Şiirin kışkırtıcılığını da, soru sordurmasını da insan için “fena halde” düzgün bir şey olarak kıymetlendiriyoruz. Her soru değil tahminen lakin şiirin sordurduğu kimi sorular o şiire ayna olur.
Baudelaire’in “Ama neyle? Şarapla, şiirle ya da faziletle, nasıl isterseniz. Lakin sarhoş olun” kelamını değiştirip mevzumuza uyarlarsak şöyle söyleyebiliriz: Soru sorun, ne sorarsanız sorun, lakin sorun. Şiirin “fenalıkları” iyidir… Edip Cansever’in dediği üzere “duyumunu arttırır insanın”.
‘Haydi Etek Giyelim’, Ozan R. Kartal’ın (1999) birinci kitabı. Seksen sayfalık şiir toplamı, okura İthaki Yayınları’nca sunuldu. Kitabın yayın tarihi Ağustos 2021. Yeri gelmişken İthaki Yayınları’nın gençlerin şiirlerini okurla buluşturmaya yönelik halinin dikkate şayan olduğunu da belirtelim.
Ozan R. Kartal’ın kitapta yer alan özgeçmişinde birinci şiirini ne vakit yayımladığı belirtilmiyor fakat eserlerinin Buzdokuz, Cite de Pera, Kök Şiir üzere mecmualarda yayımlandığı bilgisi yer alıyor.
Yirmi iki yaşındaki şairle ilgili, okurla buluşan birinci kitabından öbür pek bir bilgimiz yok. Şairle ilgili şiir dışındaki bilgiler çok kıymetli değil. Biz şiirlere bakalım diyebiliriz elbette. Lakin birinci kitap olunca durum biraz değişiyor. Bilhassa birinci kitapların şaire ilişkin her bilginin metne dahil edilerek okunması, yorumlanması gerektiği kanısındayız. O vakit, bulduklarımızla yetineceğiz.
Tabii soracağız. Örneğin, şair kitabına sanki neden bu ismi vermiş. Neden kitabın kapağından okura ‘Haydi Etek Giyelim’ diye davette bulunuyor? Ayrıyeten bu cümlenin şiir yükü nedir?
Kitabın isminin birinci çağrışımı cinsel kimlikle ilgili oluyor. Natürel davetin öznesinin bir erkek olması da dikkatten kaçmıyor. Zira bir bayanın ‘Haydi Etek Giyelim’ diye çağırmayacağını biliriz. Ayrıyeten kural katı: Erkekler etek giymez. Neden ve nerede? Öbür bir kültürde, örneğin İskoçya’da bunun, bu davetin bir manası var mıdır?
Kitabın isminin çağrıştırdıklarını topladığımızda; birinci adımda elde var bir, cinsel kimlik; iki, erkek; üç, katı kurallar… Yorumlayalım: Şair, cinsel kimliği, erkek kimliğini hasebiyle erilliği ve de katı kuralları karşısına alıyor. Bu ortada kitabın ismindeki davet, sanki erkeklik pozisyonu güç kaybına uğradığı, eril kişiliği yaralandığı için olabilir mi sorusu da akla gelmiyor değil.
İlk yorumda, şairin hangi sıkıntılarla uğraştığına, hangi temalar, bahisler, izlekler üzerinde odaklandığına dair biraz kaygan bir yer oluşturduğu izlenimi kelam konusu diyebiliriz. Fakat bunun bir şiir kitabının isminde çok yadırgatıcı olmadığını da belirtelim.
İki kısımdan oluşan kitapta, on yedi şiir yer alıyor. Kitabın birinci şiiri tıpkı vakitte birinci kısmın de başlığını oluşturuyor: “Sabahat’i Ben Öldürmedim”, isminden da anlaşılacağı üzere “cinayet” temalı bir şiir. Anlatının öne çıktığı şiir, bir aşk ve cinayet öyküsü. Anlatıcı birinci tekil özne. Yani şairin kendisi. Yer taşra; Balıkesir’in İvrindi ilçesi. Şiir bir tıp “taşra destanı” olarak da tanımlanabilir. Bu ortada metnin, okurdan taşra, erkek cinsel kimliği, eril aşk anlayışı üzere birtakım aktüel temalar, sıkıntılar ve tartışma mevzularına ait bilgileri, bayan cinayetleri ve gibisi olgular hakkındaki yorumları yanına almasını direkt değilse bile, dolaylı biçimde talep ettiğini de belirtelim.
Taşra, günümüzde epey tartışmalı bir kavram. Dünya global bir köy oldu, merkez mi kaldı ki taşra olsun üzere savlar bir yana; burada bir taşra tartışması açmak da, yürütmek de mümkün değil. Fakat hususla ilgilenenlere bilhassa Nurdan Gürbilek’in ‘Taşra Sıkıntısı’ başlıklı yazısını ve Tanıl Bora’nın ‘Taşraya Bakmak’ kitabını önerebiliriz.
“Sabahat’i Ben Öldürmedim”in öyküsü ve betik tertibi, uzaktan da olsa Ahmet Muhip Dıranas’ın “Fahriye Ablası”na göz kırpıyor üzere. Her iki şiirde de bayanlarla ilgili bir öykü kelam konusu. Çağdaş Türkçe şiirde teması bayan olan şiirler var da tek bir bayanın ismiyle, yaşantısıyla anlatıldığı şiir sayısı çok değil. Geçerken not etmiş olalım.
Öte yandan iki şiir ortasındaki benzerlik birinci bakışta yok da denilebilir. Şiirler ortasında kayda bedel bir ortak özellik bulunmadığı da söylenebilir. İki şiir ortasında benzerlik kurmamızı sağlayan şiirlerin çağrışım tesiri olsa gerek. Lakin nasıl oluyor da ortalarında çağrışım oluşuyor sorusuna karşılığımızsa, ikisi de Türkçe yazılmış şiirler, olabilir.
“Fahriye Abla”da şair hem kıssada hem şiirde var fakat anlatının yük noktasında Fahriye Abla var. Şiir onun kıssası. “Sabahat”ta ise anlatılan şairin kıssası. Sonra Sabahat’ın, sonra taşranın ve şairin etrafının anlatımı kelam konusu. Metnin satır ortalarında alkolün kriminalize edildiğinin dikkatten kaçmadığını da belirtelim.
Sonu cinayetle biten bir aşk kıssası ve bir cins “taşra destanı” olarak okuyup yorumladığımız, ayrıyeten sinemadan, Zeki Demirkubuz sinemalarından de izler bulduğumuz şiirden bir kısım okuyalım:
bir şair bir ressam ve bir besin mühendisi
dolanıyorduk ivrindi’de geçen pazartesi
(…)
bir şair bir ressam ve bir besin mühendisi
kadehler dolunca kapandı gözlerin perdesi
kapılarla bagajlarla açtık en damarından müzik
sofra yoksul işi: kaşarlar eski patlıcanlar ezik
laf lafı açmadı şaşırmadık güya konuşacak laf kaldı
derken ressam: “lan” diye muhabbete balıklama daldı
“lan” dedi “dinleyin fakat evvelinden bir sigara paslayın”
“olayı dikkatle kesin, anlatıyorum sırtı geriye yaslayın”
bir şair bir ressam ve bir besin mühendisi
alkol kana karışınca yamultmuştu herkesi
“geçen salı hani çarşı’da kalabalık vardı epey”
dedik “terzi remzi’nin önündeki jandarmalı kanlı şey?”
“aynen” dedi “detayları kapmış bizim ufaklık”
“biz gidememiştik hani olay yerine uzaktık”
muhabbet sardı ressam makarayla salça olmasa
dakka başı ortaya sokacak boştan latife bulmasa
“ee” dedik “çabuk salla, soğutma lan muhabbeti”
“teşkilatsız konu olmaz, bizim mahallenin laneti,
baldırdan vurmuşlar, bu semtte yaşamak büyük kabahat,
yerde kanla yatan karı senin eski sabahat”
Şairin lisana getirmek istediği, anlatmasa çıldıracağı öykü ya da kıssaları olabilir. Şiir kıssa de anlatabilir. Ancak şiir, kelamın öbür türlü söylense olmayacağı bir cinstir. Şair şiirin bir lisan işi, personelliği olduğunu mıh üzere aklına çakmış olmalı. Cevabını arayan bir soru: “Sabahat’i Ben Öldürmedim”i Kartal, sanki hikaye olarak yazmayı denemiş midir?
Yeni jenerasyon, yazının her alanıyla ilgili, değişik çeşitleri denemeye eğilimli. ‘Haydi Etek Giyelim’ kitabının genç şairinin de bu türlü bir eğilimi olabilir mi? Şiirin yanı sıra hikayeler, hatta roman dahi yazıyor mudur? Soruların nedeni Ozan R. Kartal’ın kitapta okuduğumuz şiirlerinin şiirden daha çok hikayeye yakın olması. O denli ki hikayede güya daha verimli olacakmış üzere bir kanı oluşturuyor. Elbette kimseye şiir yazma, hikaye yaz diyecek durumda ya da pozisyonda değiliz. Bu türlü bir pozisyon olduğunu da düşünmüyoruz. Kartal’ın şiirlerinde öykünün şiirden biraz daha öne çıkmış olmasına bakarak söylüyoruz bunları. Ayrıyeten şair şiir de, hikaye de, roman da yazabilir. Hepsinde de son derece tesirli olabilir. Çağdaş Türkçe şiirde örnekleri hiç de az değil. Lakin şiirle başlayıp başka tiplerle devam edenlerin sayısı da az değil.
Kitabın birinci şiirinde kıssa kelam konusuydu. Fakat kitaba ismini veren şiirde Kartal, lisanın çubuğunu biraz daha şiire gerçek büküyor. “Haydi Etek Giyelim”den bir kısım okuyalım:
haydi etek giyelim, sonra koş koşabildiğin kadar
artık bütün göğüsler halka açık ne de olsa
bütün haklar ihlalle, bütün hakiler işgalle dolu
dışardaki yağmuru iki kulağınla birlikte işitirsin, doğru
ki damlalar ikişer ikişer düşer göğün en hoş köyünden
-sen göremesen de
sırılsıklam bütün günahların, sırılsıklam gömlek,
sırılsıklam sazende
koşar bütün sular etek giyip,
bir olukta buluşabilmek üzere
Kartal’ın yer yer mizahın ögelerinin da katıldığı şiirlerinde ses oldukça değerli görünüyor. Hem ses hem de söyleyiş tarafından küçük İskender’i hatırlatıyor. küçük İskender’in kendisinden sonra gelen jenerasyonları etkilemesinin şaşırtan bir istikameti yok. Zira o, kendi neslini da etkilemiş bir şairdir. Bu ortada onun da çağdaş Türkçe şiirin birçok şairinden, değişik periyotlarda ön plana çıkmış şiir anlayışlarından tesirler almış olduğunu görürüz. Bununla birlikte, onun süratli biçimde kendi poetikasını üretebilmiş güçlü bir şair olduğunu belirtelim.
Kitapta dikkatimizi çeken ve yapısal mı, yoksa şiirsel bir tercih mi olduğu konusunda kararsız kaldığımız; münasebetiyle bir arıza olup olmadığını açıklığa kavuşturmak için kaydetmek istediğimiz bir dizeden kelam etmek istiyoruz. Kartal’ın “Ulan Kere” başlıklı şiirindeki “Ulan ada ulan dört tarafı toprakla kaplı su” dizesine takıldık. Anlayamadığımız, sanki imge “çıkarmak”, metafor “yapmak” için başvurulmuş bir çeşit “zihin oyunu” mu kelam konusu? Bu hedefle bir mantık sıçraması denenmiş olabilir mi? Yoksa bir mantık sapması mı kelam konusu? Mantığı yaran bir sapma! Doğrusu biz, adanın dört tarafı toprakla kaplı su olduğunun ne imgesel, ne dilsel, ne coğrafik karşılığını bulabildik. Dört tarafı toprakla kaplı suya göl değil de ada demenin şiire bir katkı sağlamadığını düşündüğümüz için olabilir. “Nesnel karşılık”ın şiir açısından hâlâ değerli olmasıyla da alakası var elbette. Bu hususta ikna edilmeye açık olduğumuzu da kaydedelim. Şiir kışkırtıcıdır kelamı boşuna değil…
Şiirde gençlik ve arayıştır temel olan. Henüz ilk kitabı yayımlanan şairden beklenen, elbette arayışına devam etmesidir ve onun ne yazdığından daha çok merak mevzusudur gelecekte ne ve nasıl yazacağı.
‘Haydi Etek Giyelim’e gelirsek… Bulunduğumuz coğrafyada, kültürel şartlarda erkek egemenliğini, hayatın her alanını etkileyen eril iktidarı, değişik alanlarda süren erkek şiddetini protesto etmek için niyete, duyguya, hassaslığa, farkındalığa etek giydirme teklifi son derece politik ve hiç de yabana atılacak bir teklif değil.
Şunu da ekleyelim ve bitirelim: Şiirde çok yorum da, yanlış yorum da metne dahildir. Okur şairin yazdığı üzere değil, kendi bildiği, fakat daha çok anladığı üzere yorumlayarak ilerler nihayet bir metin olan şiirin içinde…
