SÖZCÜ muharriri Çiğdem Toker yıllardır kamu ihalelerine, bu ihalelerdeki usulsüzlüklere dikkat çeken yazılar kaleme alıyor. “Davet usulü” de denilen pazarlık metoduyla yapılan ihalelere ısrarla mercek tutan Toker, artık de bir haber araştırma kitabıyla okurların karşısında…
Kitabında SÖZCÜ ve Cumhuriyet’te çıkmış yazılarını temel alan Toker, onlarla yetinmiyor. Yeni evrak, bilgi ve tahlillerle, Türkiye’nin ihale nizamında somutlaşan iktisat politiğini, kapalı kapılar gerisinde kamu varlıklarının nasıl dağıtıldığını gözler önüne seriyor. “Kamu İhalelerinde Olağan İşler” ismini taşıyan kitap, Tekin Yayınevi’nden çıkarak raflardaki yerini alacak. Kitabın art kapağında Prof. Korkut Boratav ile TGC evvelki lideri Orhan Erinç’in sunuş yazıları yer alıyor. Toker yeni kitabıyla ilgili SÖZCÜ’nün sorularını cevapladı:
ORTAK VARLIĞIMIZ
– Kitabın bir yerinde kamu kaynaklarının kimsenin babasının malı olmadığını yazıyorsunuz. Bu temayı farklı anlatımlarla sık vurguluyorsunuz. Kitabın isminin hikayesi nedir?
Kamu kaynakları bütün bir toplumun ortak varlığıdır. Nasıl, hangi kurallarla dağıtılacağıyla ilgili binlerce kural koymuş devletin kendisi. Fakat koyduğu kurallara uymayan, onları eğip büken yeniden o. Daha doğrusu devlet erkini kullanan iktidar. 21/b, kamunun fevkalâde bir durum meydana gelirse başvurulması gereken bir ihale metodu. Kurum üç firmayı direkt çağırıp pazarlık yapabiliyor. Fakat bunun için sahiden olağandışı bir durum, hesapta olmayan bir zorluk çıkması lazım. Bunlar olmadan yüzlerce kere ihale yapılmasını, yani fevkalâde bir yolun olağan hale getirilmesini husus alıyoruz. İsmi onun için ‘Olağan İşler’ oldu.
vatandaş bütün gerçeği bu kitapta öğrenecek
Çiğdem Toker’in ‘Olağan İşler’ adlı yeni kitabı bugün okurla buluşuyor. Kamu varlıklarının nasıl dağıtıldığını gözler önüne seren Toker, “Halk gerçeği öğrensin” dedi.
– Olağan İşler isminde muhakkak ki ironi var. Aslında yolsuzluklardan bahsediyorsunuz. Bundan bahsederken bir de israf sözünün kullanılmasına tenkit getirmişsiniz.
Tabii, bütün dünyada artık kabul görmüş bir yolsuzluk tarifi var: Emanet edilen gücün berbata kullanılmasına yolsuzluk deniliyor. Bu tariften yola çıkarak, siyasi iradenin açık ihale yapmak dururken ısrarla hem çok büyük ısrar ve kararlılıkla 21/b’yi bu kadar sık kullanması problemli bir durum. Haydi ismini açıkça koyalım yolsuzluk kapılarını açtığını söylüyorum. Bu kadar kamu kaynağı hovardaca, usulsüzce savrulur dağıtılırken, gözümüzün önünde ahbap firmalar, eş dost kayırılırken kusura bakılmasın lakin israf lafı sahiden çok naif ve biraz da gülünç kaçıyor. Kitabın girişinde neden yolsuzluk yerine israf denildiğini nedenleriyle anlatmaya çabaladım.
ÖZEL BİR BELGE
– Kitabın ardında özel bir evrak liste kısmı var. Firmalar, projeler, tarihler, ihale bedelleri. Bu türlü bir liste birinci defa yayımlanıyor galiba…
Evet, bu ölçekte birinci sefer diyebiliriz. Nerede kim hangi ihaleyi kaça almış, bilmek herkesin hakkı zira. Gizlemekle olmaz. Her hukuk devleti hesap vermeye mecburdur. 21/b dediğimiz ihale adabının en değerli özelliği, ihalenin ilan edilmeyişi. Şeffaf değil. Yalnızca sonuçları bildiriyor. Kitapta 2013 yılından itibaren bugüne kadar değişik kurumların 21/b metoduyla yaptığı ihaleleri toplu ve bütünlüklü olarak sunmayı amaçladım.
İSRAFIN BOYUTU
– Vatandaşların vergisini en somut sorguladığınız kısımlardan biri de “Nereye gitti 4.8 milyar TL” sorusu. İhale adabına nazaran bu kadar fark ortaya çıkması çok dikkat cazibeli.
Basit bir hesap yapıyorum aslında. Zira devletin resmi raporlarında, ihalelerin yoluna nazaran, devlet ne kadar tasarruf etmiş sorusunun yanıtı aslında var. Kamu İhale Kurumu, diyor ki “İhale açık olursa, devlet şu kadar tasarruf ediyor. Pazarlık metodu olursa da filan kadar.” Ve ne gariptir ki hepsinde açık ihalede sağlanan tasarruf daha yüksek. Pazarlık yönteminde hep daha düşük tasarruf sağlamış devlet. Kitapta yaptığım örnek hesaplama üstelik yalnızca bir yıla ait. Bütün yılları düşünürseniz, israfın boyutlarını görmek mümkün.
‘YOLSUZLUK’ DEMİYOR
– İsraf demişken. İsraf ile yolsuzluğun birebir şey olmadığının bayağı vurgulu biçimde altını çizmişsiniz.
Politikacılar yolsuzluk demekten kaçınıyor. İsraf demek onlar için daha kullanışlı. Birçok nedeni var. Kimi dinî, kimi hukukî, kimi taktiksel. Kitapta uzunca bir yer verdim bu probleme. Kapalı kapılar gerisinde ilan edilmemiş ihalelerle dağıtılan kamu kaynaklarındaki sorunun ismi israf olamaz.
Milyarlık ihaleleri anlattı
Kamu İhale Maddesi’nin “pazarlık” başlıklı 21. hususu, kamu kurumlarına özel durumlarda pazarlıkla ihale yapma imkanı tanıyor. İlan edilmeyen şeffaf olmayan bir yol olan 21/b’ye zelzele, savaş afet hallerinde, öngörülemez durumlarda başvurulması gerekiyor. Buna rağmen ortada harika hallerin hiçbiri yokken sayısız büyük ihale az sayıda firma çağrılarak tamamlanıyor. Geçen yıl eylül ayında iki büyük ihale bu yolla yapıldı. TCDD’nin Gaziantep’teki Gaziray projesi milyarlık bir iş lakin ilan edilmedi. Kent merkezini banliyölere bağlayacak raylı sistem için 976 milyon 48 bin 600 TL bedel karşılığında Kalyon-ASL iştirakiyle kontrat imzalandı. Tekrar eylül ayında 21/b ile yapılan bir diğer devasa proje Sarıçay Barajı oldu. DSİ az sayıda firmayı çağırdı. 354 milyon TL teklif veren Özaltın İnşaat ile kontrat imzaladı.
Millet Bahçesi
Ankara AKM Millet Bahçesi de 21/b’den hissesini aldı. Öbür Millet Bahçesi projelerini açık ihale metoduyla yapan TOKİ, nedense Ankara AKM Millet Bahçesi’ni pazarlık metoduyla gerçekleştirdi. Proje tam 398,5 milyon TL’ye Yapı ve Yapı’ya ihale edildi. Yapı ve Yapı şirketinin İstanbul’da sonradan KİPTAŞ yerine dönüşen eski Etiler Polis Okulu yerine üç yüksek kuleyi yapan firma da olduğu bilgisi de kitapta yer alıyor.
Cezaevleri davetli
Adalet Bakanlığı cezaevlerini pazarlık usulüyle yapmaya başladı. Yüksek güvenlikli cezaevleri için firmaları davet ederek, ilan yoluna gitmeden 53 milyon TL’den 519 milyon TL’ye uzanan büyüklüklerde cezaevi ihale mukavelelerine imza attı. 2017 yılında 21/b yordamıyla ilansız yapılan 39 yeni cezaevi için bütçeden en az 5,5 milyar TL çıkacak.
İktidar 3 Y vaadiyle geldi, pekala ne oldu!
– Kamu kaynaklar daha farklı kullanılabilirdi mi demek istiyorsunuz?
Elbette, tam olarak bunu diyorum. AKP bundan 17 yıl evvel 3 Y’yi, “yolsuzluk, yoksulluk ve yasakları bitirme” vaadiyle iktidara geldi. Bugün Y harflerinin temsil ettiği kötülüklerden hangisinin, 2002 yılına kıyasla ne kadar bittiğini, herkes takdir ediyordur. Kamu ihaleleri, kamu kaynaklarının nasıl kullanıldığı gösteren en güçlü araçlardan biri. Bu o denli bir araç ki gerçek kullandığınızda, sağlanacak tasarruf ile üretime, istihdama, toplumsal siyasetlere daha çok kaynak ayırmanız mümkün. Bu aracı yanlış kullandığınızda da çok değerli kamu kaynaklarını bir avuç azınlığa aktarmak uğruna savurup çevresel yıkıma yol açıp, üzerine borçlanıp milyonları işsizliğe mahkum edebilirsiniz.
Gazetecilik halkın haber alma hakkı için yapılır
– Hangi projeleri hangi firmaların aldığı hakkında da tablolar var kitapta. Öteki yandan hakkınızda pek çok tazminat davası açıldığı da biliniyor. Art kapakta yazdığı üzere bu davalar sizi pek yıldırmamış anlaşılan?
Hakikatleri konuşmak o denli kriminalize edildi ve gazetecilik üzerinde o kadar çok baskı kuruldu ki, şu kolay temel gerçek neredeyse unutulacak. Gazetecilik halkın haber alma hakkı için yapılır. Bitti. Bunu hiç unutmamak gerekiyor. Bu kitap bir gazetecilik çalışması. Tekrar tıpkı hedefle, halkın haber alma hakkı için yapıldı. Dağıtılan milyarlar hepimizin ortak varlığıdır. Okurlara bu gerçeği bir de bu türlü bir kitap çalışmasıyla anımsatmak istedim.
