Jînda Zekioğlu
Mardin Ovası’nın sarı sıcak ikliminde, Omeryan’ın dağ köylerinin ferah feza yeşilinde doğdu büyüdü, Mehmet Mim Kurt.
Arap anne Kürt baba veyahut tam zıddının klasikleşen melezliğinde, yedi kardeşi, köy imamı babası, her anne üzere masallarla, destanlarla güne başladı ve birbirinin gibisi bir kültürle lakin çok lisanla tanıyarak keşfetti dünyayı.
“Bir dedem tasavvuf ehli bir Seyda’ydı ve 1990’ların ortasına kadar kendi medresesi vardı. Bağımsız Kürt medreselerinin son örneklerindendi, bölgedeki pek çok mela onun öğrencisiydi” diyerek anlatıyor Kurt, bugünlere onu getiren köklerini; “Diğer dedem ise bir masalcı (çîrokbêj) ve kırıkçıydı. Omeryan bölgesinden ve daha uzaklardan ona gelirlerdi. Her iki dedemin odası da ziyaretçilerden boşalmazdı. Ben de birinin kucağında masallar, oburunun kucağında peygamber ve sahabe öyküleri dinleyerek büyüdüm” diyor.
Mem û Zîn’den, eşîr ve ferman öykülerine ve bin bir gece masallarına kadar pek çok öykü çalındı kulağına.
Meskende daima Kürtçe konuşuldu. Arap dedesi Kürt köylerinde müderrislik ve Seydalık yaptığı için anne tarafından herkes Kürtçe bilirdi. Zati Mardin’de büyüyorsanız birkaç lisanı konuşursunuz. Mehmet Mim Kurt da pek çok akranı üzere Türkçeyle birinci sefer ilkokulda karşılaştı. 15 haneli küçük bir ova köyünün tek derslikli ilkokulunda sınıfının tek öğrencisi olarak okudu…
Bugün ise; Yale Üniversitesi’nde Ulusötesi İslam dersleri veriyor, Londra İktisat ve Siyasal Bilimler Okulu’nda (LSE) Marie Curie Küresel Fellow olarak çalışıyor, ödüllü belgesel bir sinemaya, Türkiye’de Hizbullah, siyasal İslam, İslamcı mobilizasyon, sivil toplum, gençlik ve radikalizm üzerine pek çok çalışmaya sahip. Mehmet Mim Kurt ile, tüm bunların ekseninde, din, lisan, millet, özgürlük, sosyoloji, tarih ile iç içe geçen Kürt toplumunun yakın vakitlerini konuştuk.
Mehmet Mim Kurt
Kendinizi en geride, küçük bir çocuk olduğunuz o günlerde nasıl bir yerde, ailede ve toplumsal atmosferde hatırlıyorsunuz?
Erken çocukluğuma dair birinci anılarım Omeryan’daki köyümüzden: Tüm ailenin bir ortaya geldiği bağ bozumları, bahçelerde ve tarlalarda özgürce koşturup oynayan çocuklar, dedemin odasına toplaşmış köylülerle birlikte dinlediğim masallar… Tabi 1980’lerin başında doğmuş her Kürt çocuğu üzere benim de anılarımın birçok devlet ve devletin sembolik ve fiziki şiddetine dair anılardan oluşur. İlkokul binamızın önünden dağlara gerçek giden yoldan tozu dumana katarak geçen asker cemseleri, herkesin köy meydanına toplatılıp aşağılandığı ve dövüldüğü, çocukluk hayallerimin çamurlu asker postallarıyla bölündüğü anılar.
Orta ikinci sınıfta ailem yerinden edildi ve köyümüz boşaltıldı. Ben de eğitimime devam edebilmek için parasız yatılı Mardin İmam Hatip’e geçtim. Liseyi bitirirken 28 Şubat post-modern darbesi gerçekleşti. Bizim nesilden Kürt çocuklarının anılarının büyük kısmı politik şiddet ile ilgilidir. 90’lar pop kültürüyle anılır ancak 90’lar Kürtler için tank ve top sesleriyle geçti.
Kendini toplumsal bilimlere adamış bir Kürt olarak temel motivasyonunuz neydi? Sizi besleyen, seçimlerinizi etkileyen, domine eden kaynak neydi?
Sanırım temel motivasyonum etrafımda olup bitenlere mana vermekti. Çalıştığım bahislere bakınca hayatımdan izler görüyorum. Üniversite tercihimi 28 Şubat belirledi. İlahiyat okudum. Burada dinin toplumsal istikametlerine olan ilgim arttı ve din çalışmalarında yeni perspektifler edindim. Dinin hermenötik okumaları, yaşayan bir deneyim ile olarak dinin nasıl anlaşılabileceği, politik teoloji ve siyasal islam ile ilgili sorunlara ağırlaştım. Sonuçta bu arayış beni sosyoloji ve antropolojiyle buluşturdu. Akranım pek çok Kürt araştırmacı üzere ben de kendi toplumumu çalışmaya, bu alanda oluşmuş hegemonik tahakkümün oluşturduğu bilgi kirliliğini giderecek dekolonyal perspektife katkıda bulunmaya çalıştım.
‘HİZBULLAH YALNIZCA ŞİDDETE İNDİRGENEREK ANLAŞILAMAZ’
Başlıca çalışma alanınız olan Hizbullah’ın çıkış noktası, Kürt siyasetini ve seküler Kürt toplumunu yakından ilgilendiriyor, çünkü maksat kitlesiydi. Bugün Silvan, Batman başta olmak üzere bölgede hala izleri var. Bu kurmaca derin devlet siyasetinin hedefini biliyoruz, pekala işe yaramasına ne demeli? Hangi kültürün güdülenmesiydi bu?
Kitabımda anlatmaya çalıştığım şeylerden biri ‘Hizbullah uzaydan gelmedi.’ Hizbullah’ın Kürt toplumunda, marjinal de olsa, bir karşılığı vardı. Bu karşılığı besleyen şey ve Hizbullah’ı üreten sosyo-politik dinamikler ise Kürt sıkıntısından, devletin Kürt siyasetinden ve Kürt toplumunun içinden geçtiği tarihsellikten bağımsız bedellendirilemez. 1979 yılında kurulan ve 1980’ler boyunca ‘ilim grubu’ olarak anılan Hizbullah, kurulduktan on yıl sonra şiddete bulaştı. 1991-1996 ortasında 500’den fazla kişinin vefatından sorumlu tutulan küme, bu periyot boyunca neredeyse çok az güvenlik soruşturmasına maruz kaldı. 1996’da PKK ve Hizbullah ortasında gerçekleşen, fakat kimsenin teyit etmediği, bir ateşkes mutabakatından sonra ise devlet Hizbullah’a daha fazla yüklenmeye başladı. Sonuçta 2000 yılında da örgütün lideri öldürüldü, arşivi ele geçirildi ve 2000’li yılların başında 20-30 bin insanın tutuklanmasıyla neticelenen bir ‘cadı avı’ devrine girildi. Bundan kastım, bir periyotlar sokak infazlarına göz yumulan bir örgütten mescitte Kur’an dersine gittiği için 4-5 yıl mahpusa atılan toplu bir cezalandırma sürecine neden ve nasıl geçildiğini güzel düşünmemiz gerektiğidir. Sokak ortası infaz, yüze kezzap atma, azap ile öldürme üzere yollarla kamuoyunda dehşet duygusu uyandıran küme, vakitle yeni teknikler ve stratejiler geliştirse de zihinlerde bu imajla sabit kaldı.
Kitabımda Hizbullah’ın bir yer altı örgütünden toplumsal harekete ve politik partiye dönüşümünü inceliyorum. Bu nedenle 2000’lerin ortasından itibaren insani yardım, eğitim vb. alanlarda sivil toplum örgütleri kuran, yazılı ve görsel medyadan küçük ve orta çap ticari işletmelere, öğrenci yurtlarından medreselere pek çok alanda faaliyet gösteren Hizbullah’ın legalleşmesini tahlil ediyorum. 1990’larda birkaç bin bireyden oluşan fanatik bir tabandan bugün 200 bin civarında oy alan bir politik partiye dönüşen hareketin tabanının çok büyük kısmı Kürtlerden oluşuyor. Kürtlüğü tek bir politik tahayyülün inşasına indirgeyen bakış açısı, Hizbullah’ın Kürtlükle bağını inkâr etmekte ısrar ediyor. Ben ise bunun Kürtlerin iç barışına katkısı olmadığını, politik şiddeti üreten dinamikleri tarihî ve siyasal bir bağlamda incelememiz gerektiğini anlatmaya çabalıyorum. Kitabımda da özetle İslamcılık, politik şiddet ve Kürt kimliği ekseninde Hizbullah’ı tahlil etmeye ve Hizbullah’ın serüvenini yakın tarih ekseninde değerlendirmeye çabalıyorum.
Gariptir ki, hazır tabanda mayalanmış bu örgüt, bir taşla çok kuş katletti. Türkiye’nin batısının doğusuna nefret salgılamasına bir münasebet daha sundu. Hizbullah’ın şiddet dinamiklerini üreten şeyler neydi?
Hizbullah’ın şiddet dinamiklerini üreten en başat öge, güç savaşı ve 1990’ların politik çatışmasıydı. Bir düzine Kürt İslamcı küme ortasından sıyrılan ve onları tahakkümü altına alan Hizbullah, 1990’ların başında bölgedeki en büyük rakibi olan PKK ile karşı karşıya geldi. Aslında başlangıçta Hizbullah, PKK ile bir şiddet sarmalına girmekten sakındı. 1980’lerin sonunda liselerde PKK ve Hizbullah taraftarı öğrenciler ortasında başlayan arbedeler, kısa bir müddet sonra okul dışına taştı ve karşılıklı infazlara dönüştü. Bu süreçte Hizbullah hem lojistik olarak daha zayıftı, hem de militan üyeleri kentlerde yaşıyordu. Bu bireylerin kıymetli bir kısmı esnaf, küçük memur, personel ve yerinden edilmiş Kürt köylülerinden oluşuyordu. Başlangıçta dehşet duygusu yaratan tekniklerle infazlar yapan Hizbullah, bununla dehşetten bir dokunulmazlık kalkanı yaratma isteğindeydi. Görüşmecilerimden bir kısmı ‘her ölen üyelerine karşı üç kişinin öldürülmesi’ kararından bahsetti. Saha araştırmam sürecinde Hizbullah’ın 1991-1996 ortasında çeşitli iltimaslar gördüğü, üyelerinin soruşturma geçirmediği, kimi bireylerin öldürülmesinde istihbarat örgütleri ve derin devletle çalıştığına dair onlarca farklı tanıklık dinledim. Bunlardan hareketle diyebilirim ki Hizbullah’ın şiddet dinamiklerini üreten şey, 1990’ların sivil savaşıdır lakin Hizbullah, yalnızca şiddete indirgenerek anlaşılamaz. Toplumsal bilimciler olarak bu şiddeti bir bağlam içinde kıymetlendirmek, ilişkisel bir perspektifle politik şiddeti üreten sosyo-kültürel habitus’u incelemek gerekiyor. Bunu yaparken özcü, indirgemeci, küçümseyici ve irrasyonel yaklaşımlardan sakınmak ve soğukkanlılıkla mevzuya eğilmek gerektiğine inanıyorum.
Dün Hizbullah, bugün IŞİD ortadan geçen vakitte yalnızca katliamların şiddeti yükseldi. Hepsinin Kürtlerin başına bela edilmesi bir tesadüf üzere addedilmekte. Ekolojik, eşit, adil bir hayat deklare eden Kürtlere karşı, radikal İslamcılar. Kim kimi alt etsin umuduyla; kimler neden kuruyor bu müsabakayı sizce?
Bu cins örgüt ve yapıların ortaya çıkışı ve yayılmasında iki ögeye bakmak gerekiyor: Birincisi, bu örgütlerin güç münasebetlerine ve politik istikrarlara nasıl tesir ettiği (kim bundan faydalanıyor?) ve politik aktörlerin kelam konusu yapıya karşı nasıl konum aldığı (Aktif/doğrudan takviye, pasif/dolaylı dayanak, göz yumma ve eylemsizlik). İkincisi, bu yapıların faaliyet gösterdiği habitus’un tahlili. Yapısal eşitsizliklerin ve politik şiddetin yaygın olduğu habituslarda radikal tahliller, mefkureler, kümeler çabuk dayanak bulur. Bu çerçeveden baktığımızda Hizbullah ve IŞİD üzere tertipler muhakkak bir tabanın üstünden yükseldiler. Yapmaktan çok yıkmaya odaklı bir nosyondan hareket ettiler. Karşı oldukları şeyi biliyorlardı lakin alternatife dair tahayyülleri sonluydu. Bu nedenle kendilerinden daha büyük siyasi plan ve oyunların oyuncağına dönüştüler. İki küme da kaos ve anomi devrinin eseriydiler. Hizbullah, tabanını meşru alana taşıyarak riskli lakin pragmatik bir yol çizdi. IŞİD organizasyonel biçimde çökertilse de tabanı bugün olduğu yerde duruyor. Bu tabanın öfkesini bileyleyen tüm yapısal sorunlar de öyle… Trump Beyaz Saray’dan zafer ilan edebilir fakat IŞİD tabanı, örgütü bitiren irade ve aksiyonun Kürtlerden geldiğini çok güzel biliyor. Bu da gelecekte yeni müsabakaların muhtemel olduğunu gösteriyor. Şiddet şiddeti üretiyor. Suriye Savaşı’yla Orta Doğu yeni bir etaba girdi. Yüz yıllık statüko çatırdamaya başladı. Bu statükoya en büyük tehdit ise Kürtlerin radikal, çoğulcu ve demokratik modeli oldu. Bu model başarılı olursa Orta Doğu’daki despot rejimlerin yerini daha insan merkezli bir modele bırakması epey mümkün. Vekalet savaşlarını, kirli ittifak ve iş birliklerini, Kürtlerin gayretine karşı hasmane siyaseti bu eksenden kıymetlendirmek gerekiyor.
‘KÜRTLER İSLAM ÜMMETİNİN YETİMLERİDİR’
İslamcıların politik tahayyülü ile ulus-devletlerin milliyetçi pratikleri ekseninde Ümmetçi söylemi nasıl değerlendiriyorsun?
Benedict Anderson’ın tabiriyle söyleyecek olursak ümmet, ‘bir hayali cemaattir’. Ona dair söylenen her şey bir fantazya ve temenniden ibarettir. Buna karşın ümmetçilik, İslamcı muktedirler tarafından kitlelere toplumsal bir olgu ve ülkü olarak sunulmakta. Ümmet kavramı, farklı periyotlarda farklı manalarda kullanıldı. Birincisi, ümmet kavramı nötr bir kavram olarak ortaya çıktı. Müslümanların temel referans kaynağı Kur’an’da bu kavram onlarca farklı bağlamda kullanılmakta. Örneğin kimi yerlerde tüm insanlık için ümmet tabiri kullanılırken (2/213, 10/19), kimi yerde geçmiş jenerasyonlar (6/42, 2/134), bir coğrafik bölgede yahut idare ünitesinin altında yaşayan topluluklar (40/5), gelecek kuşaklar ve nesiller (11/48) ile Müslüman topluluğu manasında kullanılmakta. Yani Kur’an ümmet kavramını siyasal bir kurgu ve idare ünitesi olarak kullanmak yerine onu geniş bir spektrumda farklı mana ve bağlamlarda kullanmakta. Dahası, ümmet sözü Müslümanlar için kullanıldığında da bu siyasal bir inşa olarak değil, moral/ahlaki bir sorumluluğu vurgulamak için kullanılmakta. Peygamberin kelam ve uygulamalarında (hadis) da emsal bir durum kelam konusu. Dahası peygamberin 622 yılında Mekke’den Medine’ye hicretinden çabucak sonra Medine’de yaşayan Müslümanlar, Museviler, putperestler, Arap kabileleri ve başkalarıyla imzaladığı kontratta (Medine Anayasası olarak da bilinir) ümmet kavramı tüm bu toplulukları içeren halde kullanılmıştır. Vakit içinde kavramın serüveni farklı manalar kazanarak ilerledi lakin gerçekleştirilmesi gereken bir siyasal ülkü ve hayali bir cemaat olarak inşası, sömürgeciliğe bir reaksiyon olarak ortaya çıktı. Bu açıdan ümmet çağdaş bir kurgudur. Cemil Aydın’ın yazdığı The Idea of the Muslim World (Harvard, 2017) bu kavramın dönüşümünü çok âlâ tahlil ediyor.
Türkiye’deki “anaakım ümmet” kimdir?
Bugün anlaşıldığı biçimiyle ümmet Arap, Fars ve Türk milliyetçiliğinin terkisine alınmış, telaffuzda dünyadaki tüm Müslümanları kapsayan fakat pratikte kendi hudutları içindeki Kürd’e dahi kedere deva bir şey söyleyemeyen bir politik tahayyül. Bu tahayyül içinde de Kürtler, Fehmi Şinnavi’nin dediği üzere ‘İslam ümmetinin yetimleridir’. Türkiye’de ümmetçi telaffuz, AKP öncesinde mağdur edilmiş bir kitlenin sesiydi. Ümmetçi olmak politik ve ekonomik bir bedel gerektiriyordu. Ortada bir ‘dava’ vardı. Bugün ise dört başı mamur tahakkümcü bir iktidarın politik aygıtına dönüştü.
Cizre’de birinci Sivil Cuma namazlarını kıldıran Mele Seid, hangi ümmeti reddetmişti yani?
Sivil cumalar bu eksende bir ‘kurtuluş teolojisi’ pratiğiydi ve kaçak elektriği saymazsak Kürtlerin şimdiye kadarki en tesirli sivil itaatsizlik aksiyonuydu. Sivil cumaların temel talebi çok kolaydı: ‘dilimizi inkâr eden, dinimizi bize öğretemez’. Bu hem inancını sahiplenen hem de din üstünde ‘anaakım ümmetçi söylemin’ oluşturduğu hegemonyayı reddeden bir talepti. Devam ettiği iki yıl boyunca 3 milyon civarında insan bu özgür cumalarda saf tuttu. Bu açıdan Mele Seid ve öbür seydalar, Kürt toplumunun Gustavo Gutierrez’leridir. Ümmetçilik postuna bürünmüş milliyetçi tahakkümü reddetmişlerdir.
‘KÜRTLERİ ÜMMET DİYE DİYE BİTİRDİLER’
Kürtlerin haklarının ümmetçilik ismi altında yenildiğini düşünüyor musunuz? Mevzuyu devamlı ümmetin bütünlüğüne ve din kardeşliğine çekenlerin hedefi nedir?
Kürtleri ümmet diye diye yediler bitirdiler. Kürtler ne vakit gasp edilen haklarına, kimlik ve kültürlerine dair bir talepte bulunsa yanıt hazır: ‘Olmaz, zira ümmet bölünür’. O denli bir ümmet ki Suriye’de mezhepçi vekalet savaşlarıyla bölünmüyor, Kuzey Afrika’da, Libya’da, Yemen’de, Irak’ta Müslüman ülkelerin ve önderlerin kendi menfaatleri uğruna Müslümanlar birbirini doğrarken etkilenmiyor ancak iş Kürtlerin en insani talebine gelince bölünüyor. Kur’an’da Nisa müddeti 136’ıncı ayet şunu diyor: ‘Ey iman edenler, iman edin!’ Tefsirler, bu ayetin kelamda iman edip iman ettiği prensiplere uymayan riyakârlar için olduğunu söylüyor. Kürt problemi ümmetçi telaffuzun en büyük imtihanıdır. Dini ile devleti ortasına sıkışanın iman tazelemesini gerektiren bir durum.
Türkiye Kürtleri geçmiş yıllara oranla bugün daha seküler diyebilir miyiz?
1990’lar Kürt toplumunun klasik dinamiklerinin çözülmesine neden oldu. Bugün Kürtlerin büyük kısmı kentlerde yaşıyor. Orta sınıflaşan bir Kürt realitesi var (şiddetin el verdiği oranda). Klâsik bağlar ve baskı ögeleri bu yeni hayatta hissedilmiyor. Ötekiyle müsabaka daha ağır. Bu dinamikler içinde Kürt toplumu daha seküler bir hayat yaşıyor. Dahası dinin siyasi problemlere alet edilmesi, IŞİD usulü şiddet nedeniyle Kürtler, kurumsallaşmış dine daha da mesafelendi. 2000’lerin başında Şırnak’a bir ziyarete gitmiştim. Ezan okunduğunda oturduğum çay bahçesinin birdenbire boşaldığını, genç, yaşlı, çocuk herkesin mescide gittiğini görmüştüm. Bugün tıpkı Şırnak’ta gençler caminin kapısından geçmiyor. Ha niçin geçsin diye sormak lazım. Birkaç yıl önce kent yerle bir edildi, güvenlik güçleri ayetler okuyarak çatışmalara girdi. Yeşil medya da bunu bir hünermiş üzere çarşaf çarşaf yayınladı.
‘KÜRT POLİTİK AKTÖRLERİ DEĞİŞİMİN NE KADAR FARKINDA EMİN DEĞİLİM’
Kürt toplumu süratli değişimler yaşıyor. Yeni jenerasyon Kürt gençlerin talep ve istekleri ile bir evvelki kuşak ortasında önemli farklar göze çarpabiliyor. Siz bu alanda bir araştırma da yaptınız. Türkiye’deki Kürt gençleri, ülkenin öteki gençleriyle ortak taleplerde buluşabiliyor mu?
Kürt gençleri milliyetçileşiyor ve milliyetçiliğin manasını dönüştürüyor. Son yıllarda araştırmalarım için yüzlerce gençle konuştum. Şimdi gün yüzüne çıkmamış yapan bir tahayyül gelişiyor. Kürt gençleri sanatla, sinemayla, edebiyatla direnişin alanını genişletiyorlar. Batı kentlerinde ve Avrupa’da milyonlarca yeni kuşak Kürt genci yetişti. Bu da yeni tahayyüller, yeni münasebetler demek. Bugün Kürt gençleri dünyayla ve etraflarıyla daha yakın bir münasebet içinde. Toplumsal medyada faal. Bir şey paylaşmıyor. ‘Bir siqinti olmasın’ lakin her şeyi yakından takip ediyor. Bingöl’de dedikleri üzere ‘her şeyin ayixinda’. Kürt politik aktörleri bu değişimin ne kadar farkında emin değilim. Her ne kadar Orta Doğu’nun en ilerici politik modelini gerçekleştirmeye çalışsalar da gençliğin dönüşümüne, taleplerine, umut ve beklentilerine tam karşılık olamayan bir siyasal tahayyül gözlemliyorum. Kürt siyasal aktörlerinin gençlere daha fazla alan açması ve onların dönüşen ömür gerçekliğine karşılık olacak telaffuzlar geliştirmesi gerekiyor.
‘YENİ KUŞAK GENÇLER UMUT VERİYOR’
Yeni jenerasyon Türk gençler de daha sorgulayıcı ve gözü pek görünüyor. Karşılıklı olarak daha âlâ bir gelecek umudu var. Sizce yeni jenerasyon Türkler geçmişle yüzleşebilecek ve onlar ismine işlendiği tez edilen kabahatleri yargılayabilecekler mi?
Tabii ki. Almanya günümüzün en yeterli örneği. Naziler, İkinci Dünya Savaşı sırasında çoğunluğu Yahudi 6 milyon insanı öldürdüler ancak Almanya bununla yüzleşti ve hesaplaştı. Türk gençlerinin ülkelerinin anlatılmayan tarihini bir gün keşfedeceklerine ve geçmişle yüzleşeceklerine dair ümitliyim.
Bingöl Üniversitesi’nde öğretim üyesi iken, Yedi Kapı isimli bir belgesel çektiniz. Birbirinden etnik, dini, politik olarak farklı yedi öğrencinin müsabakalarını anlatıyorsunuz. Neydi bu belgesel ile aktarmaya çalıştığınız?
.
Yedi Kapı birbirinden etnik ve politik olarak farklı yedi öğrencinin bir okuma kümesi etrafında buluşmasını, müsabaka, tartışma ve dönüşümlerini mevzu alıyor. Sinemanın temel kaygısı alternatif bir eğitim modelinin imkanını sorgulamaktı. Bunu yaparken de farklılıklarımızı zenginlik kabul ederek inandığımızı savunabileceğimiz bir taban yaratma arayışıydı. Yedi hafta boyunca öğrenciler Bingöl yaylarında, ırmak kenarları, şelale tabanları ve dağ başlarında Foucault, Agamben, Freire, Illich üzere toplumsal teori metinleri okudular ve haftalık buluşmalarda bu metinler üzerinden günümüzü tartıştılar. Hedefim adeta öğrenci fabrikasına dönüştürülmüş taşra üniversitelerindeki absürt, baskıcı ve yararsız eğitim pratiklerine karşı hayatın ve tabiatın içinde, sorgulayan, dinleyen, eleştiren ve alternatifi hayal edebilen bir eğitimin mümkün olduğunu göstermekti.
Stanford Üniversitesi’ndeki birinci gösteriminden sonra Yale, Cambridge, New School üzere pek çok üniversitede gösterildi ve izleyiciden eleştirel pedagoji, şiddet ortamında eğitim konusunda çok müspet dönütler aldı. En son Hudut Tanımayan Belgeselciler Festivali’nde Gençlik alanında Liyakat mükafatı (merit award) aldık.
‘HEPİMİZİN KÜRT BAYAN HAREKETİNE MİNNET BORCU VAR’
ABD’deki Yale Üniversitesi’nde Ulusötesi İslam dersleri veriyorsun. Birkaç ay öncesinde Amerika’da sabah programlarında dahi Kürtler konuşuluyordu. Trump bu nedenle önemli tenkitler aldı. Kürtlere yönelik dışarıdaki algıyı nasıl değerlendiriyorsun? Yıllardır yurt dışında yaşayan, gidip gelen biri olarak o günlerden bu vakte olumlu/olumsuz değişim var mı?
Kürtlerin trajedisi onların tanınmasına neden oldu. Bugün dünyanın her köşesinde Kürtler olumlu bir imajla biliniyor. Yale Üniversitesi’nde ‘Kürt Kimdir’ bahisli bir aktiflik yapmıştık geçtiğimiz kış. Olağanda on kişinin lakin katıldığı bu çeşit etkinliklerde izleyiciler salonda oturacak yer bulamadı. Bugün dünyanın her köşesinde Kürtler, Orta Doğu’nun en demokratik halkı olarak tanınıyor. Cinsiyet eşitliği ve bayan hakları konusunda Kürtler dünyanın gönlünü fethetmiş durumda. Birkaç ay önce New Haven, Amerika’da bir gece Uber’e binmiştim. Aracın sürücüsü Güney Amerikalı bir göçmendi. Sohbetimiz Kürtlere gelince Kürt bayan hareketinden övgü ve hayranlıkla bahsetmeye başladı. Araçtan indiğimde fiyatta beş dolar indirim yaptığını fark ettim. Hepimizin Kürt bayan hareketine büyük bir minnet borcu var.
Güncel Kürt siyasetinin ahvaline dair fikrini de merak ediyorum. Nasıl gidiyor sence? Geçen vakitle değişen neler var?
Zamanın ruhu değişiyor. Yeni bir periyodun eşiğindeyiz. Statüko zayıflıyor. Hem bölgesel hem küresel seviyede her şey çok süratli değişiyor. Kürtlerin politik aktörleri bu değişimleri ne kadar güzel takip ediyor, buna yönelik nasıl bir siyaset geliştiriyor bilmiyorum.
Ne kurtarır Kürtleri? Siyaset mi? Sanat mı? Savaş mı? Para mı? Hiçbiri mi? Hepsi mi?
Kürtleri kurtaracak mucizevi bir reçete yok. Lakin ütopik olmamı isterseniz, kurtuluşun Kürtlerin iç barışıyla başlayabileceğini düşünüyorum. Kürt toplumu yaşanan acılardan kaynaklı son on yılda öteki bir duygudaşlık kazandı. Yeni Kürt siyasetinin bu duygudaşlığın üzerine inşa edilmesi gerekiyor. Bu da Kürtlerin birbiriyle barışmasıyla mümkün. Kürtler iç barışlarını sağlarsa Kurdî bir siyasetin ve dekolonyal bir perspektifin önü açılmış olur. On binlerce vefat ve milyonlarca sürgün ve acıya karşın Kürt siyasal aktörleri yeri gelince, haklı olarak, devletle oturup bir barışın imkanını konuşabiliyorlar. Kendi ortalarındaki ihtilaf ve uyuşmazlıklarda ise tıpkı yürek ve kararlılığı, ne yazık ki, gösteremiyorlar. Bu tam da kolonileştirilmiş bir zihnin eseri. İvedilikle aşmamız gereken en kıymetli problem budur. Sağcısı, solcusu, İslamcısı, seküleri, Kurdistanîsi tüm siyasal aktörlerin, rîspîlerin, kanaat başkanlarının ve hepimizin bu iç barışı sağlamak üzere bir yükümlülüğü var. Parti siyasetleriyle, ideolojik saplantılar ve ‘benim modelim senin modelini döver’ kolaylığıyla kaybedecek vaktimiz yok. Bunu başaramazsak birebir acıları tekrar tekrar yaşayacağız. Yüzyıl sonra torunlarımız bize hesap soracaklar.
Kimleri dinliyorsun? Neler izliyorsun? Neler okuyorsun son vakitlere?
Bu ortalar Fariz Bavê Firaz, Huseynê Omerî ve Tame Impala dinliyorum. En son sevgili Mücahit Bilici’nin Amerika’da Islam hakkındaki kitabı Finding Mecca in America’yı okudum ve Mario Vargas Llosa’nın Elebaşılar Hergeleler kıssalarını okuyorum. Bu orta Netflix’ten Green Frontier diye bir dizi izliyorum. Ormanın ruhu, polisiye ve kolonyal efekt harmanı bir dizi.
