Şiddet sarmalından çıkamayan bayanların geriye dönüş sebepleri neler? Değişme vaatlerine inanan, özürler işiten bayanlar nitekim tekrar inşa edebilecekleri bir alakaya dönmüş olabiliyorlar mı?
Entelektüel donanıma sahip, nispeten “politik” erkeklerin tacizini -sonuçları açısından- öbür tacizlerden ayıran şeyler neler? Israrlı takibin hukukî manada bir cezai yaptırımı var mı? Bayan şikayet etmese bile teşhir edilen ya da “ifşa edilen” ısrarlı takipler kamu davası olabiliyor mu? Şiddete uğrayan bayanlarla çalışan uzmanlar ve hukukçularla konuştuk.
Mor Dayanışma’dan Gamze Özkök, şiddet sarmalından çıkamayan bayanların münasebetlerini şu sözlerle anlatıyor:
Gamze Özkök
“Kadınlar bir defa yaşandı mı bir daha yaşanmayacak diye düşünmek istiyorlar ancak o denli değil. Geleceğe dair büyük bir tasa yaşıyorlar ancak boşanmasını ya da ayrılmasını engelleyen bir çok neden oluyor. Ailevi faktörler, ekonomik sebepler ya da bağımsızlık korkusu. Yaşadıklarına dair bir öteki pencere açma gereksinimi oluyor. Bunu şiddete maruz kalan her bayanda konuştuğumuzda gözlemliyoruz.”
“Evlendiği gün, birinci beraberliğinde şiddete uğrayan bayanla konuşmuştuk. Eşi sonraki gün kendimi kaybettim diyor, armağanlara, çiçeklere falan boğuyor bayanı. ‘Bir daha yapmayacağım’ sözleri veriyor. Ve sistematik olarak 14 yıl boyunca bu adamdan şiddet gördü. 14 yıl boyunca… Tanışmamızdan 2 yıl sonra arayıp boşanmaya karar verdiğini söyledi ve boşandı.”
‘SÖZLER VERİLİYOR SONRAKİ ŞİDDETE KADAR HER ŞEY HOŞ İLERLİYOR’
“Şiddetin olağan olduğunu düşünen çok fazla erkek var” diyor Özkök. “Şiddet uyguladıktan sonra hiçbir şey olmamış üzere hayatına devam eden çok fazla erkek var. Bu mevzuda çok az olsa da bir rahatsızlık duyan adamlar ise şiddet sonrası bir daha yapmayacağına dair kelamlar veriyor, sonraki şiddete kadar her şey hoş ilerliyor ve tekrar şiddet süreci başlıyor. Bayana yönelik şiddet tek bir boyutta ilerlemiyor çok taraflı şiddete maruz kalıyor bayan, fizikî olmasa da duygusal şiddet yaşıyor.”
‘SON DİNLEDİĞİMİZ BAYAN POLİTİK BİR BAYAN, HER İKİSİ DE POLİTİK İNSANLAR’
Özkök, bayana yönelik şiddetin her yerde olduğunun altını özellikle çiziyor. Entelektüel donanıma sahip, politik gözüken kesitlerde de olduğunu paylaşıyor:
“Son dinlediğimiz bayan politik bir bayan. Her ikisi de ‘politik’ beşerler. Tecavüze uğruyor. Çoğunlukla bayanlar korktuğu için teşhir etmek istemiyor. Çünkü adamlar öldürmekle tehdit ediyor ve öbür başka bir sürü tehdit kelam konusu. Teşhir sıkıntısında birinci evvel bayanın müsaadesi gerekiyor. Biz bayan örgütleri açısından teşhir değerli bir araç. Bayanlara toplum tarafından büyük baskı var. Ailelerin baskısı var. Korkabiliyor bayanlar.”
‘ÖZÜR DEĞİL HUKUKÎ BİR KARŞILIĞI OLMALI’
Özkök, taciz eden erkeklerin özür dilemesine değiniyor. Özür değil hukukî bir karşılığın olması gerektiğini vurguluyor:
“Pastanede çalışan arkadaşımızı işvereni taciz etmişti. Cezasız kaldı. Para teklif etti, tehdit etti. En sonunda dükkanın önünde hareket yapınca özür diledi. Zira onlar açısından en büyük sorun hayat alanlarının tehlikeye girmesi. Akademideki taciz, ısrarlı takip olayı da öyleydi! Özrümü dilermiş üzere gözükürüm ve ben hayatıma devam edebilirim, unuttururum… Süratlice gelişiyor ve bir anda kaybolabiliyor bu problemler. Erkeklerin özür dilemesi benim açımdan çok da bir şey tabir etmiyor. Kendini müdafaaya almak, tacizin üstünü kapamak için yapılan atılımlar olarak görüyorum. Soma’da emekçiye tekme atan adamın özür dilemesi gibi… Özür değil hukukî bir karşılığı olmalı.”
‘TCK’DA ISRARLI TAKİP DİYE BİR KABAHAT YOK’
Israrlı takip ne demek? Avukat Fulya Dağlı yanıtlıyor: “Kişinin istemediği biçimde, istemediği vakitte kendisine yönelen her türlü davranış biçimi. Kişinin inançsız, huzursuz hissetmesine, daima izlenme ve kontrol altında hissetmesine sebep veren davranışların toplamı ısrarlı takibi kast ediyor.”
Israrlı takibin cezai bir yaptırımı var mı? “TCK’da ısrarlı takip diye bir cürüm yok. Lakin 6284 sayılı kanunda ısrarlı takip karşısında muhafaza ve tedbire önlemleri alabileceğiniz bir şiddet tipi olarak tanımlanıyor. Keza İstanbul Sözleşmesi’nde de birebir halde ısrarlı takip tanımlanmış ve devletlere de ceza yasalarında cürüm olarak tanımlanmaları vazife olarak yüklenmiş şiddet cinslerinden biri.”
Ve fakat… Dağlı “ısrarlı takibin” hata tipi olarak tanımlanmamasının şu sonucuna dikkat çekiyor:
“Şikayetçi olmak isteğimizde direkt oradan ilerleyemiyoruz. Israrlı takibi oluşturan hareketlerin içerisinden cürüm tiplerini çıkarmaya çalışıyoruz. Tehdit, hakaret, özel hayatın saklılığının ihlali, huzur ve sükunu bozma üzere. Lakin ısrarlı takibin olağan ki gerçek tesiri farklı. Bu kabahatlerin ceza ve yargılanma süreçleri hakkaniyetli bir biçimde ısrarlı takibin tesirine tekabül etmiyor.”
Israrlı takip teşhir edildiği takdirde dahi kamu davasına dönüşemiyor. Dağlı açıklıyor: “Şikayette bulunmamışsa kamu davasına dönüşme ihtimali yok. Hata tipi olarak tanımlanmadığı için yapılamıyor.”
‘ENTELEKTÜEL ERKEKLERİN PROSEDÜRLERİ FARK EDİLMİYOR FAKAT KÖKENİNDE BİREBİR ŞEY VAR’
Kadınlarla Dayanışma Vakfı’nda (KADAV) çalışan Özgül Kaptan, nispeten sosyo- ekonomik durumu yüksek erkeklerin de devasa bir kültürel dağarcıkla hareket ettiklerini, kendilerini de bu minvalde savunduklarını belirtiyor:
“Oldukça yaratıcı cümleler duyuyoruz. Temelde haklı oldukları fikir sisteminden, bayanların vücutları üzerinde hak sahibi olduklarına ait devasa bir kültürel dağarcıkla hareket ediyorlar. Her şeyi yapma haklarını kendilerine anlatabildikleri pek çok argümana sığınabiliyorlar. Entelektüel erkeklerin taciz yolları de bir kadro entelektüel süsler içerdiği için gerçekten fark edilmesi güç olabiliyor lakin kökeninde tıpkı şey var: Kemikleşmiş ‘Bunu yapmaya hakkımız var’ fikri. Bu fikir beyinlerine kazınmış ve bu fikre ne kadar entelektüel olursa olsun çok büyük sorgulamalar geçirmemiş bütün erkeklerde rastlamak mümkün.”
‘BAŞVURUYU GERİ ÇEKMENİN NEDENLERİ ORTASINDA CAN GÜVENLİĞİ VE CEZASIZLIK GELİYOR’
Sarıyer Belediyesi, Bayan Çalışmaları Merkezi Koordinatörü Zerrin Coşkun, fizikî şiddetin bu derece artmasının sonuçlarından birine değiniyor: “Ülkemizde bayana şiddet o kadar arttı ki neredeyse her gün bir bayan erkekler tarafından öldürülüyor. Bayanların uğradığı fizikî şiddet, başka şiddet tiplerini görünmez hale getirdi. Bayanların yaşadığı ekonomik, ruhsal şiddet hafif, atlatılabilir bir şey üzere algılanıyor”
“Başvuran, yardım isteyen lakin sonra vazgeçenler de oluyor” diyor Coşkun. Sebepler neler?
“Bu alandaki her olay biricik. Hepsinin buraya gelişleri ve süreçleri farklı. Sistematik bir formda yıllarca ruhsal şiddete uğramış bayan da, fiziksel şiddet gören bayan da gelebiliyor. Bazı bayanlar bu adımı çok kısa mühlet içinde atmaya karar verirken kimisinin bu kararı alması çok daha uzun vakit alabiliyor. Hiç eğitim fırsatı tanınmamış, ekonomik bağımsızlığı olmayan bayanların bu kararı alması daha sıkıntı oluyor diyebilirim. Bayanların müracaat sonrasına dair telaşları bazen müracaatlarını geri çekmelerine neden olabiliyor. Bunların başında can güvenliği ve cezasızlık geliyor.”
Erkeklerin bayanların geriye dönmeleri için ikna prosedürlerini ise şöyle anlatıyor Coşkun:
“Sevdiğine ikna etme olabilir, değiştiğine, eskisi üzere davranmayacağına dair verilen kelamlar olabilir, mazeret bulma olabilir. Nasıl mazeretler? Mesela o periyot işsizdim, o periyot baskı vardı üzerimde, o periyot alkol alıyordum, aslında ben seni seviyorum deyip ikna etmeye çalışmak…”
‘TÜM BUNLARI GÖZE ALABİLİYORSA GEÇMİŞTE YAPTIKLARI VE CEZASIZ KALDIĞI OLAYLAR VARDIR’
Coşkun’a karşılaştığı öykülerde bahsettiği ikna edişlerden sonraki süreçte değişenlerin olup olmadığını soruyorum. Şöyle yanıtlıyor:
“Evi ayırdıktan sonra evet fakat tıpkı meskenin içinde o tarafta bir örnekle karşılaşmadım. Yok demek yanlışsız değil ancak şimdi bu türlü bir örnek görmedim.”
“Şiddeti ekonomik statüyle, meslek kümesiyle sınırlamak mümkün değil” diyor Coşkun ve son yıllardaki değişimi şu sözlerle lisana getiriyor:
“Son birkaç yıldır bayan dayanışması daha güçlendi. Bayanlar taciz edildiğinde, şiddet gördüğü erkek tarafından tehdit edildiğinde bunu söylemekten, yardım istemekten çekinmiyorlar. Bu toplumsal platformlarda da bu türlü. Taciz, istismar, şiddet gören bayanlar ‘Ben bunu ispatlayamam, sesimi çıkarmam daha makûs olur’ diye düşünürlerdi ve kabuklarına çekilirdi. Erkeklerin hamasetini de artıran şey tam da bu. Suskunluk ve cezasızlık. Bu olaylarda meslek kümesinin, ekonomik statünün hiçbir değeri yok. Hiç ‘konduramadığımız’ meslekten insanların haberlerini okuyoruz. Bu toplumdaki bayana karşı erkek üstünlüğü algısının sonucu. Bu potansiyeli oluşturan da bu bakış açısı. Yoksa düşünsenize bir insanın meslek arkadaşına yaptığı tacizle anılması, toplumda isminin bu halde yer alması çok nahoş bir şey. Tüm bunları göze alabiliyorsa geçmişte de yaptıkları ve cezasız kaldığı olaylar vardır diye düşünüyorum.”
