İngiltereli-ABD’li liberal ekonomist Angus Deaton, Milletlerarası Para Fonu’nun (IMF) internet sitesinde yayınlanan “İktisadımı Tekrar Düşünmek” başlıklı bir makale kaleme aldı. 2015 yılında Nobel İktisat Ödülü’ne layık görülen Deaton, “Koşullar evrildikçe kişinin kendi görüşlerini sorgulaması güzel bir şey olabilir” sözlerini kullandı.
Daha evvel kendisinin de sendikaları bir ‘baş belası’ olarak gördüğünü fakat artık bu türlü düşünmediğini belirten Deaton, özgür ticaret ile göçün ABD için âlâ bir şey olduğuna artık inanmadığını yazdı. Deaton’ın savına nazaran, son 150 yıldır yapılan uzun erimli tahliller, ABD dışarıya ‘açık’ olduğunda eşitsizliğin yüksek olduğunu, ülke hudutları kapalı olduğunda ise ülkedeki eşitsizliğin çok daha az olduğuna işaret ediyordu.
‘MALİ KRİZE KATKIDA BULUNMUŞ OLABİLİRİZ’
İktisatçıların pek çok şeyi bildiğini ve anladığını tabir eden Deaton, “Ancak bugün bir karmaşıklığın içindeyiz. Toplu olarak mali krizi iddia edemedik; daha da berbatı, piyasaların yeterliğine olan fazla istekli inancımız, bilhassa de yapısını ve işaret ettiklerini düşündüğümüzden daha az anladığımız finans piyasalarına olan inancımız yoluyla bu mali krize katkıda bulunmuş olabiliriz” özeleştirisinde bulundu.
Nobel ödüllü olanlar dahil pek çok ekonomistin oburlarının yanılgılı olduğu noktalara odaklandığına işaret eden Angus Deaton, pek çok öbür kişi üzere son periyotta kendisinin de fikirlerinin değiştiğine, bunun 50 yılı aşkın müddettir bu alanda faaliyet gösteren bir iktisatçı için şaşkınlık ve mağlubiyet hissi uyandıran bir süreç olduğuna dikkat çekti. Makalesinde öncelikle ‘genel başarısızlıklara’ değinen iktisatçı, bunları güç, ideoloji ve etik, yeterlik, empirik teknikler ve tevazu olmak üzere beş ana başlık altında ele aldı.
‘GÜÇ TAHLİLİ YAPMADAN KAPİTALİZMDEKİ EŞİTSİZLİĞİ ANLAMAK ZOR’
Deaton’a nazaran, ekonomistlerin ‘serbest, rekabetçi pazarlara ve dış kaynaklı teknik değişime olan vurgusu, dikkatlerini tıpkı vakitte fiyat ve maaş belirleme, teknik değişimin istikametini seçme ve oyunun kurallarını değiştirmek için siyaseti etkileme konusunda gücün değerinden uzaklaştırabiliyor.’ Deaton, ‘güç’ alt başlığı altında ayrıyeten şu değerlendirmede bulundu: “Güç tahlil edilmeden çağdaş kapitalizmde eşitsizliği ya da öbür şeyleri anlamak zordur.”
‘İNSANLAR İÇİN DEĞERLİ OLAN ŞEYLERİN BİRÇOKLARINI KAÇIRIYORUZ’
İkinci olarak ‘felsefe ve etik’ hususlarına değinen Angus Deaton, Adam Smith ve Karl Marx’tan John Maynard Keynes, Friedrich Hayek ve hatta Milton Friedman’a kadar pek çok ekonomistin tersine iktisatçıların etik ve insanların güzel halini neyin oluşturduğu konusunda düşünmeyi büyük ölçüde bıraktığını yazdı. Ekonomistleri yeterlik ve aktifliğe odaklanan teknokratlar olarak nitelendiren Deaton, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Ekonominin maksatları ve – refah iktisadı uzun vakit evvel müfredattan silinirken – yeterlilik hali ya da filozofların eşitlik hakkında söyledikleri konusunda çok az eğitim aldık. Baskı altında kaldığımızda birden fazla vakit gelir temelli faydacılığa yaslanıyoruz. Düzgünlük halini birçok vakit para ve tüketimle tıpkı kefeye koyuyoruz; bu esnada beşerler için değerli olan şeylerin birçoklarını kaçırıyoruz. Mevcut iktisat düşününde bireyler, aile ya da toplumlardaki beşerler ortasındaki ilgilerden çok daha büyük değer arz ediyor.”
‘BİZ EKONOMİSTLER HAKLI OLDUĞUMUZDAN FAZLA EMİNİZ’
Üçüncü olarak yeterlik ve aktiflik konusunu ele alan Angus Deaton, bu kavramların değerli olduğuna lakin bunlara öbür emellerden daha fazla bedel biçtiklerine dikkat çekti. Deaton, bu süreçte toplumsal adaletin piyasalara ‘itaat eder’ bir hal aldığına işaret etti. İktisatçıya nazaran, ortalama olana, birden fazla vakit mantıksız bir biçimde ‘milli çıkar’ olarak tanım edilene gösterilen dikkat, bu süreçte dağıtım ve bölüşmeye hakim olmuş vaziyetteydi.
‘Empirik yöntemler’ başlığı altında iktisatta halihazırda kabul edilen prosedürleri kıymetlendiren Deaton, temelinde tarihçilerin makul, değişik ve üzerine düşünmeye bedel değerli düzenekleri tespit etme konusunda ekonomistlerden daha yeterli olabileceğini tabir etti. Son olarak ‘tevazu’ konusunu ele alan Deaton, “Çoğu vakit haklı olduğumuzdan fazla eminiz. İktisat, net karşılıklar verebilen güçlü araçlara sahiptir; fakat, bu, tüm şartlar altında geçerli olmayan varsayımlar gerektirir. Çabucak her vakit rekabet halinde anlatımlar olduğunu bilmek ve bunlar ortasından seçim yapmayı öğrenmek yeterli olabilir” diye yazdı.
‘BEN DE SENDİKALARI BAŞ BELASI OLARAK GÖRÜRDÜM AMA…’
Son olarak ‘İkinci Düşünceler’ alt başlığı altında vakit içinde fikrini değiştirdiği hususları ele alan Deaton, burada bilhassa sendikalar, özgür ticaret ve göç problemlerini kıymetlendirdi. Pek çok akranı üzere uzun vakit boyunca sendikaları ‘ekonomik (ve birden fazla vakit kişisel) yeterlik ve aktifliğe müdahale eden bir baş belası’ olarak gördüğünü ve ‘yavaş yavaş yok olmalarını memnuniyetle karşıladığını’ anlatan Deaton, “Ancak bugün büyük şirketlerin çalışma şartları, maaşlar ve kurumsal lobilerin sendikalara göre çok az kelam hakkı olduğu Washington’daki kararlar üzerinde çok fazla gücü var” değerlendirmesinde bulundu.
Sendikaların bir vakitler hem üyesi olan hem olmayan bireylerin maaşlarını artırdığına, pek çok yerde toplumsal sermayenin kıymetli bir modülü olduklarına ve çalışan insanlara siyasi güç getirdiğine dikkat çeken Deaton, kelamlarını şöyle sürdürdü: “(Sendikaların) düşüşü, gelir bölüşümünün düşmesine, yöneticilerle personeller ortasındaki uçurumun açılmasına, toplumların yok olmasına ve popülizmin yükselmesine katkıda bulunuyor. Daron Acemoğlu ve Simon Johnson yakın vakit evvel, teknik değişimin istikametinin her vakit kimin karar verme gücü olduğuna bağlı olduğu savını lisana getirdi; sendikalar, yapay zeka ile ilgili kararlar için masada olmalı. Ekonomistlerin üniversal zenginleşme aracı olarak teknik değişime duydukları heves, artık savunulabilir değil (eğer daha evvel savunulabilir idiyse).”
‘YOKSULLUĞUN AZALMASI NİTEKİM GLOBALLEŞME SAYESİNDE Mİ OLDU?’
İkinci olarak özgür ticaretin ABD’li çalışanlara yararları ve globalleşmenin küresel yoksullukta son 30 yıl içinde yaşandığı ileri sürülen azalmadan sorumlu olduğu tezi konusunda çok daha kuşkulu olduğunu belirten iktisatçı Angus Deaton, “Küreselleşmenin çalışan Amerikalılarda yarattığı hasarın global yoksulluğu azaltmak üzere ödeme yapmak için makul bir bedel olduğu, zira Amerika’daki personellerin global fakirlerden çok daha güzel durumda olduğu fikrini artık savunmuyorum. Hindistan’da yoksulluğun azaltılmasının dünya ticareti ile çok az ilgisi olduğuna inanıyorum” değerlendirmesinde bulundu.
Yerel ve yabancı personeller ortasındaki takaslar konusundaki etik yargularını da önemli bir formda gereğince düşünmediğini söyleyen Deaton, “Sıkıntı içinde olanlara yardım etme konusunda elbette bir misyonumuz var lakin kendi vatandaşlarımıza karşı başkalarına karşı olmayan ek yükümlülüklerimiz bulunuyor” sözlerini kullandı.
‘DAHA EVVEL BEN DE GÖÇÜN YETERLİ BİR ŞEY OLDUĞUNU DÜŞÜNÜRDÜM’
Son olarak göç konusuna değinen Angus Deaton, daha evvel, ekonomistler ortasında var olan ‘ABD’ye göçün düzgün bir şey olduğu’ tarafındaki fikre kendisinin de katıldığını fakat artık bu türlü düşünmediğini söyledi. Daha evvel ABD’ye göçün göçmenlere büyük yararlar sağladığına ve yerli düşük vasıflı çalışanlar için neredeyse hiçbir maliyetinin olmadığına inandığını anlatan Deaton, “Son 150 yıl içinde yapılan uzun erimli tahlil, farklı bir kıssa anlatıyor. Amerika açık olduğunda eşitsizlik yüksekti; hudutlar kapalı olduğunda çok daha azdı; sonra Hart-Celler’den (Göç ve Tabiiyet Yasası) sonra tekrar arttı” değerlendirmesinde bulundu.
Angus Deaton, makalesine son verirken, ekonomistlerin filozof, tarihçi ve sosyologların fikirlerinden daha fazla yararlanabileceğine, bundan filozof, tarihçi ve sosyologların da muhtemelen yarar sağlayacağını belirtti.
(DIŞ HABERLER SERVİSİ)
