Latince ‚ mutus sözünden gelen mutizm‚ ‚sessiz suskunluk manasına gelir. Selektif mutizm (seçici konuşmamazlık) ekseriyetle çocuk yaşta kendini gösteren bir rahatsızlıktır. Bu yüzdende çocukluk hastalığı olarakta isimlendirilir.
Peki Selektif mutizme sebep olan faktörler nelerdir? Nasıl tedavi edilir? Yetişkinlerde görülür mü? Ayrıntılarıyla sizler için araştırdık…
SELEKTİF MUTİZM HANGİ YAŞLARDA GÖRÜLÜR?
3-4 ya da 4-5 yaşlarında görülür. Bu yaşlarda görülüyorsa erken periyot selektif mutizmi, 5 buçuk yaşından itibaren görülüyorsa geç/okul mutizmi olarak isimlendirilir.
Normalde selektif mutizm birinci olarak anaokulunda kendini gösterir. Fakat selektif mutizmin işaretlerini daha evvelki devirlerde görmek mümkündür. Anaokulundan evvelki devirde çocuğun komşu ziyaretlerinde yahut oyun parkındaki içine kapanık ve sessiz davranışları çoğunlukla utangaçlık olarak yorumlanır. Bu davranış çocuk tabibine yapılan ziyaretlerde de kendini gösterir.
SELEKTİF MUTİZM ÇOCUKLARI NASIL ETKİLER
Selektif Mutizm’li çocuklar konuşabilme yeteneğine sahiptirler. Fakat bu yeteneği kendileri için yabancı ortamlarda, belli yerlerde yahut belli şahıslara karşı sergileyemezler. Dilsizleşirler, susarlar, taş kesilirler ve sonuçta yalnızca jest ve mimiklerle yahut yazılı olarak mutabakat yoluna sarfiyatlar.
Selektif Mutizme sahip olan çocukların ekseriyetle korkuya karşı genetik olarak bir yatkınlığı olduğu düşünülmektedir. Bu çocuklar bebekliklerinden itibaren birtakım korku işaretleri gösterebilirler.
Anneden ayrılmada zahmet, sese karşı çok hassaslık, uyku meseleleri, çok ağlama, yeni durumlara karşı sıkıntı adapte olma üzere sorunlar yaşayabilirler.
Biraz büyüyüp aile dışında toplumsal ortamlara katılmaya başladıklarında, konuşmaya karşı bir kaygı ve beraberinde donup kalma, içe kapanık beden duruşu, donuk yüz tabiri ve tikler üzere davranışlar geliştirirler.Bazı çocuklarda , karın ağrısı,kusma,ishal üzere psikosomatik rahatsızlıklar da bu duruma eşlik eder.
Anaokuluna başlayan çocuklar tarafından rahatsızlık verici bir durum olarak algılanabilir. Olabilir ki birtakım çocuklar okulun birinci günlerinde tek bir söz dahi etmezler. Bu durum illaki bir konuşma sorunu olarak algılanmak zorunda değildir. Bunun sorun olarak görülmesi için sorunun uzun bir müddet devam etmesi gerekir. Olağan şartlar altında bu müddetin en az bir ay olması gerekir. Bu bağlamda selektif mutizmim tarifi tekrardan ve biraz daha detaylı olarak yapmakta fayda var.
Eğer bir çocuk yahut ergen, alışılagelen bir vakit diliminden daha uzun bir müddette, belli ortamlarda, belli şahıslara karşı her seferinde tıpkı tavrı sergiliyor ve konuşmuyorsa, bu çocukta selektif mutizmden bahsedilebilir.
Selektif mutizme sahip çocuklar olağanda konuşabilme yeteneklerine sahip oldukları halde kimi topluluklarda tutukluk gösterirler. Bu tutukluk kendisini inançta hissettiği yakın etrafında olmaz. Meskende sular seller üzere konuşur ve çekingenlikten eser yoktur.
Bilinen birtakım olaylarda konutta çocuğun tanımadığı kimselerin ya da sık görüşmediği akrabaların konuk gelmesinde, çocuktaki selektif mutizmi tetiklediği ortaya çıkmıştır. Çocuğun bunu büsbütün bilinçsiz yaptığı gözlenmiştir.
Çocuklar konuşmadıkları ortamlarda kendilerini mimkleriyle yahut yazılı olarak söz etme yoluna sarfiyatlar. Ancak yinede çocuğun genelde kendini söz etme formu güvendiği ortamlar dışında önemli bir halde rahatsızlıktan etkilenmiş olabilir. Örneğin çocuk suskunluk teması açıldığında başını önüne şayet, bedenini yan tarafa çevirir yahut katı bir biçimde hareket etmeden durabilir.
Bu çocuklar alışılmadık bir biçimde sessiz ve sıkılmadan uzun bir müddet oturur ve beklerler. Burada çocuk, hekimin direktiflerini takip etmez, halbuki meskende tam aksine bir eğilim içindedir. Hareketlidir, konuşkandır ve yerinde durmaz. Lakin anaokulunda belli bir alışkanlık mühletinden sonra (en az bir ay) çocuk günlük aktivitelere katılabilmeli ve öbür çocuklarla yahut öğretmeniyle rastgele bir formda diyaloğa geçebilmelidir. Şayet bu gerçekleşmezse genelde anne-babalar öğretmenler tarafından uyarılırlar. Başlangıçta anne-babaların çocuklarının rastgele bir aktiviteye katılmadan sessizce bir köşede oturduğuna inanmaları güçtür.
SELEKTİF MUTİZM YETİŞKİNLERDE GÖRÜLÜR MÜ?
Mutistik davranışlar, daha doğrusu seçici yahut tümden mutizm, ergenlikte yahut yetişkinlikte ortaya çıkabilir. Yetişkinlikte görülen mutizm (mutismus), psikiyatrik bozukluklarla ilişkilidir.
SELEKTİF MUTİZM’E SEBEP OLAN FAKTÖRLER NELERDİR?
- Göç
- Ailedeki suskunluk, bilhassa annedeki sessiz, içine kapanık ve utangaç yapı
- Ailedeki ruhsal bozukluklar, öncelikle anne-babadakiler
- Ailede kaba dayak ve cinsel istismar
- Ailenin sosyo-ekolojik yapısı
- Abartılı derecede ihtimamlı ve titiz aileler; çok korkulu ve esirgeyici anne-baba
- Ebeveynlerdeki konuşma bozuklukları ve/veya şiveli konuşma
- Uyarıcılardan noksan lisan ve konuşma etrafı, bu yüzdende dışarda zorlayan iletilişimsel taleplerin karşılanamaması
- Çevereden izole edilme
- Ağır gelen yaşamsal olaylar, örneğin sevilen bir yakının ölmesi, anneden ayrılık yahut özgüveni zedeleyici olaylar
- Çekingenlik daha doğrusu tutukluk
– Olumlu manada yabancılara karşı bir çekingenlik
– Ve reddedilme sonucunda edinilmiş tecrübeler ile oluşan tuttukluk, korkma yahut utangaçlık. Bu durum belli bir inanç ortamı yaratıldıktan sonra bile ortadan kalkmaz. - Biyolojik stresörler: yaralanmalar, hastalıklar, Berbat olduğunu düşünme, gelişim bozuklukları
SELEKTİF MUTİZM İÇİN TEDAVİ YÖNTEMLERİ
Başarılı olan tedavi sistemleri ortasında davranışsal, küme, aile terapileri ve çoklu tedavi metotları gösterilmektedir.
Uzun ve evreli sayılabilecek tedavi sürecinde,selektif mutizm yaşayan çocuklara sistematik duyarsızlaştırmaya dayalı davranışsal yaklaşım,olumlu fikirler ile bilişsel yapılandırmaya dayalı bilişsel yaklaşım , çocuğun davranışlarının değerlendirildiği oyun terapileri ve kimi durumlarda bu terapilerle birlikte ilaç tedavisi tesir sağlamaktadır. Bu süreçte aile terapisinin de gerektiği vakitler ortaya çıkabilir.
Çocuğun psikoloğu ile kurduğu sevgi ve itimat alakasının tedaviye olumlu katkısı büyüktür .Çocuk ile psikolog ancak güvene dayalı alaka ortamında ,çocuğun telaşının azaltılması, kendilik algısının yükselmesi ve kendine itimat sağlaması üzere gerekli bahisler üzerinde çalışabilirler.
AİLENİN TEDAVİYE KATKISI
- Çocuğun olduğu üzere kabul edilmesi birinci koşul olmalıdır.
- Anne –babanın çocukla,onun utangaçlığını ve kaygılarını anladıklarını ve vaktinde kendilerinin de buna benzeri durumlar yaşadıklarını anlatan itimat verici konuşmalar yapmaları ve takviye olduklarını göstermeleri ikinci değerli adımdır.
- Çocuk için konutta mutlak bir sevgi ve inanç ortamının yaratılması hayli gereklidir.
- Çocuğa konuşmadığı vakitlerde ceza,konuştuğu vakitlerde ödül verilmemeli,çocuk mutlaka tehdit edilmemelidir.
- Çocuğa benlik hürmetini güçlendiren övgülerde bulunulmalı,özsaygısını zedeleyecek davranışlardan kaçınılmalıdır.
- Dans, tiyatro , fotoğraf, jimnastik, yüzme üzere aktivitelere iştiraki sağlanmalı,zevk aldığı etkinliklere devam edilmelidir.
- Anne-babanın meskende çocukla geçirdiği kaliteli oyun vakti epey değerlidir.
- Çocuğun irtibatta olduğu yaşıtları ile sık sık bir ortaya getirilmesi ve birlikte vakit geçirmelerinin teşvik edilmesi fakat baskı yapılmaması gerekir.
- Kendisinden yaşça küçük, çocuğun ablalık yahut ağabeylik yapabileceği yaşta çocuklarla vakit geçirmesi için ortam yaratılmalıdır.Bu ortam çocuğun çekinmeden konuşabilmesi için ona bir fırsat sunabilir.
- Haftasonları ailesi ile birlikte tabiat aktivitelerine (park,yürüyüş,bisiklete binme v.s)katılması, çocuğun gerginliğini alır ve korkusunu azaltabilir.
- Çocuğa öğretilebilecek kolay gevşeme ve nefes teknikleri işe yarayabilir.
- Aile ,mutlaka çocuğun psikoterapi görmesini sağlamalı ve sürekliliğini aksatmamalıdır.
Aile, okul ile birebir bağ içinde olmalı, okul ve çocuğun öğretmenleri ile çocuğun durumunu paylaşmalı ve tedavi sürecine dayalı tam bir tertip içinde olmalıdır.
OKULUN TEDAVİYE KATKISI
Öncelikle çocuk için seçilen okul hayli değerlidir.Çocuğun daha özel ilgi görebileceği, kalabalık sınıflara sahip olmayan,aktivite programları renkli okullar daha âlâ bir seçimdir.
- Okul ve öğretmenler ile çocuğun durumu ayrıntılı paylaşılmalı,çocuğun gereksinimleri açıklanmalıdır.
- Öğretmenlerin çocuğu konuşması için zorlamamaları,sınıf ortamında çocuğa dikkat çekmemeleri,çocukla özel olarak ilgilenmeleri gerekir.
- Çocuğun toplumsal faaliyetler için zorlanmaması,ancak iştiraki için teşvik edilmesi ve cesaretlendirilmesi değer taşır.
- Çocuğun okulda edindiği arkadaşlarından sınıf tertibinde ve toplumsal aktivitelerde ayrılmaması ,çocuğun tasasının artmaması açısından değerlidir.
- Çocuğun sınıfının, konuştuğu arkadaşlarından ayrılmaması ve mümkünse sınıflar karıştırılmadan tıpkı sınıf arkadaşları ile devam etmesi çocuk için daha düzgündür.
