Gebelik ve doğum değerli bir ömür olayıdır. Hem bayanın hem de eşinin hayatında büyük değişikliklere sebep olmaktadır. Bu değişikliklere ahenk sağlama konusunda her çiftin başarılı olduğu söylenemez. Bazen patolojik bir süreç halini alabilir. Bayanın bu periyotta uygunluk hali yalnızca kendisini etkileyen bir durum değildir. Uzun vadeli tesirleri olan bir durumdur. Anne adaylarının fizikî, ruhsal ve toplumsal istikametten düzgünlük hali içerisinde olması sonraki nesillerin yetiştirilmesi ve düzgünlük halleri açısından kıymetlidir.
Kadının ruhsal durum ve yaşantısı, gebeliğin gidişini etkilediği üzere; gebeliğin kendisi de ruhsal-duygusal yaşantısı üzerinde kıymetli yansımalar yaratır. Gebelikle irtibatlı olmayan dış gerilimler ve zorluklar, gebelik esnasında ahenk meselelerini artırabilir. Gebelik üç trimester olarak haftalara ayrılır. 1. trimestr 1-13. haftalar, 2. trimester 14-26. haftalar, 3. trimester 27-41. haftalar olarak belirlenmiştir. 2. trimestere göre 1. ve 3. trimesterde psikiyatrik bozukluklar daha sıktır.Gebelikte bayan rolünün ötesinde anne rolüne ait tüm duygusal, yaşamsal, ruhsal, davranışsal beklenti, çatışma, umut ve dilekler ön plana çıkar. Gebelik sürecinde anne ve kızı değişen rollere ve kimliklere ahenk sağlama süreci yaşar. Gebelikte her trimesterin kendine has ruhsal ahenk süreci olduğu bildirilmiştir. Birinci trimester çoklukla yeni duruma ve hamile olunduğu gerçeğine ahenkle ilgilidir. Bayanın aile durumu, iş durumu, eşle münasebeti, gebelik durumunun yaratacağı yeni zahmetler ve ihtiyaçlar bu gerçeğe geliştirilen tavırda tesirlidir. Fetusa ruhsal bağlanma, uterus içinde başlar ve ikinci trimesterin başlangıcına kadar bayanların birçoklarında bebeğin zihinsel bir resmi oluşur. İkinci trimesterde fetusla olan biyolojik bağ daha derin ve yakın hissedilir. Üçüncü trimesterde ise doğum yaklaştıkça doğumun nasıl olacağına, çocuğun sağlıklı olup olmayacağına ait telaşlar ön plana çıkar. Maternal bağlanma (anne ve bebeğin birbirine bağlanması); hamilenin bedeni değiştikçe, uterus büyüdükçe ve fetal hareketleri hissettikçe artarak güçlenir. Güçlü anne bebek bağlanmasının gebelik sırasında tütün-alkol kullanmama, doğum öncesi bakım alma, sağlıklı beslenme ve uyku alışkanlıkları, kâfi idman yapma üzere sıhhat uygulamalarına motive ettiği, ebeveynlik rolüne ahengi kolaylaştırdığı, gebelik periyodu ve doğum sonrası depresyona karşı gözetici bir fonksiyon gördüğü belirtilmektedir. Gebelik devrindeki bayanların %10-30 u en az bir psikiyatrik bozukluk tanısı almaktadır. Bunlar aşağıda sıralanmıştır:
- Depresyon
- Panik bozukluk
- Uyku bozuklukları
- Obsesif kompulsif bozukluk
- Hastalık kaygısı
- Yaygın anksiyete bozukluğu
- Bipolar bozukluk
- Psikotik bozukluklar
Gebelerdeki depresif belirti ve bulguların; gebeliğin fizyolojik değişiklikleri ve yakınmalarıyla benzeri özellikte olması ve subsendromal özellik gösterebilmesi nedeniyle gebelik depresyonuna teşhis koymak bazen güç olabilir. Gebeliğin birinci trimesterindeki en önemli depresif belirti ve bulgular; uyku ve iştah değişiklikleri, duygulanım ve anksiyete durumlarında dalgalanma, çok yorgunluk, libido kaybı, konsantrasyon güçlüğüdür. Benzeri formda gebeliğin üçüncü trimesterinde anksiyete, çok yorgunluk, uyku ve iştah bozuklukları, doğumla ilgili dertler görülebilmektedir. Bu depresif belirtiler gebeliğin ikinci trimesterinde daha az görülmektedir. Literatürde, depresif belirtilerin hamile bayanlarda en az postpartum periyottaki yahut hamile olmayan bayanlardaki kadar sık ve ağır görüldüğü belirtilmektedir. Gebe depresif hastalarda öteki depresif hastalara nazaran bulantı, mide ağrısı, sık soluk alıp verme, baş ağrısı üzere somatik şikayetler manalı derecede fazla görülmektedir. Yaşanılan bu korkulu fikirler geçmişte sıkıntılı doğum yapmanın getirdiği güvensizlik, mevt korkusu, ağrı korkusu ve doğum sırasında denetimini kaybedeceği kaygılarıdır. Gebelik sürecinde var olan anksiyete sebebi ile bayan üzmekte ve tesirli olmayan uterus kasılmaları üzere komplikasyonlara katkıda bulunmaktadır.
Gebelikteki ruhsal durum değişikliklerinin sebepleri nedir?
Gebelikteki fizyolojik değişiklikler gebelik depresyonuna neden olabilmektedir. Bu değişikliklerden biri olan kilo artışı, hamilede memnuniyetsizlik yaratmasına bağlı olarak hem gebelik müddetince hem de postpartum devirde depresif belirtileri arttırabilmektedir. Toplumsal dayanak hamileyi duygusal ve bilişsel olarak rahatlatmakta, toplumsal imkanlardan daha fazla yararlanmalarına, gerilim etkeni ve dert ile daha fazla baş etmelerine yardımcı olmakta ve annelik rolüne geçişi kolaylaştırmaktadır. Toplumsal dayanak eş, aile ve arkadaşlar tarafından sağlanan takviyedir. Birinci trimesterde istenmeyen gebelikler, anksiyete ve depresyonla bağlantılıdır. 3. trimesterde doğumla ilgili endişeler ve fetusun olağanlığıyla ilgili kuşkular olabilir. Gebelikte psikiyatrik semptomlar, geçmişte psikiyatrik bozukluğu olan bayanlarda daha sıktır. Depresyon gebelik sırasında görülen en yaygın ruhsal bozukluktur ve gebelikte depresyon ve depresif belirtilerin görülme sıklığı %12-36 ortasında değişmektedir.
Artan progesteron sebebi ile gündüz kısa uyku atakları yaşayan anne adayı geceleri uykusuzluk yaşayabilir. Gebeliğin son 3 ayında da uyku sorunlarının sebebi ise büyüyen bebeğin iç organlara bası yapması ve annenin rahat uyku konumu bulmakta zorlanmasıdır. Ayrıyeten mesaneye bası nedeni ile hamile bayan sık tuvalete masraf ve konforlu uyumayı bozabilir. Gebeliğin erken periyodundaki şiddetli bulantı ve kusmanın gebelikteki yaşanılan anksiyete ve depresyonla alakasının olduğu saptanmıştır. Özsaygısı düşük olan, anksiyete yaşayan, toplumsal dayanağı az ya da hiç olmayan, daima olumsuz istikamette düşünme eğilimi olan, ömründe büyük bir travma yaşamış, geçmişinde şiddet gören bayanlarla gebelik depresyonu riskinin yüksek olduğunu saptamışlardır. Birinci kere ebeveyn olma gerilimi ile gebelik depresyonu ortasında da manalı bir ilgi bulunmuştur. Ergenlikte ya da küçük yaşta hamile kalma depresyon için bir başka risk faktörüdür. Birebir vakitte aile dayanağının bulunmaması ve değişen hormon seviyeleri de risk faktörüdür.
Tedavi edilmeyen psikiyatrik bozuklukların anne ve bebeğe etkileri
Anne adayının yaşadığı gerilim,anksiyete ve depresyonun günümüzde bebeğe ve annenin sıhhatine olumsuz tesirleri olduğu bilinmektedir.
Gebelikteki depresyon preterm aksiyon, pre-eklampsi, sıkıntı doğum, doğumda daha fazla cerrahi müdahaleye ihtiyaç duyma, gebelik haftasına nazaran küçük fetüs, düşük doğum yüklü ve düşük apgar skorlu yenidoğan üzere olumsuz gebelik ve obstetrik komplikasyonlar üzere tablolara yol açabilmektedir. Ayrıyeten gebelik depresyonu intihar teşebbüsünü, pospartum depresyon riskini arttırma potansiyeli nedeniyle de çok değer taşımaktadır.
Depresyonun bebeğe ve anneye tesirleri:
Gebeliğin hipertansif hastalıkları (preeklampsi-eklampsi), spontan abortus, antenatal kanama, artmış uterin arter direnci, düşük apgar skoru, neonatal ağır bakım gerektiren bebek doğurma, neonatal büyüme geriliği, spontan erken doğum, fetal vefat, düşük doğum yüklü bebek doğurma, gestasyon yaşına nazaran küçük bebek doğurma, perinatal ve doğum komplikasyonları, preterm hareket, postpartum depresyon riskinin artışı. Depresif annelerin bebeklerinin artmış kortizol ve katekolamin seviyelerine bağlı olarak doğum sonrası daha sık ağladığını, daha geç avunduğunu ve daha geç uykuya daldıklarını belirtmişlerdir. Bu annelerin intrauterin periyottaki bebeklerinin hiperaktif ve fetal kalp atımlarının olağanın üzerinde olduğu, yenidoğan periyodunda daha fazla oranda ağır bakım ünitelerine başvurdukları saptanmıştır. Annedeki yaygın anksiyete bozukluğunun bebeğin nöro gelişimine olumsuz tesirleri olduğu saptanmıştır.
Gebelikte psikiyatrik bozuklukların tedavisi
Gebelikte saptanan psikiyatrik bozukluğun anne ve bebekte hayati tehlike oluşturup oluşturmayacağına kara verilmesi çok değerlidir. Psikotik bir atak, özkıyım teşebbüsü ya da etrafa ziyan verici bir durum kelam konusu ise hastane yatışları ve acil tedavi usulleri uygulanır. Depresif belirtiler orta ve ağır seviyede ise tedaviler aile ile iş birliği içerisinde uygulanabilir. Hafif şiddette depresyon ve korku belirtileri var ise ilaç dışı tedaviler, yani psikoterapi teknikleri uygulanabilir. Hamile bayanın idman yapması da gerilimle baş etmesini ve gebelik nedeni ile oluşan omurga ağrılarını rahatlatacaktır. Bu açıdan da gebe yogası uygun bir seçenek olacaktır.
