Cinsel kimlik, cinselliğin farklı boyutları olan biyolojik, fizikî, ruhsal, zihinsel ve toplumsal süreçlerin etkileşimi ile gelişir, oluşur ve olgunlaşır.“Cinsiyet”, “toplumsal cinsiyet” ve “cinsiyet rolleri”, “cinsel davranış”, “cinsel yakınlık”, “cinsel yönelim” üzere pek çok kavram, vakit zaman birbirleriyle karıştırılan ya da birbiri yerine kullanılan kavramlar olsa da cinsel kimliği açıklayan kavramlardır.
Cinsel kimlik , bireyin kendi vücudunu ve benliğini aşikâr bir cinsiyet içinde algılayısı, kabullenisi, his ve davranıslarında buna uygun biçimde yönelistir. Örneğin, erkeğin kendini erkek olarak algılaması, kabullenmesi; güdü, duyu ve davranıslarında disiye hakikat yönelisi bir cinsel benlik hissinin şahsa yerlesmis olduğunu ve erkek cinsel kimliğinin varlığını gösterir.
Çocuk, cinsel kimliğini ve rolünü ömrün birinci yıllarında kazanmaya baslar. Annenin babanın çocuklarında kız ya da erkek tarafında cinsiyet beklentisi, çocuğa verilen isim, çocuğa karsı tavırlar, kız ya da erkek olusuna nazaran ondan beklenen davranıs, cinsel kimlik gelisiminde kıymetli rol oynamaktadır. Uygun bir cinsel kimliğin gelisebilmesi için uygun bir biyolojik gelisim kuskusuz gereklidir. Lakin biyolojik olarak erkek ya da kız olmak, cinsel organların yerinde ve olağan yapıda olması, iç salgıların da bu cinsiyete uygun biçimde salgılanması sağlıklı bir cinsel kimlik için kâfi değildir. Cinsel kimliğin gelismesinde ömrün birinci yıllarındaki tecrübelerin tesiri büyüktür. Çocukluk çağındaki öğrenmeler, bilhassa de model alma tecrübeleri ve kurduğu birinci özdesimler cinsel kimliğin gelismesini tesirler ve ona biçim verir. Örneğin bir erkek çocuk kız çocuk üzere yetistirilebilir. Bir kız çocuk erkeksi davranısları benimseyebilir. Uygun özdesim ve model alma örneklerinin bulunusu ya da bulunmayısı, cinsel kimliğin gelismesinde en değerli etkenlerden biridir. Erkek çocuğun baba ya da baba yerinde olan bir erkek; kız çocuğun anne ya da anne yerine geçen bir bayan ile özdesim yapma (model alma) olanağı bulunması, erkek çocuğun babayı, kız çocuğun anneyi benimsemesi sağlıklı cinsel kimlik gelisimi için mecburidir. Aile içinde cinsel mevzulara karsı çok tavırlar cinsel kimlik gelisimini olumsuz etkileyebilir. ileri derecede suçlamalar, çok denetleme, ergenlik öncesi ve sonrası çağda çocuğa ya da gence bir ölçü kapalılığın (mahremiyetin) tanınmaması, çocuğu uyarıcı, kıskırtıcı tavırlar, yanlıs bilgi vermeler, ağır günah duygusu, suçüstü yakalanma kaygıları, cinsel dehşetler ve çekingenlikler ya da abartılı cinsel davranıslarla yüklü bir cinsel kimlik gelisimine yol açabilir.
Cinsiyet, insanın biyolojik olarak dişi ya da erkek olmasını belirleyen özellikleri tanımlar. Cinsel kimliğin birinci tohumları biyolojik olarak döllenme sürecinde atılır. Biyolojik özellikler, kromozomlar, cinsel hormonlar, dış ve iç cinsel organlar, üreme hücrelerinin geliştiği dokular ve ikincil cinsiyet özellikleridir. Doğduğumuz anda, bedensel cinsiyetimiz belirlidir. Bütün çocuklar dişi ya da erkek cinsel organları ile doğarlar. Dünyaya geldiği andan itibaren çocuğa yönelik yetiştirme tavırlarını belirleyen en kıymetli etmenlerden biri, cinsiyetidir. Yetiştirme tavırları, kültürün ve toplumun kıymetlerine uygun olarak cinsiyetler ortasında fark gösterir.
Ana babalar, çocuklarının cinsiyetini doğumun gerçekleşmesine yardımcı olan şahıslardan öğrenir. Sağlıklı çocuklarda doğumda ilan edilen cinsiyet, ömür uzunluğu kişinin hangi cinsiyete mensup olarak algılanacağının birinci adımıdır Çok ender olarak, hem kız hem erkek organına sahip olarak doğanlar olabilir.
Kuşkulu eşeysel yapıya (ambiguous genitalia, intersex) sahip çocuklarda cinsiyet meçhullüğü doğum anında ya da daha sonra rastgele bir vakitte fark edilebilir. Kuşkulu eşeysel yapı, dış eşey organlarının gelişimlerinin olağandışı olması ve bu durumun cinsiyet tayininde sorun yaratması manasına gelir Eşey organları Wolf ve Müller kanallarından gelişirler. Eşey gelişimi temelde dişidir ve erkek istikametinde gelişimi sağlamak için testisleri oluşturan, Müller kanallarını gerileten, iç ve dış eşey organlarını erkekleştiren özel etmenlere gerek vardır.. Dişi fenotip gelişimi için östrojenler gerekli değilken, erkek tarafında ayrımlaşma için yüksek androjen seviyeleri gereklidir.
Normal sağlıklı çocukların cinsel kimlik gelismesini etkileyen anne babanın cinsiyet beklentisi, cinsiyetleri bilinmeyen doğan bebeklerde daha çok ehemmiyet tasımaktadır. Bu türlü durumlarda anne babaların kendi beklentileri tarafında yetistirme eğiliminde oldukları dikkat çekmektedir. Örneğin; bilimsel bir çalısmada bedellendirilen bir gençle ilgili olarak su bilgiler verilmistir: On bes yasına kadar erkek olarak büyütülen çift cinsiyetli bir genç, adet görmeye basladığında ailenin gence kız elbisesi giydirmesi ve kendisinden kız cinsiyetine uygun davranması söylenmesi sonucunda gencin önemli ruhsal sıkıntılarının ortaya çıktığı bildirilmistir. Bu tip olaylarda görüldüğü üzere cinsiyet değisikliği ne kadar geç yapılırsa ortaya çıkan ruhsal problemler artmakta, bireyin ve ailenin ahenk sağlaması zorlasmaktadır.
John Money’nin (1957) öncülüğünü yaptığı ve son yıllara kadar yazında hakim olan en uygun cinsiyetin seçilmesi unsuru (optimal gender policy) yaklaşımı, çocuğun cinsel kimliğinin gelişiminde ana baba tavırlarının belirleyici olduğunu savunmuştur. Son yıllarda ise bilhassa uzunlamasına çalışmalar, ana baba tavırlarının bebeklikte karar verilen cinsel kimliğin sürdürülmesi için kâfi olmadığını ortaya koymaktadır . Az sayıda olsalar da, bu tartışmaları imkanlı kılan araştırmalar batılı ülkelerde yapılmış olan, büyük oranda sorunun doğumda fark edildiği ve etiolojinin erken bebeklik devrinde belirlendiği data tabanlarına dayalıdır. Örneğin Slijper ve arkadaşlarının (1998) uzunlamasına çalışmalarında cinsiyet tayini sürecinin en geç 1. yılın sonunda tamamlandığı görülmektedir. Ulkemizde sorunun fark edilmesine kadar ve fark edildikten sonra da teşhis konarak cinsiyet tayininin yapılmasına kadar belli bir vakit geçtiğini düşündürmektedir. Belirsizlik yüklü bu mühlet içinde çocuğun cinsiyetinin aile tarafından benimsenmesinde ve tavırlar aracılığı ile çocuğa yansıtılması ve pekiştirilmesinde zahmetler yaşanmaktadir.
Çocukluk çağı cinsel kimlik bozukluğu hayli seyrek görüldüğü varsayılan ve aktüel sınıflama sistemlerine görece yeni kabul edilen bir durumdur. Bu bozukluğa ait birinci klinik datalar hermafrodit bireylerin cinsel gelişiminin incelenmesiyle başlayan, monozigot ikizlerin cinsel gelişimlerinden geçen ve cinsel kimlik bozukluğu kavramının oluşmasıyla sonuçlanan bir sürecin eseridir. Sonraki bilgilerse erişkin homoseksüel ve transeksüellerin retrospektif kıymetlendirilmelerinden elde edilmiştir. Tüm bu datalar çocukta cinsel kimlik bozukluğunun etyolojisine ait değişik varsayımların doğmasına neden olmuştur. Cocukluk çağı cinsel kimlik bozukluğunun birinci belirtileri hayli erken bir yaşta, kız ve erkek çocuklarda farklı süreçler sonunda ortaya çıkmaktadır. Bozukluğun ortaya çıkışında bir tek etkenden çok, değişik etkenlerin bileşkesi rol oynamaktadır.
Cinsel kimlik meçhullüğü olan çocuklar tamamlanmamıs cinsel organlarla doğmuslardır. Burada aile, ortamı, çocuğun cinsel yönelimini sekillendiren, cinsel davranısını belirleyen birinci ve en daima ortam olması nedeniyle değerlidir. Bu türlü olaylarda, aile tabipten çocuklarıyla ilgili ayrıntılı bilgi vermesini isteyebilir. Ayrıyeten doktorla çocuklarının durumu ile ilgili his, niyet ve kaygılarını paylasmalıdırlar. Anne babaların, çocuğun yetistirileceği cinsiyet istikametinde, anneyi ya da babayı model alma, cinsel kimlik ve roller, bu çocukların yetistirilme sürecinde uygun tavırlarla ele alabilmeleri üzere kıymetli noktalarda bilgi ihtiyaçları olacaktır. Bu bilgileri almak ve çocuğun ruhsal istikametten kıymetlendirilmesi için bir çocuk ruh sıhhati uzmanına basvurmaları uygun olacaktır. Cinsiyet meçhullüğü olan çocuklarda tabibe erken basvurarak çocuğa en uygun cinsiyetin belirlenmesi ileride çıkabilecek cinsiyet değistirme problemlerini ortada kaldırabilecektir.
Ambigius genitalyali hastalarda uygun cinsiyet seçimi olabildigince erken, tercihen yenidogan devrinde yapilmalidir. Bebegin cinsiyeti ilan edildikten, ismi konduktan ve cinsel kimligin gelismesinden sonra karşıtı yönde bir cinsiyet seçimi ileride tedavisi olanaksiz toplumsal ve ruhsal meselelere neden olur. Ambigius genitalyali bir hastada cinsiyeti seçerken eriskin hayatta olağan cinsel aktivitesini sürdürmesinin saglanmasi ve imkanlı ise üreme fonksiyonunun korunmasi birinci planda ehemmiyet tasimaktadir. Karyotipin cinsiyet seçiminde değeri yoktur. Dis genitalyanin anatomik yapisi belirleyici etmenlerden biri olarak karsimiza çikmaktadir. Erkek olarak yetistirilecek olgularin cinsel alakada bulunabilecek kâfi büyüklükte ve kavernöz doku içeren, androjene hassas bir fallusunun olmasi gerekir. Kiz psödohermafroditizm olgularinda disi cinsiyetin verilmesi en uygundur. Erkek psödohermafroditizmde cinsiyetin seçimi fallusun uzunluguna ve androjenlere verdigi karşılığa baglidir. Testosterona cevabı olmayan olgularda erkek cinsiyeti seçilmesi önerilmez. Kiz olarak yetistirilecek çocuklarda füzyon açilmasi, vajina rekonstrüksiyonu, gonadektomi (karsit cinse ilişkin ya da disgenetik ise); erkek olarak yetistirilecek çocuklarda hipospadias tamiratı, prostetik testis yerlestirilmesi, gonadektomi (karsit cinse ilişkin ya da disgenetik ise), Müllerian yapilarin çikarilmasi cerrahi tedavi plani içinde yer alir. Gereken olgularda pubertede hormone replasmani yapilir. Cinsel kimligin gelismesinden sonra geç olarak basvuran hastalarda cinsiyet degisimi kelam konusu olamaz.
Belirsiz dış genitallere sahip olgularda artmış psikiyatrik sorunlar görülebilmektedir. Diamond ve Watson (2004) bireylerin tanıyı öğrendiklerinde birinci reaksiyonlarının inkâr olduğunu, akabinde bazılarında neredeyse yıkılma derecesine varan bir çökkünlük oluştuğunu bildirmektedirler. Slijper ve arkadaşlarının (1998), 59 olguyu inceledikleri araştırmalarında cinsiyet tayini ve genital tamiratın doğumun çabucak sonrasında yapılmasına, ebeveynlere ruhsal takviye verilmesine ve etkilenen çocuklara ağır psikoterapi uygulanmasına karşın çocukların % 39’ unda major psikopatoloji geliştiği bulunmuştur. Bu nedenlerle, altta yatan neden ne olursa olsun belgisiz dış genital organı olan çocukların ve ailelerin ergenlik devrindeki cinsel kimlik oturuncaya dek izlenmeleri ve ailenin danışmanlık alması gerekliliği değer kazanmaktadır (Sobel ve Imperato-McGinley 2004).
Cinsiyet tayinin, cinsiyet meçhullüğü periyodunun olabildiğince kısaltılması için mümkün olan en kısa müddette, en küçük yaşta yapılması önerilmektedir. Erken bebeklik devrinden sonra cinsiyetin tekrar belirlenmesi gereken durumlarda çocuğun cinsel kimlik hissinin gelişiminde çatışma riskini artırmayacak, en geç vakit nedir sorusunun karşılığı net değildir (Carrillo ve ark. 2003). Böylesi durumlarda cinsiyet tekrar belirlenirken biyolojik taban ve anatomik yapı kadar, çocuğun gelişimi, çocuğun benimsediği cinsel rol ve davranışlar, ailenin ve etrafın atfettiği cinsel rol, ailenin inanışları ve kültürel etrafı göz önüne alınmalıdır. Mümkün risklerin en aza indirilmesi ve gerek çocuk gerekse ailesi için en sağlıklı kararın alınabilmesi için bu çocukların, ruh sıhhati çalışanları, pediatrik endokrinolog ve başka sıhhat profesyonellerinin işbirliği içinde olduğu bir yaklaşım modeli ile ele alınması önerilmektedir. (Money ve Danon 1996).
