M.Ö. 658’de Sarayburnu ve etrafında kurulan İstanbul’da ‘temiz içme suyu’ 2 bin 700 yıldır kenti yönetenler için ‘sorun’ oldu.
Kuruluş devrinde kentin su muhtaçlığı, yeraltı kaynaklarından sağlandı. Birinci kıymetli su tesisleri Roma İmparatorları vaktinde yapıldı.
İmparator Hadriyen (117-138) tarafından sur dışındaki bir kaynaktan Haliç’in kenar mahallelerine kadar su yolu yaptırıldığı, Valens’in (364-378) de Halkalı civarından Beyazıt’a kadar su getirttiği ve bu Su Yolu için Mazul Kemer ile bugün Bozdoğan diye bildiğimiz Valens Kemeri’ni inşa ettirdiği kayıtlarda mevcut.
Yine Valens vaktinde Belgrat Ormanları’nda bir bent yaptırılmış, Kağıthane Deresi’nin suları ızgara ve havuzlarda toplanarak bu sular kente getirilmiş.
FOTO:AA – Bizans devrinde İstanbul’un en büyük su kaynağı, sarnıçlar oldu…
I. Teodosyus (378-395) Mazul ve Valens Kemerlerini kullanarak 3. Su Yolu ile kente su getirmiş; ayrıyeten Belgrat Ormanlarından Sultanahmet’e kadar 4. Su Yolu’nu inşa ettirmiş.
Roma ve Doğu Roma İmparatorları, kuraklık ve harb ihtimallerini düşünerek, kent içinde üstü açık (Çukurbostan) ve kapalı sarnıçlar da yaptırmışlar.
Üstü açık su depolarının (Hazneler) en kıymetlileri Aetiyus (bugünkü Vefa Stadı), Aspar (Yavuz Selim’deki Çukurbostan) ve Hegius Mokius (Altınmermer semtinde) su depoları. Üstü kapalı haznelerin en meşhurları da; 336 sütunlu Basilika Sarnıcı (Yerebatan Sarayı), 224 sütunlu Pileksenus Sarnıcı (Binbirdirek) ve Acımusluk Sarnıcı.
Roma İmparatorları vaktinde yaptırılan su tesisleri Bizans İmparatorları tarafından bir dereceye kadar tamir edilmişse de, Bizans’ın son bölümlerinde kullanılmaz bir halde, büsbütün yok olma durumuna gelmiş. Bu tesislerden hala ayakta olan Mazul ve Valens (Bozdoğan) Kemerleri Osmanlılar tarafından çok yeterli bir formda tamir edilerek, yıkılmaktan kurtarılmış.
İstanbul’un fethedilmesiyle yeni bir çağ açan Türkler, o günün kurallarına nazaran, şaheser bir su medeniyeti oluşturmuşlar. Fetih’den sonra kent nüfusu daha da artmış, mevcut su tesisleri yetersiz hale gelmiş. Fatih Sultan Mehmet de evvelce Valens tarafından yaptırılan Marmara Bölgesi’ndeki su tesislerini islah ettirmiş. Fatih ve Turunçlu Su Yolları bu suretle meydana gelmiş,
Daha sonra birçok padişah; Halkalı Suları ismini alan ve Halkalı civarındaki türlü pınarlardan beslenen Marmara Bölgesi Su Tesisleri Manzumesi’ne yeni kollar ek etmişler.
Kanuni Sultan Süleyman
KANUNİ, MİMAR SİNAN’I GÖREVLENDİRİYOR
Zamanla nüfusun artmasıyla birlikte yeniden su problemleri çekilmeye başlanınca Padişah Yasal Sultan Süleyman bu sorunun halledilmesi için Mimar Sinan’ı görevlendirdi. Böylelikle 1555 yılında Kırkçeşme Su Tesisleri’nin inşasına başlandı. O vakitler; Alibey ve Kağıthane Derelerinin mecralarından toplanan sular, havuzlarda biriktirilerek Eğrikapı’ya getirildi, oradan da kente taşındı.
O tarihlerde çok basınca güçlü su boruları bulunmadığından, vadilere kemerler inşa edilerek sular bunların üzerinden akıtıldı.
1563’de tamamlanan tesislerde, Uzun Kemer, Eğri Kemer, Güzelce Kemer ve Mağlova Kemeri bulunmaktaydı. Kırkçeşme Su Tesisleri en kurak vakitlerde dahi günde 4.200 m3 su ile 158 tesisi (94 çeşme, 19 kuyu, 15 maslak, 13 hamam, 7 saray ve 10 adet öteki yapılar) beslemekteydi. Yasal Sulltan Süleyman Han’dan sonra birçok hayırsever tarafından yaptırılan eklerle suyun ölçüsü ve beslenen tesislerin sayısı artırıldı.
1732’DE TAKSİM SUYU TESİSLERİ
İstanbul’un Beyoğlu Bölgesi’nin su sorunu birinci kere 1732’de yapılmış olan Taksim Suyu Tesisleriyle tahlile kavuştu.
Sultan Abdülaziz
1868’DE DERSAADET ANONİM SU ŞİRKETİ KURULDU
Hızla gelişen ve nüfusu artan İstanbul’un hem yetersiz kalan su gereksinimini karşılamak, hem de yeni yapılan çağdaş binalara basınçlı su vermek gayesiyle Sultan Abdulaziz tarafından 1868 yılında Fransız şirketine imtiyaz verilerek “Dersaadet Anonim Su Şirketi” (Terkos Şirketi) kuruldu. Böylelikle, bu şirketin menba, dere ve yeraltı sularını toplayıp, isale etmesi ve Terkos Gölü’nden alınacak suyun arıtılarak kente ulaştırılması ve dağıtılması kabul edildi.
Yapılan birinci tesis ise 1883’de Terkos Gölü kenarındaki terfi merkezi oldu. 1888’de göl etrafını yükseltecek Bağlama yapıldı.
FOTO:AA –
CUMHURİYET DEVRİ: KAĞITHANE’DE TESİS KURULDU
1926 yılında ise Kağıthane sırtlarında birinci su tasfiye tesisi inşa edilmiş ve su arıtılarak, klorlandıktan sonra kente iletildi. Öteki taraftan gitgide gelişen Anadolu Yakası’nın su gereksinimini karşılamak üzere Üsküdar-Kadıköy Su Şirketi 1893’de Elmalı Deresi üzerinde 1. Elmalı Barajı’nı inşa etti, Anadoluhisarı’ndan Bostancı’ya kadar olan alanda su şebekesi döşendi.
Daha sonra Elmalı Barajı’ndaki suyu arıtacak bir tasfiye tesisi, terfi merkezi, Bağlarbaşı’na kadar isale çizgisi ve Bağlarbaşı Su Deposu da şirket tarafından inşa edildi.
Ancak vakitle bu imtiyazlı su şirketleri, haklarının azamisini alıp, misyonlarını yerine getirmekten kaçınınca su sorununun bu şirketler eliyle tahlile kavuşmayacağı kanaatine varılmış ve Terkos Şirketi 1932 yılında, Üsküdar – Kadıköy Su Şirketi ise 1937 yılında satın alınarak, İstanbul Sular Yönetimi (İSİ)’ne devredildi.
O yıllarda İstanbul’a verilen günlük toplam su ölçüsü 35.000 m3 mertebesindeydi. Daha sonra İSİ’nin Avrupa Yakası’ndaki çalışmaları; Terkos Terfi Merkezi ile Kağıthane Arıtma Tesisi’nin kapasiteleri artırıldı, İkinci Kademe İsale Sınırları destek edilerek, kapasiteleri yükseltildi, kent içindeki terfi merkezleri çoğaltıldı ve buharla işleyenler yerine elektrikli pompalar devreye sokuldu. Çırpıcı’da artezyen kuyuları açıldı ve bir Terfi Merkezi tesis edildi.
Terkos-Silahtarağa ortasında güç nakil sınırı kurularak, Terkos’daki Terfi Merkezleri elektrikli pompalarla donatıldı. DSİ’nin yaptığı Ömerli Barajı’nın isale çizgileri ve su dağıtım şebekeleri tamamlandı. Asya Yakası’nda ise, Elmalı Deresi üzerinde 2. Elmalı Barajı inşa edildi, Elmalı Terfi Merkezi elektrikli motopompalarla donatıldı. Arıtma Tesisi ıslah edildi. Adalara Su iskelesi ile Terfi Merkezleri kuruldu. DSİ’nin yaptığı Ömerli Barajı’nın isale çizgileri ve Su Dağıtım Şebekeleri tamamlandı.
Zaman geçtikçe İstanbul’un altyapısının çarpık kentleşmeye daha fazla direnememis yeni sıkıntıları ortaya çıkardı. Artan nüfusun su ve kanalizasyon gereksinimini karşılamaya İSİ’nin gücü yetmeyince daha geniş yetki ve imkanlarla yeni bir yönetimin kurulması gereksinimi ortaya çıktı.
1981’DE İSKİ KURULDU
1981 yılında ise İstanbul Su ve Kanalizasyon Yönetimi (İSKİ) kuruldu.
FOTO:SÖZCÜ – Nurettin Sözen
NURETTİN SÖZEN DEVRİNDE YAĞMUR BOMBALARI
29 Mart 1989 ile 1 Nisan 1994 tarihleri ortasında İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı olarak görev yapan Nurettin Sözen ise 1990’ların başında İstanbul’da baş gösteren ‘kuraklık’ için o güne kadar hiç denenmemiş olan bir usulü gündeme getirdi.
ABD’lilerle anlaşan Sözen; İstanbul semalarında ‘yağmur bombaları’ patlattı. Birçok bilimadamıkarşı çıktı ancak bombalardan sonra düşen yağmurlar Sözen’e “Yağan yağmurların yüzde 20-25’ni yağmur bombasıyla temin ettik” cümlesini kurdurdu. Sözen bununla da yetinmedi ve Yalova’dan tankerlerle su getirmenin dışında, Istranca’dan Terkos’a su transferi projesinin de temelini attı.
Sözen’in Istranca projenini tamamlayan halefi Recep Tayyip Erdoğan onun yağmur bombası ile de dalga geçti.
‘Bombalamadan yana değiliz’ diyen Erdoğan evvel Trabzon’dan su getirmek istedi. Daha sonra yağmur duası çıkışı yapan dönemin İBB Başkanı Erdoğan “Ben her gün dua ediyorum. Zira barajların dolması lazım. Niye yağmur duasına çıkmayalım? Olağan çıkarız. Tarih boyunca yapılmış ve sonuç alınmış. Biz bombalamadan yana değiliz.” dedi.
DUALARIN AKABİNDE BARAJLAR DOLDU MARŞ BESTELENDİ
Erdoğan periyodunda, yağmurlar başlayıp barajlar dolunca Zeki Sayın’a sözleri yazdırılıp, Yıldırım Gürses’e bir de İSKİ Marşı besteledildi.
İşte o marş:
Avuç avuç dualar
Bulut bulut su oldu
Barajlar sevgi doldu
Dereler umut oldu.
KADİR TOPBAŞ DA YAĞMUR BOMBASI DENEDİ
Erdoğan’ın dalga geçtiği ‘bombalama’ sistemine ise son olarak kendi partisinin başkanı Kadir Topbaş sarıldı.
2008 yılında; ABD’den kiralanan uçak ile 13 uçuş yapıldı ve bulutlara 21 adet gümüş iyodür fişek bırakıldı. Topbaş ‘tartışılan’ bu sürecin akabinde yağışın iki kat arttığını açıkladı.
FOTO:SÖZCÜ
İMAMOĞLU MİSYONUNA SU SORUNU İLE BAŞLADI
İstanbul’u yönetenlerin en büyük sorunu olan su kıtlığı ile son tanışan isim ise Ekrem İmamoğlu oldu.
İstanbul’da hava sıcaklıklarının mevsim normallerinin üzerinde seyretmesi ve yağışsız geçen ayların akabinde barajlardaki doluluk oranı yüzde 38.79’a kadar düştü. Her ne kadar İSKİ Genel Müdür Yardımcısı Selami Taşer “İstanbul’u bekleyen su ıstırabı yok” dese de gözler hâlâ barajların üzerinde…
