1882 yılında, Prag’da doğan Leo Perutz, Yahudi bir aile mensuptu. Yazarlığın yanı sıra matematikle de ilgilenen Perutz, I. Dünya Savaşı’nda Avusturya ordusunda vazife yaparken yaralandı ve Viyana’ya dönmek zorunda kaldı. Birinci romanı olan ‘Üçüncü Kurşun’u da bu süreçte, güzelleşme devrindeyken kaleme aldı.
1938’de Nazilerin Avusturya’yı işgalinden sonra yurdundan olan Perutz, tekrar Naziler tarafından yasaklansa da yazmaya devam etti. Toplamda yazdığı on bir romanın dördü Türkçeye çevrildi. Bunlar; ‘Kıyamet Günü Ustası’, ‘Dokuzla Dokuz Arasında’, ‘Şeytan Tozu’ ve ‘Leonardo’nun Yahuda’sı.
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları etiketine sahip olan, ‘Leonardo’nun Yahuda’sı’, Almanca aslından Zehra Aksu Yılmazer tarafından çevrildi. Okuru 1498’e, büyük üstat Leonardo da Vinci’nin yanına götüren roman, tıpkı vakitte resme ve beşere, sevgiye ve ihanete de farklı bakışı sayesinde öne çıkmayı başarıyor.
BİR SURETİN PEŞİNDE
“… benim aradığım rastgele bir sahtekâr ya da makus bir insan değil, hayır, ben Milano’daki en makûs insanı bulmak istiyorum, Yahuda’ya yüz çizgilerini verebilmek için peşindeyim onun; gece gündüz her yerde onu arıyorum, sokaklarda, meyhanelerde, pazarlarda, hatta sizin şatonuzda şanlı efendim; onu bulmadan çalışmaya devam edemem.”
Leonardo, Dominiken Santa Maria delle Grazie Manastırı’na bir fotoğraf yapmaya başlamış, lakin “Son Akşam Yemeği” ismini verdiği bu resmi bir türlü tamamlayamamıştır. Leonardo’ya kafayı takan ve onu tembellikle, hatta dolandırıcılıkla suçlayan manastır rahibi, onu bulundukları bölgenin düküne, Moro’ya şikayet etmek üzere yola çıkar.
Rahip şatoya varıp kaygısını anlatınca, Moro, Leonardo’yu da çağırtır ve olayı bir de ondan dinlemek ister. Leonardo duyduklarına inanamaz, zira bu resme o denli odaklanmıştır ki bazen yemek yemeyi bile unuttuğunu söyler.
Leonardo fotoğrafın karşısına geçip saatlerce düşünerek yalnızca bakar. Bütün detayları yerli yerine oturtmak, her şeyden emin olmak ister. Bir başka kıymetli mevzuysa havarilerin yüzleridir; Leonardo havarilerin yüzlerini etrafındaki insanlardan yola çıkarak, onların karakterleriyle bir havariyi ilişkilendirerek resmeder, lakin bu usul onun elini kolunu bağlar, zira İsa’ya ihanet eden havariyi, Yahuda’yı çizmekte zorlanır. Bunun için Milano’daki en makus insanın peşine düşer. Pekala berbat nedir, ihanet nasıl bir şeydir?
İHANETİN TEMEL SEBEBİ SEVGİDİR
“Yahuda’yı izleyiciye ardını dönmüş vaziyette de tasvir edebilirim doğal, ancak bu benim onuruma leke sürer. Bana Yahuda’yı verin ulu efendim, o vakit işe nasıl dört elle sarıldığımı göreceksiniz.”
Ne var ki bu talep “yanlış” anlaşılmaya da açıktır. Vakti vaktinde Donato keşişleri için başladığı “Çobanların Tapınması” isimli yapıtı yarım bırakma sebebi de bu “yanlış” anlaşılmadır. Leonardo’nun “Çobanların Tapınması”nda en önemsediği şey, Mesih’in doğum haberinin insanlardaki yansımasıdır ve Leonardo tasvirdeki insanlardan birinin de sağır olmasına karar verir. Pekala sağır bir insan nasıl duyar? Leonardo, sağır birinin bu muştuyu etrafındaki insanların yüzünde görmesini, bunun yarattığı huzursuzluğu, merakı, kaygıyı, heyecanı ve bilinmeyen memnunluğu, bütün bu orta hisleri hakkıyla resmedebilmek için Milano sokaklarında günlerce bir sağır arar. Bu gecikmeden sıkılan keşişler, yıllar sonra kente dönmüş bir sürgünü cezalandırarak sağır ederler ve Leonardo’nun karşısına koyarlar. O da çok sonlanır ve resmi yarım bırakıp sarfiyat.
Leonardo’nun Yahuda’sı, Leo Perutz, Tercüman: Zehra Aksu Yılmazer, İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
Yahuda’yı, yani kentin en makus insanını bulmak için böylesi bir durum yaşanmamış olsa da, daha derinlikli bir tartışmaya kapı aralanır: Yahuda, İsa’ya neden ihanet etmiştir? Onu bulmak için evvel bu soruya yanıt bulması gerekir.
Bu bahiste herkesin bir fikri vardır natürel. Hatta Leonardo bile yanlış bir varsayımda bulunur. Milano’daki en makus insanın Borcetta olduğunu söyler; tefecilikle, kimseye borcunu ödememekle, hatta akşama kadar çalıştırdığı halde öz kızına bile bir kuru ekmeği çok gören Borcetta’nın kentin en berbatı olduğunu düşünür lakin sonra bu fikirden vazgeçer. “Hayır, Yahuda’nın günahı cimrilik değildi” der. “… Yahuda’nın günahı kendi sevgisine ihanet edecek kadar kibirli olmasıydı.”
Yani ihanetin temel sebebi sevgidir. Ne var ki kibir, bu denli sevgiye müsaade vermez.
YAHUDA’NIN DOĞUMU
Tüm bunlar olurken, bir tüccar olan Joachim Behaim, iki soylu atı düke satıp gerisin geri memleketine dönecekken pazarda hoşlar hoşu bir kızla karşılaşır ve görür görmez ona âşık olur. İşine dönmek yerine bir müddet daha Milano’da kalmaya karar veren Behaim, buna neden olarak, her ne kadar evvelden kalma bir alacağı öne sürse, kendini kandırmaya çalışsa da, işin aslının bu kız olduğunu bilir ve ona ulaşmak, onunla buluşmak için her şeyi yapar. Onu o kadar çok sevmektedir ki…
Leo Perutz, birbirinden bağımsızmış üzere görünen bu iki kıssayı ustalıkla birleştirmeyi başardığı üzere, sevgi-nefret; hayranlık-ihanet ortasında da değerli ilişkiler kurarak yola devam eder. (Hatta eski kadim ihanet kıssasıyla kendi anlatısı ortasında küçük benzerlikler kurmaktan çekinmez; Yahuda’nın gammazcılık karşısında Romalılardan aldığı bir kese dolusu altını sıkıca kavrayıp kaçar üzere uzaklaşmasının bir karşılığını Behaim’de görürüz.) Perutz, romanın Leonardo kısmında fotoğraf sanatına, ideolojisine, bilhassa de dünyaya bakışına dair değerli tespitlerde bulunurken; Behaim’in olduğu kısımda sahip olma hırsının, aşkın, paranın, gösterişin ve ihanetin izini adap usul sürer.
Biz de böylece Yahuda’nın doğumunu anbean takip ederiz güya. Yalnızca sevgiyi, kibri, ihaneti ve hırsı değil, bir insanı Yahuda’laştıran evreleri da görürüz ve bu basamaklar sanıldığının tersine o kadar şeytani, o derece kötücül ve o derece ibretlik de değildir. Bilhassa de günümüzde. Çünkü İsa’nın Yahuda’sı ihanetin akabinde keseyi fırlatıp vicdan azabından kendini paralar ve daha fazla dayanamayıp intihar eder.
Her İsa’nın bir Yahuda’sı olsa bile her Yahuda farklı farklıdır.
