Basit Over Kisti (Follikül Kisti) nedir :
Yumurtalık kistleri dendiği vakit; en sık görülen (%75 oranında) kistlerdir. Bayanın her ay büyütmüş olduğu, ve içinde yumurta hücresi içeren folliküllerin (içi sıvı dolu kese); rastgele bir nedenden ötürü çatlamayıp (yumurtlamanın-ovulasyonun olmayışına bağlı) oluşan kistlerdir. Kistin boyutu çoğunlukla 3cm’dir nadiren 5 cm olur. Yumurtalık follikül kistleri ekseriyetle 2 ay içinde kendi kendine kaybolurlar. Ultrasonda solit manzara yoktur. Yalnızca kolay sıvı manzarası mevcuttur. Tesadüfen yapılan denetimlerde saptanır. Gençlerde daha sıklıkla görülür.
Basit yumurtalık kisti belirtileri nelerdir:Genelde önemli bir belirti vermez. Bazen 1-2 haftalık adet gecikmesi ile (gebelik oluşmaksızın) kendini gösterebilir. Çok önemli bir kasık ağrısı yapmaz. Kist patlaması denilen olay bunlarda pek olmaz nadiren olsa da; karın içine 3-5cc’lik sulu seröz sıvı boşalır. Cerrahi müdehaleye gerek kalmaz. 2-3 günde ağrı kaybolur. Kolay Over Kistlerinin oluşmasının nedeni hormonal bozukluk (troid yahut prolaktin hormonları) yahut gerilim tesirlidir.
Basit over kistlerinin Tedavisi:Genellikle tedavi gerekmez, 1-2 ay içinde kendi kendine kaybolur. Kaybolmayan kistler için tedavide 2 aylık bir doğum denetim hapı kullanmak gerekir. 5cm’in üzerindeki kistleri kesinlikle denetime ve takibe almak gerekir.
Yumurtalık Çikolata Kistleri (endometriomalar)
Yumurtalık çikolata kistleri ise (endometriomalar) bu follikül (yumurta) kistlerinden hem oluşum prestijiyle hem de tedavi prestijiyle farklı kistlerdir. Ultrasonda kist içinde solit kompanetler görülür. Çikolata Kisti (Endometrioma); aşağıdaki paragrafta geniş halde açıklanacak olan endometriozisin overlerde olduğu vakit kistler halinde görülür. Her adet devrinde,kist içine kanama nedeniyle çikolata kıvamında sıvı olan kistlerdir. Overdeki 3cm’nin üzerindeki endometriozis kistlerine çikolata kisti yahut endometrioma denir.
Not:basit over kistleri (follikül kistleri) ve yumurtalık çikolata kistleri (endometriomalar) güzel huylu (selim) over kistleridir.
Endometriozis Nedir?
ENDOMETRİOZİS; Endometrium (rahim iç bezleri) hücrelerinin endometrium dışında (overler, tüpler, periton boşluğu, komşu organlar, parerektal bölge üzere yerlerde) yerleşmesine bağlı ve bunun sonucu; pelvik ağrı, adet sancısı, cinsel münasebet sırasında ağrı ve kısırlıkla (%20 oranında) giden yeterli huylu bir hastalıktır.
Endometriozisin Oluşum Teorileri Nelerdir?
1-Sampson Teorisi : redrograt (geriye akan) mensturasyon ve implantasyon teorisi. Her adet periyodunda tüplerden geriye kaçan (karın boşluğuna) menstrasyon teorisidir. En fazla kabul gören teoridir.
2-Çölamik metaplazi teorisi : Burada da mezankimal hücrelerin metaplazisi kelam bahsidir. Bilhassa overlerde, üriner sistem organlarında ve göğüs boşluğunda endometriozisin görülmesi, bu oluşum teorisinide kabul görmesine neden olur.
Çikolata Kisti: Endometrioma
Endometriozis overlerde olduğu vakit kistler biçiminde görülür. Her adet periyodunda,kist içine kanama nedeniyle çikolata kıvamında sıvı olan kistlerdir. Overdeki 3cm’nin üzerindeki endometriozis kistlerine çikolata kisti yahut endometrioma denir.
Endometriozisin Oluşma Nedenleri (Etyoloji)
1-Genetik geçiş: ailesinde endometriozisi olan bayanlarda 6 kat daha fazla olur.
2-Matriks metaloproteinazlar artmıştır. Bunlarda progesterona dirençli olduklarındaan östrojen yıkımı azalır.
3-Apopitoz (yıkım azalmıştır)
4-Aromataz aktivite artmıştır. (östrojen imali artmıştır)
a)Sterioidojenik aktivite artmıştır.(SF1)
b)Prostaglandin ve siklojenas tip 2 artmıştır.
c)Ektopik endometriumda progesteron B salınmaz, böylelikle östrojen inaktif olmaz. E2’den(aktif östrojenden)E1’e(inaktif östrojene) geçiş olmaz
d)17b hidroksisteroid dehidrogenaz 1 aktivitesi artmıştır, böylelikle E 1’den(inaktif östrojenden) E 2’ye(aktif östrojene) geçiş olur
e)17 beta hidroksidehidrogenaz 2 aktivitesi yoktur, böylelikle E 2′(aktif)den E 1’inaktif)e geçiş olmaz
Endometrioziste İmmünobiyoloji
Bağışıklık sistyemi bozulmuştur.Makrofajlar, monositler ve NK (doğal öldürücü hücreler )görevini tam yapamaz. İnfalamatuar sitokinler, medyatörler ve büyüme faktörleri artmıştır. Bunlarda enflamasyonu ve iimplantasyonu (Yapışmayı) artırır.
Endometrioziste Ağrının Nedenleri Nelerdir?
1-Stokinlerin artması: inflamasyonu artırır.
2-Fokal kanamalar
3-Sinir uçlarının irritasyonu
Endometrioziste Evreleme
Büyüklük, derinlik, lokalizasyona nazaran yapılır.
Evre 1: Minimal endometriozis
Evre 2: Hafif”
Evre 3: Orta”
Evre 4: Şiddetli”
ENDOMETRİOZİSTE İNFERTİLİTE /KISIRLIK) NİYE OLUR?
1-Oosit(yumurta) kalitesinde bozulma
2-Azalmış endometrial reseptivite (embrioyonun implantasyonu azalır)
3-Bozulmuş anatomi: Yapışıklıkların oluşması mekanik tesire sebep olur.
4-Embriyo kalitesinde bozulma
5-Mekanik ve toksik tesir: Endometriumda embriyonun tutulmasını zorlaştırmak.
İnfertil bayanlarda endometriozisin görülme sıklığı %20 ila 40’tır.
Evre 1 ve Evre 2 Endometrioziste infertilite tedavisinde artık cerrahi süreç yapılmamaktadır. Bunun yerine denetimli ovaryen hipersitimilasyon (KOH) + İUİ (intra uterin inseminasyon (aşılama)) önerilmektedir. Evre 3 ve Evre 4 Endometrioziste ise Tüp Bebek (İCSİ) önerilmektedir.
Tüp Bebek tedavisinde 3 cm’nin altındaki endometriomaların çıkartılmasına gerek yoktur. Zira yumurta rezervini azaltmaktadır. 4cm’nin üzerindeki endometriomalar cerrahi olarak çıkartılır.
Evre 3 ve Evre 4 endometrioziste tüp bebek muvaffakiyet bahtı; tubal faktörlere bağlı infertiliteye nazaran daha düşüktür.
Endometriozisin Tanısı
1-Altın standart laparoskopidir.
2-Ultrasonografi(USG) ve röntgen(MR)
3-Özelllikle menturasyon sırasında pelvik muayene. Öbür vakitte yapılan muayeneye nazaran 5 kat daha teşhiste yararlıdır.
4- CA-125 : 65’den düşükse hafif endometriozis, 100’den fazla ise şiddetli endometriozistir.
CA-125 Nedir?
Çölamik epitelden ve mülleriyan kanaldan köken alan yüzeyel doku antijenidir.
CA-125 Hangi Durumlarda Artar?
1-Mensturasyonda
2-Gebelerde
3-Epitelyal over kanserlerinde
4-Endometrioziste
5-Pankreatitde
6-Kronik karaciğer hastaığında
7-Pelvik inflamatuar hastalıkta
8-Adenomiyoziste
9-Miyomlarda
Genital Endometriozisin Bulguları
1-Dismenore (adet sancısı)
2-Disparenia (cinsel ilgide ağrı)
3-Kronik pelvik ağrı
4-İnfertilite (kısırlık)
ENDOMETRİOZİSTE TEDAVİ
A-Tıbbi Tedavi
1-Oral kontraseptifler(doğum denetim hapları): devamlı verilir, burada gaye hastayı adetten kesmektir.(amenore) Böylelikle adet sırasında tüplerden geriye kaçış olmayacağından endometriozis odakları yok olur.
2-Progestimler: depo prevera yahut rektovajinal endometriozisler için mirena(rahim içi sistem)
3-Danasol: 17 Alfa etinil testesteron 600 ila 800mg günde verilir. Tesir sistemi androjenleri hür bırakır, LH’yı inhibe eder, kronik anovilasyon yaratır, aromatazı (östrojen yapımını) arttıran enzim aktivitelerini azaltır. Östrojenlerin metabolizma olmasını sağlar, Yani kısaca andorejenik, antiprogestenik ve anti östrojenik tesir gösterir.
4-Gestinon: danasol gibisi tesir gösterir.
5-GNRH anologları: bunlarda hipofizde inhibisyon yaparak amenore (adetten kesilme) yaparak endometrial atrofiye neden olurlar. Östrojen azaldığı için, kemik erimesi olmasın diye; bu ilaçlarla bir arada alendronat, faal vitamin D3 ve kalsiyum vermek gerekir.
6-Pentoksifilin: inmün sistemi güçlendirmek gayesi ile verilir.
B-Cerrahi Tedavi
1-Evre 1 ve Evre 2 endometrioziste, infertilite için cerrahi terk edilmiştir. İnfertilite yerine disparonia (cinsel alakada ağrı) yahut dismenore (adet sancısı) varsa laparoskopi ile bu lezyonlar koterize edilir.
2-Evre 3’te overlerdeki endometriomalar (çikolata kistleri) 4cm’nin üzerinde ise tüp bebek için çıkartmak gerekir.
3-Rektovajinal endometrioziste (Evre 4) bunların cerrahi olarak kesinlikle çıkartılması gerekir.Çünkü makata vuran çok şiddetli sancılar yapar.Bu kitleler çıkartıldğı vakit; cerrahi süreçten sonra tekrarlama ihtimali olmaz. Zira bu tip endometriozisler çölamik epital metaplazisinden oluşmuşlardır.
