Kişilerarası ve toplumsal ritim terapisi, hastanın toplumsal ritmindeki aksamalar ile psikiyatrik bozukluğun geçmiş ataklarının başlangıcı ortasındaki bağlantıyı fark edebilmesini kolaylaştıran bir psikoterapi usulüdür. Bu terapi biçiminde, toplumsal ritim ve uyku-uyanıklık tertibinin korunabilmesi için psikoeğitim ve davranışsal teknikler kullanılır. Kişilerarası ve toplumsal ritim terapisi, Bipolar spektrum bozuklukları olan ya da risk taşıyan bireylerde, toplumsal ritim tertibinin, sirkadyen ritim senkronizasyonunda rol oynadığını vurgulayan “sosyal zeitgeber teorisi” ile yakından ilgilidir. Kişilerarası ve toplumsal ritim terapisi’nin toplumsal ritimleri koruduğu ve Bipolar bozukluğun gidişatında olumlu tesire sahip olduğu gösterilmiştir.
Bipolar Bozukluk ve Sirkadyen Ritim
Bipolar bozukluğun en besbelli klinik özelliklerinden birisi tekrarlarla seyretmesidir. Duygudurum atakları sıklıkla mevsimsel bir ritim takip eder. Bipolar bozukluk tanısı olan hastalarda his durum atakları esnasında sirkadyen ritimde ve uyku-uyanıklık döngülerinde bariz bozulmalar izlenir. Sirkadyen ritim yalnızca beden ısısı, hormon salınımı, uyku-uyanıklık döngülerini değil, psikomotor performansı, kognitif işlevleri ve his durumu da tesirler. Sirkadyen ritimdeki düzensizlikler kişinin depresyondan hipomani-maniye geçmesine yatkınlığını artırır. Sirkadyen ritimden sorumlu olduğu düşünülen saat geninin (clock gen) hiperaktivite, azalmış uyku muhtaçlığı, dertli davranışlarda azalma üzere manik atakta izlenen belirtilere benzeri davranışları etkilediği gözlenmiştir. Bipolar bozukluk hastalarında yapılan çalışmalarda ise saat geni ile Bipolar spektrum bozuklukların gelişimi ortasındaki bağlar gösterilmiştir.
Kişilerarası ve Toplumsal Ritim Terapisi ve Uygulaması
Güncel tedavi kılavuzları Bipolar bozukluk tedavisinde psikoterapi ve farmakoterapinin hem akut atakta hem de idame periyodunda birlikte kullanımını önermektedir. Psikoterapötik yaklaşımlar ilaç tedavilerine eklendiğinde, hastalığın yineleme suratı, yinelemeye kadar geçen müddet ve hastaneye yatış sayısı üzerinde olumlu gelişmeler izlenir. Gerilimli ömür olayları, toplumsal ritimdeki bozulmalar ve ilaç tedavisine uyumsuzluk Bipolar bozuklukta izlenen yinelemelerin en kıymetli sebepleridir. Dahası, bu üç faktör birbirleriyle de etkileşim içindedir. Gerilimli hayat olayları toplumsal ritmi bozabilir, toplumsal ritimdeki bozulmalar ise ilaç tedavisine ahengi azaltabilir. Toplumsal zeitgeber’leri ve biyolojik ritimlere tesirlerini ele alırken kişinin etrafı ile ilgilerini, ahenk kapasitesini de göz önüne almak gerekir. Her ne kadar uyku ferdi bir yaşantı olarak düşünülse de yatak partnerleri uykusuzluğun başlangıcında ve sürdürülmesinde hayli tesirli olabilir. Bozuk giden bir evlilik alakasının yarattığı toplumsal gerilimin yanı sıra, eşlerin birlikte yatağa gitmekten kaçınmaları nedeni ile uyku saatlerini değiştirmeleri psikososyal olaylar ile biyolojik ritmin değişmesine örnek verilebilir. KİPT-SRT günlük toplumsal ve biyolojik ritimde sabitliği hedefleyen bir psikoterapi biçimidir.KİPT-SRT’de yalnızca biyolojik ritim, uyku-uyanıklık saatleri değil, kişilerarası alakalar ve toplumsal roller de ele alınır. Böylece toplumsal ritim düzenlenmeye çalışılır.
KİPT-SRT’de beş hususa odaklanılır;
1. Ömür olayları ve his durum değişimleri bağlantısının saptanması
2. Tertipli günlük rutinlerin oluşturulması
3. Günlük ömürde ve kişilerarası münasebetlerde toplumsal ve biyolojik ritmi bozan etkenlerin saptanması
4. Kişinin hastalığa bağlı olarak kaybettiği “sağlıklı ben”e ilişkin yasının ele alınması
5. Duygudurum belirtilerinin saptanması ve ele alınması.
KİPT-SRT’de psikoterapi süreci başlangıç, orta devir, idame devri ve sonlandırma olarak isimlendirilen dört kademeden oluşur.
KİPT-SRT motivasyonu düzgün ve hastalığını kabullenmiş hastalarda uygulanması epeyce kolay olan bir tekniktir. Hastalığa iç görüsü az, hastalığın kronik seyrini inkar eden hastalarda ise öncelikle “sağlıklı ben”in kaybına ilişkin yası çalışmak ve ağır bir psikoeğitim gerekecektir. KİPT-SRT’da Bipolar bozukluk kronobiyolojik bir modelde ele alınır. Bipolar bozukluk hastalarında toplumsal ritim değişiklikleri ile sirkadyen ritmin bozulabileceği, hastalığa yatkın şahıslarda toplumsal ve biyolojik ritim bozukluklarının his durum rahatsızlıklarını tetikleyebileceği görüşüne dayanan bir terapi prosedürüdür. KİPT-SRT kâfi psikoeğitim ve farmakoterapiye karşın his durum atakları yaşamaya devam eden Bipolar bozukluk hastalarında hastalığın yineleme sıklığını azaltmada değerli bir terapi stratejisi olarak kullanılabilir.
