Aşılama (inseminasyon) infertilite (kısırlık) tedavisinde kullanılan kolay, riski az olan bir metottur. Bu metotta spremler yıkanıp ağırlaştırılarak, daha sağlıklı ve hareketli olanlar seçilir. Bunlar daha sonra bir kateter aracılığıyla yumurtlama vaktinde rahim içine, yumurtalara yakın bölgeye bırakılır. Kimi durumlarda aşılıma süreci rahim ağzına yahut vajene de uygulanabilir. Lakin bu tip aşılamaların başarısı rahim içine yapılan aşılamaya nazaran düşüktür.
Kaç Tip Aşılama Vardır?
Aşılama sürecinde spermler bayan genital sisteminde farklı bölgelere bırakılabilir. Hepsinde ortak nokta spermlerin bayan üreme sistemine bırakılarak döllenme talihinin artırılmasıdır. Spermlerin bırakıldığı yere nazaran aşılama sürecine isim verilir. En sık kullanılan birtakım aşılama tipleri şunlardır:
İntra-vajinal inseminayon: Bu en kolay aşılama halidir. Hazırlanmış spermler vajene özel bir kateter aracılığıyla yerleştirilir. Bu metod daha çok cinsel alakaya giremeyen yahut vajinismus sorunu olan çiftlerde kullanılır.
Intra-servikal inseminasyon: Bu metodda spermler rahim ağzına enjekte edilir.
Intra-uterin inseminayon: Burada hazırlanmış spermler özel bir kateter aracılığıyla rahim içine bırakılır.
Intra-uterin tuboperitoneal inseminasyon: Bu metodda daha fazla ölçüde semen kullanılırak evvel rahim içi sonra tüpler spermle doldurulur.
Intra-peritoneal inseminasyon: bu metotta spermler vajenden ufak bir iğneyle geçilerek batın boşluğuna geçilerek buraya bırakılır.
Kimlere Aşılama Yapılır?
Aşılama tedavisi, tüplerinden en az bir tanesi açık olan bayanlarda ve ağır üreme sorunu olmayan çiftlerde tercih edilir. Böylelikle rahim içine konulan spermlerin tüplerde döllenmek üzere bekleyen yumurtalara kolay kolay ulaşarak gebelik elde edilmesi umulur. Çoklukla aşılama süreci pek çok üreme sıkıntısında birinci seçenek olarak kullanılır. Bunlardan kimileri şunlardır:
Nedeni bilinmeyen infertilite: Aşılama bu biçimde sebebi belirli olmayan kısırlık durumlarında genelde yumurta geliştirici ilaçlarla birlikte uygulanan birinci tedavi seçeneğidir.
Endometrioze bağlı infertilite: Endometriozisi ve/veya çikolata kisti olan bayanlarda yumurtlamada, yumurta kalitesinde, rahmin gebeliğe hazırlanmasında ve döllenme evresinde oluşabilen birtakım sorunlar hamile kalmayı güçleştirir. Bu hastalarda da yumurtlatma tedavisi ve aşılama uygulanarak bu aksiliklerin üstesinden gelinmeye çalışılır.
Hafif-orta erkek infertilitesi: Erkeklerde semen tahlilinde bazen kimi anormallikler gözlenir. Bu anormallikler sperm sayısının düşük olması, sperm hareketinin az olması yahut spermlerde hal bozuklukları biçiminde olabilir. Bunlar hafif yahut orta şiddetteyse aşılama yapılabilir. Aşılama için sperm hazırlanırken sorunlu olan spermler ayıklanır ve sağlıklı-hareketli olanlar ağırlaştırılarak rahim içine verilmek üzere alınır.
Servikal faktöre bağlı infertilite: Serviks yani rahim ağzı spermlerin vajinadan rahme, oradan da yumurtaların bulunduğu tüplere geçişi için gereklidir. Rahim ağzının salgıları yumurtlama vaktinde değişir. Bu periyotta spermlerin geçişini hızlandıran, spermlerin dölleme kabiliyetini artıran unsurlar salgılar. Lakin kimi bayanlarda bu salgı muhtemel gerekenden daha koyu, yapışkandır ve sperm geçişine müsaade vermez. Hatta bazen bu salgı içindeki hususlar ve antikorlar spermler için öldürücü, hareketlerini kısıtlayıcı olabilir. Rahim ağzının salgısındaki bu tip meseleler genelde geçirilmiş enfeksiyonlardan, rahim ağzına yapılmış kimi müdahalelerden kaynaklanır. Bazen bu yapısal da olabilir. İşte bu üzere durumlarda aşılama yapılarak rahim ağzı by-pas edilir, spermler direkt rahim içine bırakılır.
Semen allerjisi: Nadiren kimi bayanlarda eşinin semeninde bulunan kimi hususlara karşı allerji olabilir. Bunlarda ilgi sonrası vajinada yanma, kaşıntı, kızarıklık, şişlik olabilir. Bu türlü durumların tedavisinde kondom (prezervatif) kullanılır. Lakin kondom kullnımı gebeliği engellediği için, bebek düşünen çiftlere aşılama uygulanır. Aşılama için sperm hazırlanırken semen içindeki allerjiye neden olan unsurların pek birçok ayıklanmış olur.
Aşılama Süreci Nasıl Yapılır?
Aşılama ekseriyetle kısa ve ağrısız bir süreçtir. Aşılama sürecinin kendisi birkaç dakika sürer. Sürecin toplam müddeti ise yaklaşık 15-20 dakikadır. Ekseriyetle hekimin ofisinde yahut klinikte uygulanır. Süreç esnasında ve sonrasında hafif kramplar ve lekelenme olabilir. Fakat süreçten sonra olağan aktivitelere çabucak yahut sonraki gün dönülebilir. Aşılama sürecinin etapları şöyle sıralanabilir:
Kadının hazırlanması: Aşılama tedavisine başlamadan evvel, anne adayının ayrıntılı muayenesi yapılarak rahimde, yumurtalıklrda ve tüplerde bir sorun olup olmadığı denetim edilir. enfeksiyon vs varsa tedavi edilir. Birtakım kan testleri yapılarak gebelik esnasında oluşabilecek sıkıntılar için önlem alınır. Sigara, alkol vb alışkanlıkları olan hastalarda bunlar bırakılır. Yanlışsız ve istikrarlı beslenme tavsiye edilir. folik asit içeren ilaçlardan başlanır.
Yumurta gelişiminin takibi: Aşılamanın başarısı için zamanlama çok kıymetlidir. Yumurtanın çatlayacağı vakit aşılama yapılır. Yumurtanın ömür mühleti 12-24 saattir. Bu periyottan evvel yahut sonra aşılamanın yapılması yumurta artık yaşamadığından başarısızlıkla sonuçlanacaktır. Bu nedenle doğal döngülerinde aşılama planlanan, yumurta geliştirici ilaç kullanılmayan hastalarda yumurtlama vaktinin belirlenmesi için kimi kan vey idrar testleri yapılır. Bazen de olgunlaşmış olan yumurtalar ilaç kullanılarak çatlatılır ve aşılama vakti ona nazaran ayarlanır.
Yumurta geliştirici ilaçların kullanımı: Kimi hastalarda aşılamanın muvaffakiyetini artırmak için, bazen de zaten yumurtlaması olmayan yada yumurtlaması zayıf olan hastalarda daha fazla yumurta geliştirmek için birtakım yumurta geliştirici ilaçlar kullanılır. Bunlar iğne yahut hap halinde olabilir. İlaç kullanan hastalarda yumurtalar olgunlaştığında çatlatma iğnesi kullanılarak çatlatılır. Çatlatma iğnesinden çoklukla 24-36 saat sonra aşılama yapılır.
Semenin hazırlanması: Aşılama sürecinden evvel 2-5 gün ortası cinsel perhiz yapılır. Aşılamanın yapılacağı gün süreçten birkaç saat evvel erkek özel bir odada semen örneği verir. Semen örneği yıkanarak, daha hareketli, kaliteli ve sağlıklı spermler seçilerek bir tüpün içine konulur. Semen örneği yabancı hususlardan arındırılır. Bu biçimde küçük hacimli lakin yoğunluğu yüksek bir örnek elde edilmiş olur.
Optimal zamanlama: Aşılama yumurtlamanın tespitinden 1-2 gün sonra yapılır. Çatlatma iğnesi yapıldığında ise iğne uygulandıktan 24-36 saat sonra aşılama yapılır.
Aşılama Süreci: Hasta jinekolojik masaya muayene olacak halde hazırlanır. Daha sonra vajene spekulum dediğimiz kaşıklar yerleştirilerek rahim ağzı görülür. Evvelden hazırlanmış semen örneği enjektöre çekilir. Daha sonra ince, uzun, yumuşak bir kateter aracılığıyla vajenden ve rahim ağzından geçilerek rahmin içine bırakılır. Sonra kateter ve spekulum çıkarılır. Hasta yaklaşık 15-20 dakika sırt üstü yatarak dinlendikten sonra masadan kaldırılır.
İşlem sonrası teklifler: Süreç sonrası hastalar çabucak olağan hayatlarına dönebilirler. Kimi hastalarda süreç sonrası hafif kasık ağrısı ve lekelenme olabilir. Bunlar sürecin yapıldığı gün dinlenip sonraki gün olağan hayatlarına, günlük aktivitelerine ve cinsel hayatlarına dönebilirler. Aşılama sürecinden 2 hafta sonra gebelik testi yapılır.
Aşılamanın Komplikayonları
Aşılama genel olarak kolay ve inançlı bir süreçtir. Bu nedenle sürece bağlı önemli bir komplikasyon olma mümkünlüğü son derece düşüktür. Sürece bağlı oluşabilecek birtakım komplikasyonlar şunlardır:
Enfeksiyon: aşılama sürecine bağlı az da olsa enfeksiyon riski vardır.
Lekelenme: kateter rahim içine yerleştirilirken bazen etraf dokulara paha ve lekelenme formunda kanamaya neden olabilir. Lekelenmenin olması gebelik bahtını etkilemez.
Kasık ağrısı: rahim içine bırakılan semen ve içindeki kimi hususlar bazen kramp haline kasık ağrısına neden olabilir. Bu birkaç gün devam edebilir, sonra zaten geçer.
Çoğul gebelik: Aşılama süreci yumurta geliştirici ilaçlar kullanılarak yapılırsa çoğul gebelik yani ikiz, üçüz vb olma mümkünlüğü yükselir. Bu nedenle tedavi sırasında üçten fazla yumurta gelişen hastalarda çoğul gebelik riski nedeniyle tedavi iptal edilebilir.
Aşılama Sürecinin Başarısı
Aşılama sürecinde gebelik oranı her bir tedavi seansı için %3-5’tir. Fakat yumurta geliştirici ilaçlarla birlikte yapılırsa muvaffakiyet %15-20’ye çıkar. Art geriye 3 sefer yapılan aşılama sürecinde gebelik oranları %60’a çıkar. Üçüncü aşılamadan sonra muvaffakiyet oranları düşmeye başlar. Bu nedenle genelde 3-6 ortası aşılama süreci uygulanır. Bu biçimde gebelik elde edilemiyorsa tüp bebeğe geçilir.
Aşılamada Başarıyı Etkileyen Faktörler
Aşılamanın muvaffakiyetini etkileyen pek çok faktör vardır. Bunlardan en kıymetlileri şunlardır:
Kadının yaşı: genç yaşı 35’ten küçük bayanlarda muvaffakiyet daha yüksekken, ileri yaştaki bayanlarda muvaffakiyet düşüktür.
Yumurta ve/veya sperm kalitesi: yumurta yada sperm kalitesinin yeterli olması başarıyı artırır.
Ciddi endometriozis olması başarıyı düşürür.
Tüplerde hasar yahut anormallik olması başarıyı düşürür.
Daha evvel rahim ve tüplerle ilgili önemli bir enfeksiyon geçirilmiş olması başarıyı azaltır.
Rahimde anormallik olması (polip, myom, çift rahim, yapışıklık vb) başarıyı azaltır.
Sperm parametrelerinde (sayı, hareketlilik, morfoloji) sorunların olması başarıyı azaltır.
Aşılama Süreci İçin Uygun Muyum?
Öncelikle buna karar verebilmek için infertiliteyle ilgilenen bir Kadın-Doğum uzmanına muayene olarak sizin için en uygun tedavi seçenekleri hakkında bilgi almalısınız. Aşılama genelde tüm testlerin yapılmasına karşın her iki eşte de sorun bulunamayan çiftlerde uygulanır. Bunun dışında erken boşalma olan yahut sertleşme sorunu olan erkekler için, yada tedaviye yanıt vermeyen vajinismusu olan bayanlar için epeyce güzel bir seçenektir.
Bir bayana aşılama tedavisi yapılabilmesi için en değerli şart tüplerinin sağlıklı ve açık olmasıdır. Tüplerin açıklığı ve durumunu göstermek için yapılan kimi testler vardır. Bunlardan en sık kullanılanı rahim sineması de denilen HSG (histerosalpingografi) dir. Bunun dışında rahim ve yumurtalıklarla ilgili önemli meselelerin da olmaması gerekir.
Bir erkekte ise sperm parametrelerinin (sayı, hareketlilik, morfoloji) çok bozuk olmaması gerekir. Hafif-orta şiddetteki sıkıntılar aşılama tedavisi uygulanarak çözülebilir, lakin şiddetli sperm sorunlarında tüp bebekten diğer deva olmayabilir.
Aşılama Sürecinin Başarısız Olması Durumunda Ne yapmalıyım?
Aşılama tedavisi ile kimi çiftler çabucak, kimileri birkaç denemeden sonra hamile kalırken, kimi çiftlerde tüm denemelere karşın gebelik oluşmayabilir. Aşılama tedavisi uygun hastalarda 3-6 defa denenebilir. Lakin bu denemelere karşın sonuç alınamazsa artık bir sonraki basamağa yani tüp bebek tedavisine geçmek gerekir.
