Pek çoğumuz, belgeseller ve Hollywood sinemaları sayesinde mafyanın ABD’deki versiyonuna, daha doğrusu İtalya’dan ABD’ye göçen “babalar”ın ve “oğullar”ın kurduğu ya da devam ettirdiği geleneğe aşinayız. Fakat işin kökenine; on dokuzuncu yüzyıl İtalyası’na gidip güneye, Sicilya’ya indiğimizde, “organize cürüm örgütü” tanımlamasıyla mafyanın isminin konduğunu görüyoruz.
On dokuzuncu yüzyılda, şimdi ABD’ye göç ağırlaşmadan önce, klasik köylü kıyafetleri içindeki kimi bireyler halka dadanan eşkıyaların peşine düşüp memleketlerini koruyarak nam salarken bildiğimiz mafyanın temelleri süratle atılıyordu.
Sicilya’da nefes alıp vermeye başlayan ve birinci mafya tertibi olan Cosa Nostra, halk içinde kazandığı hürmetin yanı sıra topladığı “koruma paralarıyla” maddi gücünü hızla artırıyordu.
Ayşen Gür, #tarih mecmuasının Temmuz 2021’deki 84. sayısı için kaleme aldığı “Halkı Koruyan Baba’dan Uyuşturucu Baronlarına” başlıklı yazısında, Sicilyalı tarihçi Salvatore Lupo’nun yaptığı araştırmalara atıfla bir gerçeği hatırlatıyor: “Lupo, mafyanın birçok vakit insanları yalnızca hayali tehlikelerden koruduğunu belirtir.” Bahsi geçen bu gücün ve “koruma” aksiyonunun yarattığı hürmet, bizi mafyanın tarihi fonksiyonuna ulaştırıyor. Gür şöyle yazmış: “Mafya, iki klâsik devlet inhisarını yani şiddet ve vergilendirme hakkını ele geçirir, bunları halkı ‘korumak’ için kullanır.”
Bu “koruma” vazifesi, çıkar çatışmalarını ve nüfuz savaşlarını beraberinde getiriyor. Cosa Nostra’nın tam da bu türlü bir savaşa girdiği günlerde (1893’te), Palermo Belediye Başkanı Emmanuel Notarbartolo’yu öldürmesinden hareketle Gaetano Mosca’nın 1900’de verdiği konferans mafyanın kökenine, işleyişine, fonksiyonuna ve yarattığı tesire dair bugün hâlâ başvurulan bir kaynak niteliğinde. Onur Öztürk’ün Türkçeye çevirdiği ve ismi geçen konferansın kâğıda dökülmüş hâli olan ‘Mafya Nedir?’, Mosca’nın on dokuzuncu yüzyılda zayıf devlet otoritesi nedeniyle palazlanan organize cürüm örgütlerinin boşluğu nasıl doldurduğuna ait belirlemeler içeriyor.
GÜÇLÜLER VE ZAYIFLAR ORTASINDAKİ İLİŞKİLER
Mosca, “Mafya nedir?” sorusuna karşılık ararken İtalya’nın on dokuzuncu yüzyıldaki durumunu çözümlemesinin akabinde, o periyot Sicilya’daki çalkantılı siyasi ve ekonomik ortama, devlet olmaya çalışan İtalya’nın bocalamalarına, tıpkı günlerde doğan siyasi boşluklara “halkın dostu” kisvesiyle yerleşen ve artık mafya olarak anılan cürüm örgütlerinin aksiyonlarına yöneliyor.
Mosca’ya nazaran âdil adaleti sağlamakta zorlanan devletin yerini alan mafya, halkın hürmetini ve sempatisini kazanırken büyük bir nüfuz ve maddi güç elde ederek ahaliyi hem ekonomik hem de manevi manada sömüren yeni bir otorite hâline geliyor: Halkın içinden çıkan, halk için halk üzerinde baskı kuran ve toplumsal ahlak kurallarına daima bağlı kalan bir otorite…
Siyasi, tüzel, ekonomik ve kültürel-toplumsal boşluklardan faydalanarak maddi güç ve nüfuz elde eden, vakit zaman siyasetçilerle işbirliğine giren, devlet içinde örgütlenen ve kimi noktalarda devletleşen mafyaya dair tahlillerinde Mosca, güçlünün zayıfa boyun eğdirmesini öne çıkarıyor ve “sıkı örgütlenmiş küçük bir azınlığın örgütsüz çoğunluğu baskı altına alması”na dayanan bu tarihî gerçeğin kökenine iniyor. Öteki bir deyişle “mafya ruhu”ndan bahsediyor: “Mafya hissiyatını ve zihniyetini, daha doğrusu ‘mafya ruhu’ denen şeyi kısaca şöyle tanım edebiliriz: haksızlığa uğrayan, mağdur edilen bir kimsenin adalet aramak için devletin isimli makamlarına yahut emniyet yetkililerine başvurmasını zayıflık yahut korkaklık belirtisi olarak görmek.”
Hukuk mantığı dışında, mafyanın ve mafya “hukuku”nun diğer bir mantığı olduğunu hatırlatıyor Mosca. Tıpkı halde, kabahat ve fail tarifi da kitaplarda yazanlardan farklı bir hâl alıyor mafyada. Hasebiyle hak, yasa ve adalet de…
Mosca’nın anımsattığı üzere, hem mafya için hem de küçük yerleşim bölgelerinde hınç, “hayatın olağan akışının bir parçasına” dönüşüyor. Hürmet göstermek ve oburlarının hürmetini kazanmak isteyenler, bu işleyişe ve “mafya ruhu”nun temeli diye nitelenen “sessizlik yasası”na (omertá) uygun hareket etmek durumda kalıyor.
Adaleti sağlayan, güçsüzlere kol kanat geren ve tıpkı vakitte kendisi dışındakiler üzerinde bu yolla baskı kuran mafya, içinden çıktığı toplulukta prestij kazanıp hürmet görüyor. Fakirlerin da zenginlerin de korunmaya yahut güce olan muhtaçlığının kaynağını açıklayan Mosca, bu noktada mafyanın kurduğu istikrarın, yarattığı “nüfuz ve hareket alanının” kıymetini vurguluyor.
Sicilya’da mafyanın palazlanmasında tesirli olan ruhsal ve toplumsal bir durumdan da bahsediyor Mosca: “Sicilyalılar olağanüstü güçlü bir ahlak hissine sahiptir lakin bu Kuzey İtalyalılarınkinden bir modül farklıdır. Sicilya ahlakı, bir yurttaş olarak kamusal sorumluluklarını titizlikle yerine getirmek üzere örneklerden fazla çoklukla ferdî bağlarda sözünü bulur. Hasebiyle Sicilyalı bir adam, mafya ruhunu ister taşısın ister taşımasın, şayet duruşmada, yargıcın karşısında hakikati inkâr etmek ile ona güvenip sırrını açan bir dostunu yahut tanıdığını yüzüstü bırakmak –ki bunun sonucunda ismi güvenilmeze çıkacaktır– ortasında seçim yapmaya zorlandığında, bu ahlaki ikilemi neredeyse ebediyen adaleti yanıltma değerine dostunu kollayacak biçimde çözecektir.”
BİR KAYGI VE KABAHAT HİKÂYESİ
İşleri hâl yoluna koyan, günlük hayatı “koruma bedeli” karşılığında düzenleyen ve bunları yaparken hürmet gören mafyanın, doğum yeri Sicilya’da on dokuzuncu yüzyıldaki pozisyonunu açıklayan Mosca, bir klanlaşmaya işaret ediyor. Klanlarla iş yapmanın, onların buyruğuna girmenin ve onlara hürmet duymanın getireceği karşılıklı çıkardan ya da aksi hâlde yol açacağı felaketlerden bahsediyor. Bu alışverişin ve felaketlerin, mafya dışındaki öbür tarafı bazen köylülerken bazen de bürokratlar, belediye liderleri, senatörler, milletvekilleri ve yargıçlar olabiliyor.
Mosca’nın bu bağlamda düştüğü not değerli: “Devletin yetkili makamlarında oturanlar, desteklendiği ya da kösteklendiği siyasetçiler tarafından çevrilen dümenleri anlar anlamaz işlerini kendileri görmeye karar verdi, böylelikle mafya klanları ve genel olarak hata şebekeleri ile direkt, aracısız bir biçimde pazarlık yapmaya başladı. Bu da klanların, oy potansiyellerini kullanarak siyasi adaylardan kendilerine yakın bulduklarını desteklemelerine imkân tanıdı. İşte böylelikle, kabahat örgütleri, nüfuz sahibi kimseler ve kamu vazifelileri ortasında karşılıklı ödünlere dayalı sistem kuruldu, sürdürüldü ve pekiştirildi. Bugün Sicilya’yı pençesine alan ahlaki çürümenin temel kaynağı, işte bu sistemdir.”
Yasaların etrafından dolanan, kanunları eğip büken ve kurduğu tertiple evvel İtalya’da daha sonra Avrupa’da ve ABD’de devlete sızan ya da birtakım devlet görevlileriyle işbirliği yapan mafya, Mosca’nın tabiriyle bir kaygı ve cürüm öyküsü yazdı. Okuru, bu öykünün başlangıcına yani Sicilya’ya götüren müellif, “mafya ruhu”nu yaratan en kıymetli şeyin, siyasetçilerin İtalya’da ahlak dışı yollardan elde ettiği siyasi ve ekonomik “başarı” sonrasında, halkın hata örgütlerine ve katillere verdiği yarı dokunulmazlık olduğunu anımsatıyor. Diğer bir deyişle adalet, refah ve korunma muhtaçlığını devlet dışındaki bir tertipte arayan sıradan insanların, mafyaya yüklediği manası ve mafyanın da bu sayede nasıl büyük bir güç hâline geldiğini ortaya koyuyor muharrir.
