1-PCOS ve YUMURTLAMA TEMBELLİĞİ-KISIRLIK TEDAVİSİ
2-PCOS ve KILLANMA (HİPERANDROJENİZM) NEDENLERİ ve TEDAVİSİ
Çok sık karşılaştığımız ve kısırlık sıkıntısının dışında bayan hayatının her periyodunda takip edilmesi gereken, rahatsızlıklar doğuran, PCOS (POLİ KİSTİK OVER SENDROMU) dan bahsetmek istiyorum. İnfertil çiftlerde % 20 ila % 25 oranında görülmekle bir arada; kısırlığın yanı sıra adet düzensizliği, androjenik tüylenmede artış (yüz, çene, göğüs ve karında çok kıllanma) saç dökülmesi, akne ile çocuk isteği olmayan bayanların bu şikâyetlerle çok sıklıkla jinekologlara başvurdukları bir rahatsızlıktır. İşin bir öbür yanı da; PCOS (poli kistik over sendrumulu) hastaların ileriki yıllarda, tip 2 diabet, hipertansiyon, kalp damar hastalıkları, endometrim ve göğüs kanseri olma risklerinin artmasıdır. Bu nedenle PCOS değerli bir genel sıhhat problemidir.
PCOS NEDİR?
Follıkul büyüme esnasında, ortamdaki artmış androjenizme bağlı follıkul gelişiminin durması ve atrezi (gerileme ve yok oluş) olması ve KRONİK ANOVULASYON (süreğen bir halde yumurtlamanın olmayışı) ve buna bağlı yumurtalıklarda 5- 12 mm çaplı inci kolyesi (tesbih dizisi) üzere dizilmiş onlarca kistçiklerle giden bir rahatsızlıktır. Yumurtlamanın olamayışına bağlı adet gecikmeleri vardır. Yumurtalıklarda teka hücrelerinin faal olmasına bağlı androjen fazlalığı yumurtlamayı engellediği üzere hirsutizme (aşırı tüylenme) yol açar. Pcos’un nedeni, esasen bu bayanların birçoklarında, 13-14 yaş devirlerinde pubertal adrenaj denilen, süratli büyüme devrinde, azalmış insülin hassasiyetinin, ileri yaşlarda da devam etmesidir. İnsulin rezistansına bağlı, hiper insulizim, hiper androjenizme yol açmaktadır. Bu bayanların, ileriki yaş dönümlerinde, metabolik hastalık yahut sendrom x denilen rahatsızlıklar sık görülür. İnsülin rezistansına bağlı artmış hiper insulinemi SHBG’leri azaltır. Dolanımdaki testosteron iki kat artar. IGF-1 artar bu da teka hücrelerindeki androjenlerin imalini artırır.
PCOS TEDAVİSİ NASIL OLMALIDIR?
PCOS de insülin rezistansı olduğu için; bilhassa obes hastalarda metformin üzere, insülin hassaslaştırıcı ilaçlar tedavide faydalı olmaktadır. Çocuk isteği olmayan bayanlarda; çok kıllanmayı önlemek için; anti androjenik tesirli doğum denetim hapları verilebilir. Bunların içindeki progesteron daima salınan LH’ı düşürerek androjen üretimini azaltır. Ayrıyeten SHBG lerin sentezini artırarak testosteronun hür sirkülasyonundaki ölçüsünü azaltır.
PCOS (poli kistik over sendrumu) WHO Küme 2 yumurtlama bozukluğu olan bir hastalıktır. Çocuk isteği olan hastalara uygulanacak birinci seçenek, klomifen sitrat denilen, yapısal olarak, östrojene benzerliği olan bir ilaçtır. Hipofizde FSH’ı uyararak yumurtlamayı sağlayabilir. 6 Aydan fazla kullanmamak gerekir. Yanıt alınamazsa, FSH üzere ilaçları, dışarıdan uzman doktor kontrolünde kullanmak gerekir. Beden kitle endeksi 30’dan fazla olan hastalarda, % 5’ lik bir kilo kaybı bile yumurtlamayı geri getirebilir.
POLİ KİSTİK OVER (PCO) NEDİR?
Tesadüfen, ultrasonla bakılan denetimlerde; yumurtalıklarda tesbih dizisi yahut inci kolyesi üzere çapları 10-12mm çivarında olan kistcikleri olan lakin; adet geçikmeleri ve yumurtlama tembelliği ve tıpkı vakitte erkeksi tüylenmesi (hiper andronejenizm) yani yüz, çene, bıyık, göğüs ucu ve karında tüylenmesi olmayan rahatsızlığa Poli Kistik Over ismi verilir. Tüylenme ve yumurtlama tembelliği yoksa tedavi gerektirmez. Yalnızca; kistlerin büyüyüp büyümediğini anlamak için, yıllık denetimler gerekir. Şayet erkeksi tüylenme (yüz, çene, bıyık, göğüs ucu, karın bölgesi) ve yumurtlama tembelliği olup da çocuk isteği olanlara (ki o vakit teşhis; PCO değil PCOS ismini alır) bir üst paragrafta anlatılan tedavi gerekir.
2-PCOS ve KILLANMA (HİPERANDROJENİZM) NEDENLERİ ve TEDAVİSİ
KILLANMA (Hirsutizm) NEDİR?
Androjen hormon fazlalığına bağlı, yüzde, karında ve göğüste ince renksiz tüylerin (vellus tipi tüylerin) daha kalın ve uzun (terminal kılı) hale gelmesiyle oluşan hastalığa kıllanma (hirsutizm) denir.
Kıllanma, bir kıl hastalığı değildir. Bedende artmış olan androjen hormonlarının ciltte, 5-Alfa redüktas enzim aktivitesinin artması ile testosteron hormonunun daha etkin hali olan Di-hidro testosterona dönüşmesi sonucu kıllanmada, yağ bezlerinde ve aknelerde (sivilcelerde) artış olur.
Kıl gelişimi nasıldır?
Kıl, devamlı gelişim göstermez. Faal ve inaktif periyotları vardır.
1-Anagen Fazı: büyüme dönemi
2-Katagen Fazı: gerileme fazı
3-Telogen Fazı: istirahat dönemi
Kadında çok testosteron aktivitesi kıl gelişiminde anagen fazını (büyüme fazını) hızlandırır. Kız çocuğunda ergenlik çağındaki (13-14 yaşları) vellus tipi ince ve renksiz tüylerin, testosteron ve onun ciltteki etkin hali olan DHT’nin (di-hidro testosteron) tesiri ile kalın (terminal) kıllara dönüşümü sonucu kıllanma (hirsutizm) olur.
KILLANMANIN ve ANDROJEN HORMONLARININ ARTIŞININ NEDENLERİ
1-Kadınlarda kıllanmayı oluşturan nedenlerin %95’i androjen artışıdır. Bunun temel nedeni yumurtlama tembelliğine bağlı yumurtalık teka hücrelerinde androstendion denen hormonların üretiminin artışına bağlıdır.
2-Androstendion hormonu daha sonra testosteron hormonuna döner. Bayanlarda normolde testosteronun %25’ini overler üretirken, yumurtlama tembelliğine bağlı androstendion artışı olunca testosteronda 2 kat artmış olur.
3-Testosteron hormonu da ciltte daha etkin olan ve kıllanma, sivilce ve yağlanmayı artıran DHT (di hidro testosteron) hormonuna döner.
Kandaki testosteron ne kadardır?
Testosteronun %80’i SHBG’e (seks hormon bağlayan globülin), %19’u albuminlere bağlıdır. %1’i ise özgür dolanımda faal olarak bulunur. Kıllanması olan bayanlarda hür testosteron ölçüsü %1’den %2’ye çıkar. Bunun için; kıllanma araştırmalarında hem total hem de özgür testosteron hormon düzeylerine bakılması gerekir. Kıllanmayı yapan özgür testosteron ölçüsüdür.
Kadında kıllanma yapan hastalıklar nelerdir?
1-Poli Kistik Over Sendurumu (PCOS): Bayandaki kıllanmaların %95’i bu hastalık nedeniyle oluşur. Yumurtlamanın olmayışına bağlı androjen artışının getirdiği kıllanmanın nedeni üstteki paragraflarda anlatıldı.
2-Hiperinsülinnemi: İnsülin rezistansı nedir?, hiper insülinemi niye olur?, verilen bir insüline karşı glukoz karşılığının azalması insülin rezistansı olarak isimlendirilir. Yani glukoz, insülin tesiri ile, hücre içine girmesi gerekirken, girmez ve kanda glukoz artar.
İnsülin Rezistansı=Sendurum X = Metabolik Sendurum Nedir?
a) Trigliseridler 150mg/dl’nin üzerinde olması
b) HDL Kolesterolün 50 mg/dl’nin altında olması
c) Bayanda bel etrafının 85cm’nin üzerinde olması
d) AKŞ (açlık kan şekeri) 110 mg/dl ve üzerinde olması
e) Tansiyonun 130/80’nin üzerinde olması
Bu tip bayanlarda da çok kıllanma olur.
Kanda insülinin artışı nasıl kıllanma yapar?
İnsülin, IGF-1 aktivitesini artırır ve yumurtalıklardaki teka hücrelerinde andrsotendion hormon imalini artırır. Androstendion daha sonra testosterona bu hormonda daha sonra DHT hormona dönüşerek kıllanmayı artırır. İnsülin artışının, kıllanma artışına yol açan 2nci neden ise insülin karaciğerde SHBG (seks hormon bağlayan globilin) üretimini azaltır. Böylelikle testosteron bağlanması azalacağı için hür testosteron ölçüsü artmış olur.
KILLANMAYA PCOS DIŞINDA DİĞER HANGİ HASTALIKLAR NEDEN OLUR?
Not: kıllanmanın %95 nedeni Poli kistik over sendurumu üzere yumurtalıklardaki androjen imalinin artmasından kaynaklanır. Aşağıda anlatılacak hastalıklar, bayanda kıllanmanın yalnızca %1 ila 5’ini oluşturan ender hastalıklardır. Bu hastalıklar şunlardır;
1-Böbrek üstü bezindeki (adrenal gland) aktivite artışı buna en güzel örnek cushing sendurumu’dur.
2-Tümörler: overlerde yahut böbrek üstü bezinde androjen salgılayan tümörlrr epey enderdir.
3-Enzim eksiklikleri 21 Hidroksilaz ve 11 Beta hidroksiloz enzim defekleri.
4-Gebelik: gebelikte hormonların artışına bağlı olarak kıllanma artabilir.
4-Menapoz: Menopozda inaktif östrojen olan E1’in ciltte testosterona dönüşmesi sonucu oluşur.
KILLANMADA İSTENECEK LABORATUVAR TESTLERİ NELERDİR?
1- Testosteron (hem total hem serbest)
2- 17-OH progesteron
3- DHEAS
4- Prolaktin
5- Troid testleri (saç dökülmesi varsa)
6- Hiperinsülinemi düşünülüyorsa (hasta obezse) insülin tetikleri ve 2 saatlik 75 gramlık glukoz yükleme testi
7- Ultrasonografi
8- Tümör düşünüyorsa; daha ileri tetkikler
KILLANMANIN TEDAVİSİ NASILDIR?
Burada bahsedilecek olan tedavi kıllanmanın %95 nedenini oluşturan over (yumurtalık) kaynaklı kıllanmanın tedavisidir.
1-Doğum denetim hapları (oral kontro septifler) : kıllanma tedavisinde şu biçimde tesirleri vardır.
a) Artmış olan LH’yı düşürürler.
b) SHBG (seks hormon bağlayan globinlerin) üretimini artırırlar. Böylelikle sirkülasyondaki özgür testosteron azalmış olur.
c) Ciltte; 5 alfa redüktaz enzim aktivitesini azaltarak daha faal testosteron olan DHT’nin imalini azaltır.
2-Spironolakton: Androjenlerin antogonisidir. P450C üzerinden androjen üretimini azaltır. Tıpkı tamanda diüretiktir, idrar akışını hızlandırır.5 alfa redüktaz aktivitesini azaltır.
3-Ciproteron Asetat : İçindeki progesteron LH’yı baskılar. Tıpkı vakitte androjen reseptörlerine bağlanarak androjen aktivitesini azaltır.
4-Metformin (insülin hassaslaştırıcılar) : Hiperinsülinemi-obezite-sendurum x bulguları varsa tedaviye bu ilaçlarda eklenir.
5-Dexametazon: kıllanma böbrek üstü bezi (adrenal gland) kaynaklı ise ve DHES kanda yüksekse bu ilaçlar tedavi için kullanılır.
6-Finaserid: 5 alfa redüktas enzim aktivitesi azaltarak ciltteki yağlanma ve kıllanmayı azaltır.
7-Tümöral bir nedene bağlı kıllanma varsa bununla ilgili özel tedaviler yapılır.
