Editör: Naim Arıoğlu
İnsanlar gerek hasta olmadan evvel gerekse sıhhatlerini korumak için hastalıkları tanımayı tercih ediyor. Bu hastalıklardan birisi olan şizofreniyle ilgili detaylar…
ŞİZOFRENİ NEDİR?
Şizofreni, bireylerin gerçekliği olağandışı olarak yorumladıkları ve gerçek ile gerçek dışını birbirinden ayıramadıkları zihinsel bozukluğa verilen isimdir. Şizofreni, halüsinasyonlar, sanrılar, günlük işleyişi bozan son derece sistemsiz düşünme ve davranışların kombinasyonlarından meydana gelebilir ve bireyi bütünüyle etkisiz hale getirebilir.
Şizofreni hastaları için tedavinin ömür uzunluğu sürdürülmesi gereklidir. Erken başlayan tedavi, semptomların önemli komplikasyonlar gelişmeden denetim altına alınmasına yardımcı olabilir ve bireyin uzun vadede hayat kalitesini güzelleştirecek adımların atılmasını mümkün kılabilir.
ŞİZOFRENİ BELİRTİLERİ NELER?
Şizofreni belirtileri ve semptomları her bireyde farklılık gösterir lakin, ekseriyetle bireyde sanrılar, halüsinasyonlar yahut sistemsiz konuşmaların varlığı ile genel bir fonksiyon bozukluğu gözlemlenebilir.
Sanrılar gerçeğe dayanmayan yanlış inançlar olarak tanımlanır. Birey ziyan gördüğünü yahut tacize uğradığını düşünebilir, makul hareketler yahut yorumların her vakit kendisine yönelik olduğuna inanabilir, fevkalâde bir yeteneği yahut şöhreti olduğunu düşünebilir, diğer bir bireyin kendisine aşık olduğuna inanabilir yahut büyük bir felaketin meydana gelmek üzere olduğu fikrini savunabilir. Şizofreni hastası bireylerin birçoklarında belirti olarak sanrılar gözlemlenir.
Halüsinasyonlar ise çoklukla var olmayan şeyleri görmek, duymak yahut algılamak olarak tanımlanır. Halüsinasyonlar gerçek olmasalar dahi, bir şizofreni hastası için, olağan bir tecrübenin tüm tesirine ve gerçekçiliğine sahiplerdir. Halüsinasyonlar beş duyudan rastgele birinde gözlemlenebilir, fakat en yaygın olarak çeşitli seslerin duyulması halinde ortaya çıkar.
Bireyde sistemsiz düşünme semptomunun varlığı genel olarak sistemsiz konuşma belirtisinin gözlemlenmesi sayesinde ortaya atılabilir. Bireyin etrafındakiler ile tesirli bağlantı imkanı bozulur ve kendisine sorulan sorulara verilen karşılıklar çoğunlukla kısmen yahut büsbütün ilgisiz olabilir. Daha az hadiselerde konuşma anlaşılamayan, mana taşımayan yahut uydurma sözleri bir ortaya getirmek biçiminde gerçekleşebilir.
Çocuksu hareketlerden öngörülemeyen ani ajitasyona kadar geniş bir yelpaze üzerinde son derece sistemsiz yahut olağandışı motor davranışlar gözlemlenebilir. Bir çok hadisede bu hareket ve davranışlar bir gayeye odaklanamaz, bu yüzden bireyin çeşitli vazifeleri yerine getirmesi çok güç bir hal alır.
Anormal motor davranışlar, verilen talimatlara karşı koymayı, uygunsuz yahut tuhaf bir beden duruşu almayı, çevresel etkenlere karşı tam bir tepkisizliği ya da bulunan duruma nazaran gereksiz ve çok hareketlenmeyi içerebilir.
Negatif belirtiler ise bireyin olağan bir formda fonksiyonunu sürdürme yeteneğinin azalması yahut bütünüyle bulunmaması durumudur. Örneğin, birey ferdî hijyeni bütünüyle ihmal edebilir yahut göz teması kurmayarak, yüz sözünü değiştirmeyerek ya da monoton bir halde konuşarak duygusuz bir hal alabilir. Bütün bunlara ek olarak birey günlük hayatın gerektirdiği aktivitelere dahi ilgisini kaybedebilir, toplumsal olarak kendisini uzaklaştırabilir yahut haz alma bütünüyle yeteneğinden mahrum kalabilir.
Şizofreni belirti ve semptomlarının tipleri ve şiddeti vakit içerisinde değişiklik gösterebilir. Kimi semptomlar hafifledikleri ve ağırlaştıkları bir dalga sistemini takip ederken, öteki semptomlar daima ve kalıcı olabilir.
Tipik hadiselerde şizofreni semptomları erkekler ortasında 20’li yaşların başından ortalarına kadarlık periyotta başlarken, bayanlar ortasında semptomlar tipik olarak 20’li yaşların sonlarında görülür. Ergenlik devri öncesi çocuklar ile 45 yaşından büyük bireylere şizofreni tanısı konulması çok az görülen bir durumdur.
Ergenlerdeki şizofreni semptomları yetişkinlerdekine benzerlik gösterir, fakat bu durumu evvelce belirlemek ekseriyetle daha zordur. Bunun en önemli sebepleri, şizofreninin erken semptomlarının bir kısmının, gençlik yıllarındaki tipik gelişim sürecinde görülen arkadaşlardan ve aileden uzaklaşma, motivasyon eksikliği, okulda performans düşüşü, sonluluk yahut depresif ruh hali, yahut uyku sorunu üzere davranışlar ile paralellik göstermesidir.
Bütün bunların yanı sıra uyuşturucu ve uyarıcı unsurların kullanımı, bireylerde şizofreni gibisi belirti ve semptomların gelişmesine yol açabilir.
Yetişkinlerde gözlemlenen şizofreni semptomları, gençlerde görülenler ile karşılaştırıldığında, genç hastalarda sanrılara sahip olma mümkünlüğünün daha düşük, halüsinasyon görülmesi mümkünlüğünün daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir.
ŞİZOFRENİ TEDAVİ SİSTEMLERİ NELERDİR?
Şizofreni hastalığı, semptomlar azaldığında bile ömür uzunluğu tedavi gerektirir. İlaçla ya da psikososyal terapi, bireyin durumu yönetmesine yardımcı olabilir. Birtakım hadiselerde, bilhassa kriz devirlerinde yahut semptomların şiddetli seyretmeye başladığı devirlerde bireyin güvenliğinin, gerçek beslenmesinin, kâfi uyku sisteminin ve temel hijyeninin sağlaması için hastaneye yatırılması gerekli olabilir.
Normal koşullarda şizofreni tedavisi süreci tecrübeli bir psikiyatrist rehberliğinde bir takım tarafından sürdürülür. Bu takımda bireye sağlanacak bakımı koordine etmek için bir psikolog, bir sosyal hizmet uzmanı, bir psikiyatri hemşiresi ve bir hadise yöneticisi bulunabilir. Tam takım yaklaşımı, şizofreni tedavisi konusunda uzman kliniklerde mevcuttur.
İlaçlar tedavisi şizofreni tedavi sürecinin temel taşıdır. Antipsikotik ilaçlar bu süreçte en sık reçete edilen ilaçlardır. Kullanılan ilaçların dopamin ismi verilen bir beyin nörotransmitterini etkileyerek semptomları denetim ettikleri düşünülmektedir. Antipsikotik ilaçlarla tedavinin hedefi, belirti ve semptomları mümkün olan en düşük doz ilaç kullanımı ile tesirli bir halde yönetmektir. Psikiyatrist, bu sonuca ulaşmak ve vakit içinde bireyin değişen koşullarına ahenk sağlamak için farklı ilaçlar, farklı dozlar yahut kombinasyonlar deneyebilir.
Antidepresanlar yahut anti-anksiyete ilaçları üzere başka ilaçlar da bu süreçte antipsikotik ilaçlara dayanak olabilir. Olağan koşullarda semptomlarda bir güzelleşme olduğunu fark etmek birkaç haftalık bir süreci gerektirir. Şizofreni ilaçlarının önemli yan tesirleri, bireyi ilaç kullanımına karşı isteksiz kılabilir.
Tedavi sürecinde hastanın işbirliği yapma isteği ilaç seçimini etkileyebilir, örneğin hap almaya karşı koyan bir hastaya enjeksiyon yapılması gerekebilir.
Şizofreni tedavisinde kullanılan birinci kuşak antipsikotikler, ortalarında geri döndürülebilir yahut geri döndürülemeyen bir hareket bozukluğu olan geç diskinezi geliştirme mümkünlüğü da bulunmak üzere yaygın ve potansiyel olarak kıymetli nörolojik yan tesirlere sahiptir.
Bazı antipsikotikler kas içi yahut deri altı enjeksiyon olarak verilebilir. İlaca bağlı olarak ekseriyetle her iki ila dört haftada bir kullanılırlar.
İlaç müdahalesi sonucunda şizofreni kaynaklı psikoz durumu düzeldiğinde, ilaç tedavisine devam etmenin yanı sıra, ruhsal ve toplumsal yani psikososyal müdahaleler de tedavi süreci için kıymet kazanır. Buna nazaran gerçekleştirilecek ferdî psikoterapi, hastanın fikir kalıplarını olağanlaştırmaya yardımcı olabilir. Ayrıyeten, bireye gerilimle başa çıkmayı öğrenmek ve şizofreni semptomlarının tekrarlamasının erken ikaz işaretlerini belirlemek, hastalığın yönetilmesinde bireye yardımcı olabilir.
Psikososyal müdahale ile tedavi sürecinde verilecek toplumsal maharet eğitimi, bireyin irtibat ve toplumsal etkileşimlerini geliştirmeye ve günlük faaliyetlere katılma yeteneğini artırmaya odaklanır. Aile terapisi ise şizofreni ile uğraşan ailelere dayanak ve eğitim sağlar. Mesleksel rehabilitasyon ve takviyeli istihdam şizofreni hastalarının iş eğitimini almalarına, iş bulmalarına, ve işi sürdürmelerine yardımcı olmaya odaklanır. Şizofreni hastalarının birçok bir çeşit günlük hayat takviyesine gereksinim duyar. Uygun tedavi ile şizofreni hastalarının birden fazla hastalıklarını yönetebilir ve olağan ya da olağana yakın bir hayat sürdürebilir.
İlaç tedavisine cevap vermeyen şizofrenili yetişkinler için son bir deva olarak elektrokonvülsif tedavi yani EKT düşünülebilir.
