sonra da toplu şiirlerimden oluşan ‘Ağzı Kiraz Fırtınası Kız’ isimli kitabımda yer almıştır.
‘MEMLEKET İŞLERİ O KADAR SİSLİ BİR VAZİYETTE Kİ ŞİİRİN IŞIĞI BİLE YETERSİZ KALIYOR’
Türkiye’de 1950’lerden evvel ve sonrasında da ağır bir şiir akımı vardı. “Herkes”in şiir yazdığı, hatta yazıya şiirle başlayan zamane çocuklarıydık. Lakin artık şiir yazana pek rastlamıyoruz, ne dersiniz? Ya da neden bu türlü oldu?
Vardı evet lakin boşlukları doldurdukları için kıymetliydi o akımların her biri. Farklı sanat kısımları için de tıpkı tespitlerin yapıldığına şahidim. Eskilerin saflığı, doğallığı, samimiyeti mumla aranır oldu maalesef. Hayat değişti, beşerler da o denli. Yeni kuşak daha farklı. Yeniden şiir yazanlar var elbette fakat memleket işleri o kadar sisli ve katran bir vaziyette ki, şiirin ışığı bile yetersiz kalabiliyor. Meta karşısında can çekişen bir sanat var. Eski canlılık yok, evet. İnsanı keyifli eden o engin hislerin iklimi maalesef bozguna uğradı. Edebiyat bir cümbüş aracı değildi esasen ancak en azından insanların içlerindeki o buz kalıplarını kırabilmenin uygun bir yoluydu… Ya da, insanların birbirlerine tutunmalarının, güzel dilekler dilemenin…
Şiir ne bir öfke patlaması, ne de nefretin dışavurumudur. Doğal artık baktığınızda, hastalık çağında yaşıyoruz; psikolojisinden iktisadına vs. Sevgisizliğin çürümeye yol açtığı bir kozmostan ne beklenebilir? Hâlbuki içinde büyüdüğümüz cihan bile başlı başına bir kitaptır. Dinler bile motive etmiyor insanları. Hâlbuki orada da bir hayat kurgusu, hayat vaadi var. Sömürüden uzak bir hayatın düşünde yüzmek farklı bir hüner. Yorgan niyetine üzerine toprağı çektiğinde artık ne bir sömürme, ne de somurma işi devreye girer. Bir yerde fişi çekerler demek istiyorum. Mevtin arayıp bulamadığı bir canlı mı var? O yüzden aldığın her nefesin birer mucize olduğu gerçeğiyle insan olmayı ebediyen hatırlamak lazım. Sürekli âlâ izler, niyetler, anılar, adımlar, kokular, kitaplar bırakmalı. Hayat buna elverişli. Kişinin kendini düzgün hissetmesi için milyon tane sebep ve yol vardır. Körlük fecî bir olay! Bunlara karşın yazıyor ve üretiyor olmak mükemmel bir olay. Şiir yazan insan yararlı insanların başında gelir zira makus insanın şiiri olmaz. Yaradanım bizi tüm kötülüklerden korusun.
Sizin etkilendiğiniz bir akım var mı? Mesela İkinci Yeni’lere baktığımızda, 1.ve 2. Dünya Savaşları’nın yarattığı buhrandan ötürü ortaya çıkan Dadaizm, sürrealizm, varoluşçuluk üzere…
Akımların neredeyse çabucak hepsinden etkilendim. Akımlar, muharrirlerin dünya görüşleri ile yapıtlarının buluştuğu ekseni oluşturur. Gerçi benim kendi izim bana kâfi. O yüzdendir ki manifestolara, akımlara yaslanarak bir yazın dünyası geliştirmek şimdilerde bana pek cazip gelmiyor. Şahit olduğunuz çağın halihazırdaki meşakkatli problemi, şiirinizde takınacağınız hal, izleyeceğiniz yol için olağanüstü değerli, kâfi diye düşünüyorum. En az akımlar kadar…İnsan soluğunu hayattan alır evet lakin bugüne kadar beşerlerle yaşamış, onlarla yoğrulan bir dünya kurmuşuz. O denli ya da bu türlü, bir anılar yumağı oluşmuş. Din, ideoloji, mitolojiden yararlanırsınız fakat özü prestijiyle sanat kendi olana sıkı sıkıya bağlı kalmalı diye düşünüyorum.
Akımlardan fazla, etkilendiğim şairlerden kendime nazaran şöyle bir birinci on bir yaptım diyebilirim; Avrupa’da Shakespeare, Rilke, Baudelaire, Cummings, Neruda, Eliot, Yannis Ritsos, Eluard. Doğuda da Ömer Hayyam, Sohrap Seperi, Firuğ… Türkiye de ise, Yunus Emre, Dranas, Behçet Necatigil, Orhan Veli, Ahmed Arif, Attila İlhan, Asaf Halet Çelebi, Nazım Hikmet, Edip Cansever, Turgut Uyar, Adnan Yücel, diyerek birinci on ünitesi tamamlayayım. Yedekte de Can Yücel olsun… İstenirse bir de Külebi. Atılım bakımından mühimdir.
‘ADNAN YÜCEL VE AHMET TELLİ ŞİİRİNİ, İMGESEL SÖYLEYİŞ BAKIMINDAN KENDİME BENZETİRİM’
Etkilendiğiniz şairler var mı? Şiirlerinizde biraz Ahmet Telli kokusu aldım…
Edebiyat tarihinde beni etkileyen şairleri demin saydım. Adnan Yücel ve Ahmet Telli şiirini, imgesel söyleyiş bakımından kendime benzetirim. Coşkusallık Yücel’de daha ağır; yüksek sesle söyler şiirlerini, tahminen daha ateşli, türkü kıvamında… Telli’de ise daha durudur şiir, su üzeredir. Suyun sesini duyarsınız, bir müzikalite vardır. Adnan Yücel’in, “Yeryüzü Aşkın Yüzü Oluncaya Dek”, “Acıya Kurşun İşlemez”, “Soframda Kaval Sesleri”; Ahmet Telli’nin ise, “Su Çürüdü” ve “Çocuksun Sen” üzere yapıtları bana nazaran muazzam derinlikte temelli, unutulmayacak yapıtlardandır. Tanpınar’ı, İdeal Tamer’i, Fazıl Hüsnü’yü, Necip Fazıl’ı da yabana atmamak lâzım. Kelamını ettiğim tüm bu şairler Türkçe’ye bir çiçek grup gitti… Ne keyifli ki Telli hayatta.
Yazdığınız her şiir eminim ki çok özeldir fakat sizi sarsan bir şiirinizi söyleyin desem?
Sende Kalmak, şiirim diyebilirim. Yeni evrakım şekilleniyor, orada da en az bu şiir seviyesinde şiirlerimin olduğunu düşünüyorum. Bir de Bakmak diye bir şiirim vardı:
“Perdenin güneş görmeyen yanıyla sevdim seni/ Ben kalbimi en çok sana bakarken sevdim
Anlamadım uzakların dilinden/ Daima yanımdaki sustu beni/ Bir gün bir şair sevdim/ Tuttu semtini değiştirdi/ Baktım bütün bakmalar çukurdan/ Çekirgenin sıçraması ömürdü/”
‘ŞİİR, HİSSETTİĞİN ŞEYDİR’
Peki, şiirin kendisi size nasıl geliyor? Şiir nedir, şiiri anlamak şairi anlamak mıdır? Şiir, hayatın ritmini yakalamaksa bu ritmin gerçek notalarını nasıl bulacağız?
Şiir bir efor işidir. ‘Edison’un ampulü buluşu bile başlı başına bir şiirdir’ demişti bir üstat. Şair, özünde yatan yeteneği ortada bir kaldırıp bilgiyle doyurmalı. Yetenek ise bilgiyle karışınca olağanüstü bir noktaya ulaşır. Bir gün bana, şiirlerinizi nasıl yazıyorsunuz diye sormuşlardı. Koşarak şiir yazamazsın, oturma aksiyonu koşul. Oturarak da atlet olamazsın, koşma hareketi koşul. Tabiat süt verir, kiraz verir, ekmek, şeker verir… Şair tabiatın bağrından kopuk düşünemez, hissedemez. Kendi şiir patikasını er geç bulmalı, oralarda antrenman yapmalı, ki bu süreç yalnızca sezgiyle yürümez, okumaların da yazmaya katkısı son derece hayatidir. Bir duyguyu süzerken manası görünür kılabilmek asıllı bir olgu. Zira şiirdeki her bir kavrayış, zihinsel bir dokunuşun, gayretin eseri.
Muntazam bir şiir dizaynında bütünü görme, kurma, estetize etme, ayıklama, demleme süreci kesinlikle vardır, olmalıdır da. Örneğin, Ergin Günce’nin bir şiirinde “Ay mıdır kar mıdır pencerede, boğulmuş çocukları martılara taşıyan. Bence o çocuk o denli gülmemeli, artık bir bayan çay demlese” dizeleri imgesel bakışın gerçeklikle bağını sergilemede yeterli örneklerden biridir. Ya da Vedat Türkali’nin “Mavi patiskalarını yırtan gemilerinle bekle bizi İstanbul” demesi üzere… Lisan, niyet ile işlenir kuşkusuz. Zihin ayna fonksiyonu görür. Lisan buna imkân tanır. Yaratı, sanatın olmazsa olmazı. Hissetmek kıymetli mi, doğal. Şiir esasen hissettiğin şeydir. Hissettiğin şey bir düşünüşe karıştığında, çözülme başlar. İmaj, çağrışım vs. ögeler devreye girer. Şiir doruk noktadır, oraya ayak bastığın anda da yeni bir şiire başlarsın. Yeni bir serüven. Kâfi ki içinizde yazıya dair daima bir ömür tohumu olsun.
Son olarak şiirlerinizden bir albüm yapmayı düşünüyor musunuz?
Şimdilik düşünmüyorum lakin ilerleyen yıllarda neden olmasın?
