Marc Augé, uzmanlık alanı antropolojinin tarifini genişleterek yoluna devam eden bir isim. Sözlükler ve temel metinlerdeki tarife nazaran antropoloji, “ilkel” toplumları inceleyerek insanın geçmiş ve bugün ortasındaki hâli pürmelalini ortaya koyup çağdaş kimliğin inşasını çözümlemeye uğraşan bir bilim kısmı. Augé ise bu tanıma “bütünlüğü” ekliyor; periyotları kesin sonlarla birbirinden ayırmadan, çağdaş ve postmodern üzere tarifleri bir kenara koyan muharrir, farklı kültürlerin tıpkı çağı paylaştığını belirtiyor. “Biz” ve “Onlar”, “Ben” ve “Öteki” ayrımlarını paranteze alan Augé, çabucak herkesin bir anlığına da olsa birebir noktada buluştuğu bir vakit diliminden bahsediyor.
Her türlü eşitsizlikten siyasi tansiyonlara, ekolojik felaketlerden hızla gerçekleştirilen teknolojik atılımlara, Antroposen Çağı tartışmalarından mülteci krizine dek pek çok gelişmenin tıpkı anda yaşandığı şimdiki vakte baş yoruyor Augé. Muharrir, bu vakit dilimini “gezegensel bir toplum olarak insanlığın tarihöncesi” diye isimlendiriyor.
‘Dünyalıların Geleceği’ başlıklı çalışmasında ise bu şimdiki vakit ve gelecek ortasında temas kurup yeni bir topluma nasıl ulaşabileceğimizi tartışıyor.
GÜNÜMÜZÜN ÜÇ TEMEL SINIFI: ‘MUKTEDİRLER, TÜKETİCİLER VE DIŞLANANLAR’
Francis Fukuyama, 1990’ların başında “tarihin sonu” dediğinde, heyecanlanan pek çok insan yeni bir çağın kapılarının arkasına kadar açıldığını, neoliberal kapitalist sistemin tüm imkânlarından eşit ve hür formda yararlanacak kitlelerin meselesiz bir hayat süreceğini düşünmüştü. O denli olmadı. Augé’nin sözüyle “bilim tarihi ve siyasal tarihin birbirine bağımlı olduğu” büyük çelişkiler devri başladı: “Çağımızın en büyük çelişkisi, bilimsel gelişmelerin sonsuz büyüğün ve küçüğün keşfini imkanlı kılmasına rağmen, geleceği bir türlü tasavvur etmeye imkân vermemesidir. Bilim o kadar süratle ilerliyor ki günümüzden yaklaşık elli yıl sonra, insanlığın sahip olacağı bilgi birikimini hayal bile edemiyoruz. Hâlbuki tarihî ölçekte düşünüldüğünde, elli yıl çok küçük bir vakit dilimi.”
Augé’nin bahsettiği çağ, liberal ütopyanın o kadar da liberal olmadığını gözler önüne sererken yeni oligarşik yapılara taban hazırladı. Muharririn deyişiyle üç farklı sınıf oluştu bu periyotta: “Muktedirler, tüketiciler ve dışlananlar.” Bu üçlünün, tıpkı anda var olduğu dünyada “finansal vurgunculuğun, üretimin ve toplumsal refah mantığının önüne geçtiğini” hatırlatan müellif, şimdiki vakte dair bir not daha düşüyor: “Muktedirler; iktisat, siyaset ve bilim dünyasından gelirken yürürlükteki sistemin geleceğinin şekillendirildiği yeri objektif olarak beraberce meydana getiriyor. Başka taraftan tüketiciler bu sistemin motoru. Tüketmeleri gerekiyor ki sistem çalışsın. Direkt ya da dolaylı, mevcut her türlü reklam düzeneği onları mümkün olabilecek her formda tüketime teşvik ediyor (…) Dışlananlar, hem ekonomik refahtan hem de bilgiye erişimden mahrum. Hasebiyle globalleşmenin gerçekleri, müşterek yerleri ortak çıkarlar uğruna en yeterli biçimde kullanan, hem yasa karşısında hem de fiîlen eşit, özgür yurttaşlardan oluşan bir Yeryüzü Toplumu halinde ortaya atılan gezegenselleşme ülkülerinin çok uzağında. Pazar, tüm yeryüzüne yayılıyor yayılmasına fakat düşük fiyatlı çalışanlar bir tarafta, -az yahut çok- varlıklı tüketiciler ise diğer tarafta birikiyor.”
Dünyalıların Geleceği – İnsanlığın Tarihöncesinin Sonu, Marc Auge, Mütercim: Yasemin Özden Charles, 92 syf., Eksik Modül Yayınları, 2021.
Söz konusu eşitsizlikleri ve tansiyonu pekiştirense global ve yerelin, meyyit ve her an bağlantıyla geçen vaktin ahenk içinde gösterilmesi. Bunların tamamı, Augé’ye nazaran gittiğimiz istikameti bulanıklaştırıyor ve böylelikle tasamız artıyor: “Bugün her birimizin üzerine kapanan dünya, toplumlardan daha süratli ilerleyen teknolojinin dünyası. Bu teknoloji dünyasının bize dayattığı araçları kullanmak için âdeta kendimizi tüketiyoruz. Genel olarak geçmiş tarafından belirlenme hissinden çok, baş döndüren ve düşünemediğimiz bir gelecek tarafından soğrulduğumuz hissine kapılıyoruz.”
Augé, bahsi geçen tasanın azaltılması yolunda “herkes için eğitim”den kelam ediyor. Bu da bir bakıma ilerleme düsturunun her türlü ayrımcılığa karşı itici gücü ve günümüze (elbette geleceğe de) uyarlanmış formu olarak sunuluyor müellif tarafından.
GEÇMİŞ-BUGÜN-GELECEK BAĞLANTISI
Etnik kurmaca üstadı Augé, antropologluğunu konuşturup disipline getirdiği yorumlarla geçmiş-bugün irtibatını tahliller ve geleceğe dair kimi önermelerde bulunurken tarihten, psikanalizden ve farklı coğrafyalardaki toplumsal hayattan hareket ediyor. Akabinde, artık ve burada bulunan bireylerin başına gelen talihsizlikleri ve hayati aksaklıkları çözümlemeye girişip geçmişteki şifacılarla günümüzdekiler ortasında kültürel köprüler kuruyor. Bununla birlikte, olaylarla ilgili bilgi edinmenin ve bireylerin kavrayışlarının ilişkisine ağırlaşıyor: “İç içe geçmiş endişelerin ve yayılan kaygıların düğümünü çözmek çok sıkıntı. Zira irtibat araçlarından yayılan haberler, Güney Amerika’da yaşanan bir sarsıntıdan Avrupa’daki bir siyasal krize atlayarak olayları birbirine yakınlaştırıyor. Tıpkı halde, kapalı devre yayın hâlinde dönüp duran, daima tekrar eden imgelerin tesiriyle olayları, izleyenlere yaklaştırıyor. Bu durum, vakit ve yerin katı belirleyiciliğinden sıyrılmış yeni bir kavrayış hali yaratıyor.”
Augé’nin kurduğu bu kültürel köprüde karşımıza “bir yer arama arzusu” da çıkıyor. Muharrir, klasik gezginliğin, göçerliğin ve arayışın yanı sıra toplumsal ağlarda bulunma, arkadaş edinme, yalnız kalma ve dışlanma hususlarına ağırlaşırken vakit ve yerde kayıtlı ilgi kurma biçiminin günümüzdeki değişiminin, toplumsal ilgilerin şahsilikten çıkmasına yol açtığını anlatıyor.
Kişilerin şahıslarla, eşyalarla, teknolojik aygıtlarla ve kendisiyle bağlantısındaki farklılıklar ise Augé’ye nazaran başta hudut olmak üzere pek çok değişimi yine yorumlamayı gerektiriyor: “Dünya üzerinde hudut kavramı değişiyor. Hür pazara ve internet ile bağlantıya rağmen, sonları olmayan bir dünyadan fazla, sonun ne manaya geldiğini her geçen gün tekrar tanımlamak gerektiği bir dünyada yaşıyoruz. Öbür bir sözle hudut dediğimiz şey, aslında tam da bir taraftan başkasına geçilebilecek bir eşik. Gezegensel toplum bir gün gerçekleşirse bir çeşit eşikler ve geçişler toplumu olacak. Farklı jenerasyonların tıpkı vakit diliminde beraberce hayatta olması diye isimlendirebileceğimiz jenerasyon çeşitliliği, şayet nesillerin her birine, tıpkı maceraya (yani eğitime ve bilgiye ulaşma serüvenine) atıldığını hatırlatmayı başarabilirse bir avantaj olacaktır.”
Augé, çözümlemelerini geçmiş-bugün-gelecek çizgisinde yaparken küresel-evrensel-yerel tansiyonuna de baş yoruyor. Global kavramının, üniversal yerine kullanılmasıyla doğan meselelere ve geçmiş-bugün ortasında yol açtığı kopukluklara değinen müellif, tikel ve üniversal bağının, global oligarklara hatırlatılması gerektiği ikazında bulunurken birbiriyle ilintili iki soru yöneltiyor: “İnsan varlığının son ereği nedir? Bunun gerçekleştirilmesi için ne yapmalıyız?”
Augé, ‘Dünyalıların Geleceği’nde geçmiş-bugün irtibatını (ve birebir vakitte bağlantısızlığını) ele alırken insanın kıssasını özetliyor. Öteden beri zihinleri meşgul eden “Ne için yaşıyoruz?” sorusunu bir kere daha hatırlatan muharrir, buna karşılık ararken ütopyaların göz önünde bulundurulması gerektiğini vurguluyor. Sonra, geleceğe dair öngörüsünü ya da varsayımını paylaşıyor: “Gezegenin içinde bulunduğu duruma bakılırsa gelinen nokta, daha evvel eşi gibisi görülmemiş bir felaketi tetikleyebileceği üzere tıpkı formda insan çeşidinin hayatta kalabilmesi için gerekli olan yardımlaşma zaruriliği manasında ortak bir şuur geliştirmesi istikametinde umutları yeşertebilir.”
Olayların nasıl gelişeceğini yaşayıp göreceğiz.
