İnsan, doğal olarak etrafında ve kendi iç dünyasında olan biten her şeyi manalandırmak ister. Kimse mana veremediği, algılayamadığı bir durum içerisinde olmak istemez. Hele hele başımızın içinde dönüp duran ‘saçma sapan’, hiç kimseye anlatamadığımız, bizi utandıran yahut çok derecede kaygılandıran fikirler varsa, hayat uygunca zorlaşır. Kişi bu duruma bir mana veremez. Daha da berbatı sıkıntısını de kimseyle paylaşamaz. Obsesif-Kompulsif Bozukluk denilen, Tükçeye ise ‘Takıntı Zorlantı Bozukluğu’ olarak da geçen bu rahatsızlık aslında iç dünyamızda yolunda gitmeyen bir şeyler olduğunun işaretidir.
Çabucak hepimizde hafif şiddette bu cins niyetler olabilir. Kimimiz merdiven sayarız, kimimiz yerdeki çizgilere basmayız, kimi daima aşikâr bir basamağı atlarken kimi de kapıyı kilitledim mi kilitlemedim mi diye daima düşünür durur.
Bu durum, bir fikir ya da hissin mantıklı gayretle şuurdan uzaklaştırılamayarak ısrarlı biçimde var olmasıdır. Kişinin zihnine irade dışı gelen, kişiyi huzursuz eden, egoya yabancı, kişinin bunların saçma olduğunu bildiği halde iradesiyle uzaklaştıramadığı, inatçı bir halde tekrarlayan, kişinin zihnine sakız üzere yapışan sembol yahut dürtülerdir. Mantığa ve görüşlerine de terstir.
Bu tıp takıntılı fikirler zihinden kovmakla gitmez. Adeta gücünü sizin direncinizden alır. Yani siz bu fikirlere ne kadar direnirseniz, bu kanılar de o kadar kuvvetli bir biçimde karşılık verir. Münasebetiyle insan kendisini bir kıskaç altında hisseder. Ne yapsa bu fikirlerden kurtulamaz. Bu fikirleri nötralize etmek için, yani bu niyetin verdiği dertten kurtulmak içinse bir kadro davranışlar sergilemek zorunda hisseder kendini. Bu davranışlara da kompulsiyon denir. Örnek verecek olursak; kapıyı kilitlediği halde daima olarak zihninde kapıyı kilitledim mi, kilitlemedim mi üzere bir fikir döner durur. Bu nedenle bu korkudan kurtulmanın tek yolu vardır; gidip kapıyı denetim etmek. Bu davranış, istenmeden de olsa, mecburî olarak pek çok kere olabilir. Fakat kapıyı denetim ettiğinde bu tasadan kurtulur, ama tekrar tıpkı niyet yanı başında belirir.
Bir diğer örnek; pak olduğunu bildiği rastgele bir şeye dokunduğunda elinin kirlendiğini düşünerek (saplantı) kişinin birçok kere el yıkama zorunluğunu hissetmesi, tutkulu biçimde birçok defa elini yıkaması; abdest alırken gelen Allah’a küfür kanıları (saplantı) yüzünden kişinin abdestini birçok sefer yeni baştan almak zorunda kalması (zorlantı) üzere. Kişi, saplantılarının aklına gelmemesi ya da zorlantılı hareketleri yapmamak için kendini zorlar; ama zorladıkça istenmeyen kanılar yine gelir, istenmeyen hareketler tekrar tekrar yapılır.
HER ŞEYİ DENETİM EDEMEZSİNİZ
Bu tıp niyetlere sahip insanların büyük bir kısmında çok denetimci bir bakış bulunmaktadır. Bir işi yaparken çok ayrıntıcıdırlar ve her şeyin dört dörtlük olmasını isterler. Çok titiz ve düzenlidirler. Yapılan işlerde adeta kusursuzluk ararlar. Çok kuralcı ve denetimci olan bu şahıslar için olayların ya da planlanan işlerin istedikleri harikalıkta olması adeta felakettir. Kuralları son derece katı, ahlaki kıymetleri ise hiçbir esneklik göstermeksizin cezalandırıcı niteliktedir.
Bu takıntılı fikirler de kişiyi işte tam on ikiden yani en ahlakçı ve kuralcı olduğu yerden vurur. Dindar kişiyi namazda yakalar, eşine sadakat konusunda en küçük bir tereddütü olmayan bir kişinin zihnine ise çeşitli bayanlarla ilgili cinsel fanteziler olarak belirir. Annesine olan düşkünlüğüyle bilinen bir şahısta ise annesini öldürme korkusu biçiminde ortaya çıkabilir. Bütün bu niyetler şahsa son derece büyük bir acı verir. Ve yeniden birebir kısır döngü; kanılara direnme, direndikçe niyetlerin de kuvvetlenmesi.
Obsesif Kompulsif bozukluk kişinin hayat kalitesini inanılmaz derecede düşüren bir rahatsızlıktır. Ne acıklıdır ki bazıları bu ‘saçma’ fikirlerini birileriyle paylaşmaktan korkar. Zira ‘deli’ damgası yemekten korkarlar.
Hasta bunları kabul edemez; mantığına, görüşlerine, ahlâk anlayışına, inançlarına karşıt bulur. Bu niyetlerden kurtulmaya çalışır. Ama rastgele bir kanıyı atmaya çalışmak, ister istemez o kanıyı başta yaşatmaktır. Çabaladıkça artar, sıklaşır ve hasta çok bunalır.
Saplantı-zorlantı bozukluğu çoklukla süreğen, direngen (inatçı) bir hastalıktır. Başlangıçta hastalar saplantılarını, zorlantılarını gizlemeye çalışırlar. Bunları kendileri anlamsız, gereksiz buldukları için belirli etmemeye çalışırlar. Kendi eforları ile yenebileceklerini düşünürler. Yıllarca çabaladıktan sonra tabibe başvururlar. Belirtiler arttıkça ve yayıldıkça hastanın hayatı kısıtlanır, randımanı düşer, etrafındakiler bıkar ve fakat bu türlü bir durumda tabibe başvururlar. Tabibe geldiklerinde birden fazla artık uygunca süreğenleşmiştir. Ortaya panik, çökkünlük üzere bir bozukluk girerse tabibe başvurma daha erken olabilir. Saplantılar ve zorlantılar arttıkça hastanın ahengi bozulur; işine bakamaz. Etrafı ile bağlarını sağlıklı yürütemez.
BELİRTİLER
1.Kimi vakit zorla ve istenmeden geliyor üzere yaşanan, birden fazla bireyde besbelli bir korku ya da badireye neden olan, yineleyici ve daima kanılar, itkiler ya da imgeler.
2.Kişi, bu kanılara, itkilere ya da imgelere aldırmamaya ya da bunları baskılamaya çalışır ya da bunları öbür bir niyet ya da aksiyonla yüksüzleştirme (bir zorlantıyı yerine getirerek) teşebbüslerinde bulunur.
3.Kişinin takıntısına reaksiyon olarak ya da katı bir biçimde uyulması gereken kurallara nazaran yapmaya zorlanmış üzere hissettiği yinelemeli davranışlar (örn. el yıkama, düzenleme, denetleyip durma) ya da zihinsel aksiyonlar (örn. dinî pahası olan kelamlar söyleme, sayı sayma, sözcükleri sessiz bir biçimde yineleme).
4.Bu davranışlar ya da zihinsel hareketler, yaşanan korku ya da meşakkatten korunma ya da bunları azaltma ya da korkulan bir olay ya da durumdan sakınma emeliyle yapılır; fakat bu davranışlar ya da zihinsel aksiyonlar, yüksüzleştireceği ya da korunulacağı tasarlanan durumlarla gerçekçi bir biçimde bağlı değildir ya da açıkça çok bir seviyededir. Not: Küçük çocuklar bu davranışlarının ya da zihinsel hareketlerinin hedeflerini lisana getiremeyebilirler.
5.Takıntılar ya da zorlantılar kişinin vaktini alır (örn. günde bir saatten çok vaktini alır) ya da klinik açıdan besbelli bir külfete ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da kıymetli öteki fonksiyonellik alanlarında fonksiyonellikte düşmeye neden olur.
6.Takıntı-zorlantı belirtileri, bir hususun (kötüye kullanılabilen bir unsur, bir ilaç) ya da öteki bir sıhhat durumunun fizyolojiyle ilgili tesirlerine bağlanamaz.
7.Bu bozukluk, öbür bir ruhsal bozukluğun belirtileriyle daha âlâ açıklanamaz (örn. yaygın dert bozukluğunda olduğu üzere aşın kuruntular; vücut algısı bozukluğunda olduğu üzere dış görünümle çok uğraşma; biriktiricilik bozukluğunda olduğu üzere sahip olduklarını elden çıkartmakta ya da onlarla ilgisini kesmekte zahmet çekme; trikotillomanide [saç yolma bozukluğu] olduğu üzere saçını yolma; deri yolma bozukluğunda olduğu üzere derisini yolma; basmakalıp davranış bozukluğunda olduğu üzere basmakalıp davranışlar; yeme bozukluklarında olduğu üzere törensel yeme davranışı; husus ile bağlantılı ve bağımlılık bozukluklarında olduğu üzere unsurları ya da kumar oynamayı düşünüp durma; hastalık telaşı bozukluğunda olduğu üzere bir hastalığının olduğunu düşünüp durma; cinsel sapkınlık bozuklukiannda olduğu üzere cinsel itkiler ya da düşlemler; yıkıcı bozukluklarda, dürtü kontrolü ve davranım bozukluklarında olduğu üzere dürtüler; yeğin depresyon bozukluğunda olduğu üzere suçlulukla ilgili düşünsel uğraşlar; şizofreni açt- iımı kapsamında ve psikozla giden öbür bozukluklarda olduğu üzere niyet sokulması ya da sannsal uğraşlar ya da otizm açılımı kapsamında bozuklukta olduğu üzere yinelemeli davranış örüntüleri).
Beynin davetsiz konuğu: Takıntı[]
Takıntı, insan zihninin düşman başına özelliklerinden biridir. Aklımıza bir fikir yahut hayal gelir, oturur, bir türlü oradan kalkmaz. Ne yaparsak yapalım, o fikir yahut hayal oradadır. Baş bozuk plak üzere takılır kalır birebir yerde. Frenkler takıntıya obsesyon derler. Obsesyon saplantı sözüyle de Türkçe’ye çevrilebilir. Net bir tanım yaparsak, obsesyon yahut saplantı/takıntı:
1-İstenmeden gelen,
2-Sıkıntı verici,
3-Tekrarlayıcı ve daima niyet, dürtü yahut hayaldir.
Kimine kirlendiği hissi gelir, kesinlikle gidip temizlenmek gereksinimi duyar. Kiminin başına, çocuğuna ziyan vereceği telaşı saplanır. Kimi aklında dolaşan günah kanılardan kurtulamaz. Örnekler çoğaltılabilir. Dikkat ederseniz bu niyet, dürtü ve hayaller ebediyen istenmeden gelir, kahır vericidir, tekrarlayıcıdır.
Kişinin takıntısı doğrultusunda yaptığı ve kendini alıkoyamadığı hareketlere ise kompülsiyon deriz. Kompülsiyon, ‘zorlantı’ sözüyle Türkçeleştirilirse de anadili Türkçe olan insanlara bu söz herhalde pek mana söz etmez. Yeniden de daha güzeli türetilene kadar kompülsiyon yahut zorlantı sözlerinden birini kullanmak dışında dermanımız yok.
O halde, mesela insanın aklına kirlendiği fikrinin gelmesi takıntı, gidip ellerini yıkaması kompülsiyondur. Allah’a küfür etmeye mâni olamamak takıntı, tövbe etmek kompülsi- istikamettir. Çocuğunu kaldırıp camdan atacağını düşünmek takıntı, cam kenarlarından uzak durmak kompülsiyondur.
Özetle kompülsiyonlar o denli davranışlardır (veya dua etmek vs. çeşidinden zihinsel eylemlerdir) ki:
1-Takıntıya karşılık olarak gerçekleştirilir.
2-Kişi kendisini bu davranışları yapmaktan alıkoyamaz.
3-Tekrarlayıcıdır. (Defalarca el yıkanır, daima yer yahut priz denetim edilir, yedi yahut yedinin katları kadar estağfurullah denir.)
4-Genellikle katı biçimde, hatta merasim katılığıyla uygulanır. (Belli formda muhakkak sayıda el yıkanır, muhakkak sayıda tövbe edilir, priz denetim edilip deftere tarih ve saat düşülerek not alınır.)
Üstteki örneklere bakan pek çok okuyucu büyük ihtimalle “Aa, bende de bu takıntı var” demiştir. Evet, insanların büyük kısmında irili ufaklı pek çok takıntı vardır. Lakin bir kişinin ‘takıntı hastası’ olduğunu söyleyebilmek için, takıntıların rahatsız edici boyutta olması gereklidir. Kesinlikle hepimizin etrafında her şeyden pek çabuk iğrenen, sık el yıkayan bir anne, ağabey, komşu, arkadaş bulunur. Bu bireylerin hepsi hasta mıdır? Elbette değildir. Fakat verdiğim örneklerde görüldüğü üzere takıntı şahsa acı veriyorsa yahut işine, gücüne, okul başarısına, insan münasebetlerine ziyan veriyorsa o vakit ortada ‘takıntı hastalığı’ var demektir. Takıntı hastalığına bilim lisanında obsesif kompülsif bozukluk denir.
Takıntının Envai Çeşidi
Sık gördüğümüz takıntıları şöyle özetleyebiliriz:
1-Bulaşma takıntıları: Pislik, mikrop, meni, idrar… üzere hususların bulaşmasından korkma.
2-Şüphe takıntıları: Kapıyı kapattığından, fişi çektiğinden, namazı hakikat kıldığından vs. emin olamama.
3-Bedenimizle ilgili hastalık takıntıları: Ölümcül hastalıklara yakalandığı hissinden kurtulamama.
4-Düzen ve simetri takıntıları: Eşyaların sistemli ve simetrik olmamasından çok rahatsızlık duyma. Pantolonun ütü çizgisi jilet üzere olmadığında huzursuzluk hissetme…
5-Saldırganlık takıntıları: “Çocuğumu camdan atar mıyım? Bayanlara saldırır mıyım?” formunda etraftakilere ziyan vermekten korkma.
6-Cinsel takıntılar: Namazda akla erotik imgelerin gelmesi, olmadık beşerlerle erotik imgeleri gözünün önünden uzaklaştıramama…
7-Dini takıntılar: Allah’a küfür etme, Allah var mı yok mu sorusundan kurtulamama, günah şeyleri yapma dileğine mâni olamama…
8-Metafizik takıntılar: “Ben ben miyim? Ruh nerededir? Yıldızların ötesinde neler var? Bugün bugün mü yoksa yarın mı, dün mü? beşerler hayal mi gerçek mi?” üzere sorulardan kurtulamama.
Sık karşılaştığımız kompülsiyonlar (zorlantı) ise şunlardır:
1-Kontrol kompülsiyonları: Yoldan dönüp kapıyı kapatıp kapatmadığını denetim etme, konuttan çıkmadan evvel prizleri tekraren denetleme…
2-Yıkama kompülsiyonları: Tekrar tekrar el yıkama, banyo yapma, meskeni temizleme, besinleri yıkama…
3-Sayma kompülsiyonları: Plaka numaralarını toplama, yoldan geçen otomobilleri sayma, gömleklerin düğmelerini sayma…
4-Sorma-anlatma kompülsiyonları: “Ne dedin bir daha söyle? Sana para verdim mi söyle?” halinde sorular…
5-Dua etme kompülsiyonları: Tıpkı duayı, besmeleyi, tövbeyi tekraren tekrarlama.
6-Simetri ve tertip kompülsiyonlan: Yürürken çizgilere basmama. Paraları Atatürk fotoğrafları üst üste gelecek biçimde istifleme. Kalkıp duvarda eğri duran tabloyu düzeltme….
7-Biriktirme kompülsiyonlan: Hiçbir eski eşyayı atamama, dışarıda ne bulursa alıp meskene getirme, konutu çöp konuta dönüştürme…
Saptantı-Zorlantı Bozukluğu (Obsessive-Compulsive Disorder)[]
Saplantı (obsession) istenç (irade) dışı gelen, bireyi huzursuz eden, benliğe yabancı (ego-dystonic), şuurlu efor ile kovulamayan, inatçı biçimde yineleyen fikirlerdir. Zorlantı (compulsion) ise birçok defa saplantılı niyetleri kovmak için yapılan, istenç dışı yinelenen hareketler’dir. Örneğin, pak olduğunu bildiği rastgele bir şeye dokunduğunda elinin kirlendiğini düşünerek (saplantı) kişinin birçok defa el yıkama zorunluğunu hissetmesi. Tutkulu biçimde birçok defa elini yıkaması; abdest alırken gelen Allah’a küfür kanıları (saplantı) yüzünden kişinin abdestini birçok kere yeni baştan almak zorunda kalması (zorlantı) üzere. Kişi, saplantılarının aklına gelmemesi ya da zorlantılı hareketleri yapmamak için kendim zorlar; lakin zorladıkça istenmeyen fikirler yine gelir, istenmeyen hareketler tekrar tekrar yapılır.
Tarihçe
Saplantılar ve zorlantılar insanlık tarihi kadar eskidir. Çok eski din kitaplarında niyet saplantılarına ve hareket zorlantılanna işaret eden davranış örnekleri bulunmaktadır. Kaldı ki dinî ve büyüsel merasimlerin kaynağında büyük oranda obsesif-kompulsif nevrozdakine emsal savunma düzeneklerinin işlediği görülür. Buna ileride tekrar döneceğiz.
Shakespeare’in Makbet’inde obsesif-kompulsif nevrozun klasik bir örneğim görürüz. Lady Makbet’in etkilemesi ile kocası Makbet, kral Duncan’ı öldürür. Bundan sonra Lady Makbet’de el yıkama hastalığı başlar. “Arabistan’ın bütün kokulu sabunlan getirilse bu elin kirleri temizlenemez” der ve daima ellerini yıkar.
20. yüzyılın başlarında Fransız ruh tabibi Pierre Janet fobileri, saplantı ve zorlantıları bir başlık altında topladı ve buna “psikasteni” ismini verdi. Janet’ye nazaran psikasteni bireyde istenç (irade) zayıflaması sonucu ortaya çıkıyordu. Freud, fobilerdeki ruhsal neden ve düzeneklerin obsesif-kompulsif bozukluklardaki ruhsal nedenlerden ve psikodinamik düzeneklerden farklı olduğunu görerek fobik nevrozla obsesif-kompulsif nevrozu farklı rahatsızlıklar olarak inceledi. Obsesif-kompulsif nevrozun psikodinamiği ve ruhsal kökeni hakkındaki çağdaş görüşler Freud tarafından geliştirilmiştir. 20. yüzyılda öğrenme kuramları ile de obsesif-kompulsif nevroz etiyolojisine ve sağaltımına kıymetli katkılar sağlanmıştı. 20. yüzyılın sonlarına hakikat bu hastalıkta kıymetli kalıtımsal-nörobiyolojik etkenlerin olabileceğine ait datalar elde edilmeye başlanmıştır. Bunlar ileride açıklanacaktır.
Tarihçe[] : Histeri, Mani ve Melankoli Eski Evrelerden beri çok güzel tanımlanmışlardı. Yeni Zamanlarda Edebiyat ve San’at, obsesyon ve kompülsiyonları, bizlere bilim adamlarından önce tanımladı.
Samuel Taylor Coleridge, 1798’de ‘Ancient Mariner’ (Eski Gemici) isimli şiirinde şöyle diyor:
“… Since then at on uncertain hour, that agony returns:
And ’til my ghostly tale is told,
This heart within me burns..’
Şair, ‘ghostly tale’ her ne acayip bir obsesyonel husus, kelam, inanç idiyse, o icra edilinceye kadar içindeki kalbinin’ yandığından’ yakınıyor. Bu ‘tedirginlik’, ekseriyetle bir süje’de hipnoz sonrası gözlenir.
Esquirol (1838), obsesif şüphelenmeyi ‘monomanie resonnante’i (yankılanan tek-mani) olarak isimlendirdi. Falret, daha sonraları tıpkı rahatsızlığı ‘maladie du doute’ (şüphe hastalığı) olarak nitelendirdi.
Fransız psikiyatrı Morel (1861), obsession terimini birinci kullanan kişidir.
Nöro-psikiyartist Westphal (1878), obsesyon’u şöyle tanım etmişti: “..hastanın isteğine karşı beliren ve giderilemeyen…duyumsal bakımdan olağandışı üzere görünen fikirler..”
Freud, 1895’den itibaren ‘obsesif semptomlar’ ve onların dinamikleri hakkında konuşmaya başladı.
Pierre Janet (1903), ‘psychastenia’ ismini koyduğu klinik entite’de fobik ve obsesif-kompülsif semptomları tıpkı hastada tanım etti, bunda Histeri dışlanmıştı.
DSM-I (1952), fobi ve obsesyon’ları farklı klinikler halinde yeni bir klasifikasyon sistemine resmen kaydetti.
Obsesif-kompülsif tip ‘savunma’lar, intra-psişik bir patern olarak ekseriyetle kişilik yapısı içine girerler ve karakter savunmaları’nı teşkil ederler. Yani, doğuş ve dinamik noktalarından, Obsesif-kompülsif nörotik semptomlarına eşdeğerdirler (equivalents). Bu prestijle bunlara karakter nörozu denir ki, tedavileri çok zordur.
Karakter Nöroz’u, karakter savunma düzeneklerinin ve karakter kişilik öğelerinin abartılmış bir halde sergilenmesidir. Birey bu sonuca eriştiğinde, Nöroz’un temel karakterlerinden biri olan ‘kendini bozguna uğratma’ (self- dejeat) görülür. Kişi şu soruyu kendine sorar durur, “bu semptomların bana yararı ne?’.
Karakter Tahlili, bir kişi’nin ‘kişilik savunma öğelerinin’ sistemli bir formda psikoterapötik araştırılmasıdır. Çalışma formu, başka nörozlarda olduğu üzeredir. Klinik belirtiler, kişinin yapısıyla ego-syntonic bir şeklilde yinelenirler. Tedavide bunların tahlili yapılır.
Obsesif Kişilik (Obsessive Personality), kişinin yapısındaki patern ve savunmaların ömür boyunca yeralmasıdır. Bu türlü bir kişilik, obsesif savunmaları kullanır.
KÜLTÜREL FAKTÖRLER[]: Vaktimizin tempo’sunun ve kültürel faktörlerin, örneğin san’at performans’ı, rekor (not, dosya) tutma, maliye ve iş metotlarının uygulanmalarında, bu nöroz’un gün geçtikçe artmakta olduğundan kuşku yoktur. Çağdaş toplum, bir dereceye kadar nizamlı, derli toplu, kelamında duran, işe vaktinde gelen kimseleri daha takdir eder ve mükafatlar. Terapist’ler de, hekimliğin tüm öbür branşlarından daha dikkatli ve titiz olarak, başlama ve bitirme, vaktinde olma öğeleri üzerinde hassastırlar.
Başlangıç Yaşı
Saplantı-zorlantı bozukluğu ekseriyetle genç yaşta başlar. Büyük çoğunlukla ortalama başlangıç 18-25 yaşları ortasındadır. Küçük çocukluk yaşlarında bile görülebilir. Erkeklerde bayanlara nazaran daha erken yaşlarda başladığı görülür. Orta yaşlarda, hatta yaşlılıkta, ağır ömür şartlan içinde, geç başlayan cinsleri vardır.
Sıklık ve Yaygınlık
Hastaların birçoklarında belirtiler hafif olduğundan tabibe gitmezler ve rahatsız oldukları muhakkak olmaz. Bir kesiti hastalıklarını gizlerler; kimseye aşikâr etmek istemezler; ama kendi konutları içinde açıkça belirlidir. Bir bölümü de yıllarca süren hastalığı artık benimsemişlerdir. Hastalık, kişi tarafından tanımlanmadıkça, bir yakınma olarak getirilmedikçe muayenelerle tanınması çabucak hemen olanaksızdır. Bu nedenlerle bu bozukluğun sıklığını (incidence), yaygınlığını (prevalence) saptamak son derecede güçtür. Daha 1980’lere dek yapılan İngilizce yayınlarda bu hastalığın seyrek görüldüğü bildirilmekte ve tanınmış kitaplarda bu türlü yazılmakta idi. Meğer ki 20. yüzyılın başında Freııd ve Janet üzere araştırıcıların çok dikkatini çekmiş olan bu bozukluğun sık görüldüğü ve bu bilgilerin yanlış olması gerektiği yıllardan beri ülkemizde de gözleniyordu. Gerçekten A.B.D. ve Kanada’da yapılandırılmış görüşme çizelgeleri ile yürütülen epidemiyolojik araştırmaların sonuçları 1980’lerin sonuna doğra yayınlandı ve bu hastalığın o denli ender bir hastalık olmadığı anlaşıldı. Bu araştırmalara nazaran ömür uzunluğu yaygınlık oranı (life time prevalence rate) % 2.5-3 olarak bulunmuş ve bu ülkelerde, majör depresyonlar, fobiler, alkol/ilaç makus kullanımından sonra dördüncü sıklıkta bir bozukluk olduğu görülmüştür. A.B.D. araştırmaları erkek ve bayan ortasında görülme sıklığı bakımdan büyük bir ayrım olmadığını göstermektedir.
Türkiye Ruh Sıhhati Profili araştırmasına nazaran 12 aylık bir müddette sıhhat ocaklarına başvuran hastalar ortasında toplam saplantı-zorlantı hastalığı oranı % 0.5; bayanlarda (%0.6) erkeklere (%0.2) nazaran üç kat yüksek bir oran bulunmuştur. Ülkemizde bunaltı bozuklukları bayanlarda daha yüksek oranda görülmektedir; bunun nedenlerini araştırmalarla aydınlatmak gerekir.
Belirtiler ve Bulgular
Genel Görünüm ve Davranış
Bu cins nevrotik belirtilere yatkınlığı olan hastalar ekseriyetle aşın titiz, sistemli ve kusursuzluk arayan kişilik yapısı gösterdiklerinden dışavuran davranışlarında sistemli, titiz, çok denetimli ve kuralcıdırlar. Lakin hastalık oluştukça, yani saplantılı kişiliğin ötesinde saplantı-zorlantı belirtileri de ortaya çıkınca hastanın sistemi bozulabilir, hareketlerinde çok ikirciklilik, kararsızlık hâkim olur.
Konuşma ve Münasebet Kurma
Konuşma düzgün ve aşın derecede kontrollüdür. Sözcükleri seçerek konuşur. En küçük bir eksik bırakmama uğraşı yüzünden ayrıntılıcılık besbellidir. İlgilerinde sıkıcı olacak kadar saygılılık, kuralcılık vardır,
Duygulanım
Saplantı ve zorlantılar hastayı son derece huzursuz eder. Hasta saplantı ve zorlantılarının kendisine çok büyük bunaltı verdiğini anlatır. Ancak rastgele bir nedenle zorlantılarını yerine getiremeyince bunaltı daha da artar. Böylelikle hasta bunaltıyı yatıştırmak için zorlantılara başvurur, zorlantılar yineledikçe de bunaltısı artarak bir kısır döngü içine girer. Bunun yanısıra hastadan ömür hikayesi alınırken, acı veren travmatik olayları histen yalıtılmış biçimde, güya bir oburunun başından geçen olaylarmış üzere bir lisanla anlatır (yalıtma, isolation).
Bilişsel Yetiler
Bu hastalar ekseriyetle zeki, bellekleri güçlü bireylerdir. Algı ve yönelim bozukluğu olmaz. Çok süreğenleşmiş ağır çeşitlerde bazen algı bozukluğu izlenimi edinilebilir. Örneğin kediye dokunmaktan kaçınan ve uzaktaki kediye değdim mi değmedim mi saplantıları yüzünden elbiselerini temizlemeye veren hastalarda olduğu üzere. Bu türlü hastalar aslında kediye değmemiş olduklarını bilirler, ama tekrar de saplantılı kuşkuları algılamalarını mutlaklıktan uzaklaştırır. Yineleyen saplantılar nedeni ile dikkat dağılabilir, randıman düşebilir. Hastaların birçoğu yinelenen zorlantıları yaparken yaptım mı yapmadım mı kuşkusuna kapılarak yaptıklarını güya çabucak unutmuş üzere görünürler. Bunun gerçek bir bellek bozukluğu olduğu söylenemez.
Niyet Süreci ve içeriği
Niyet düzgün, eksiksiz, detaycı bir akış gösterir. Fikir içeriğinde sık sık gelen, yineleyen, inatçı niyet saplantıları (obsesyon) vardır. Hasta bunların saçma olduklarını lakin bir türlü engelleyemediğini söyler. Bir öteki deyişle bu niyetler benliğe yabancıdır (ego-dystonic), yabancı cisim üzeredir. Hasta bunları kabul edemez; mantığına, görüşlerine, ahlâk anlayışına, inançlarına aykırı bulur. Bu niyetlerden kurtulmaya çalışır. Ama rastgele bir kanıyı atmaya çalışmak, ister istemez o kanıyı başta yaşatmaktır. Çabaladıkça artar, sıklaşır ve hasta çok bunalır.
Fikirde iki-değerlilik (ambivalence) besbellidir. Daima ikirciklilik (tereddüt), kararsızlık dikkati çeker. Güya her niyetin bir olumlu, bir olumsuz yanı vardır. Bir şeyi kuralına nazaran yaptım mı yapmadım nu, düşündüm mü düşünmedim mi, yapsam mı yapmasam mı kararsızlıkları ve obsesif kuşkuları içinde hasta ileri derecede bunalır ve etrafındakileri de sıkar. Kapılar, pencereler, havagazı musluğu, karyola altları tekrar tekrar denetim edilir. Geçtiği yerden sanki bir köpek de geçmiş olabilir mi, köpek pisliği arabasının kapısına değmiş olabilir mi, elini sıktığı beşerler tuvalete gittiklerinde ellerini yıkamamış olabilirler mi, kapı tokmakları, para vb. dışkı ile meni ile kirlenmiş olabilir mi kuşkuları fikirlerini kaplar. Çeşitli eşyalara dokunmaktan kaçınmaya çalışır; dokunduğu vakit da el yıkamalar başlar. Bazıları bir yerde bir mühlet oturup kalktığında, bir yere ziyarete gittiğinde oturduğu koltukta, bulunduğu yerde bir şeyler unutmuş olabilir mi kuşkusu yüzünden tekrar tekrar bakarak araştırır. Bunlara kuşku saplantıları (obsesyonları) denir.
Kimi hastalarda cihan nedir, uzayın ötesinde ne vardır? İlah var mıdır’.” İlah varsa Tanrıyı kim yaratmıştır? Tanrıyı yaratan bir şey varsa onu yaratan kimdir biçiminde uçsuz bucaksız metafizik saplantılar görülür. Bazılarında kanser, kuduz, AIDS üzere hastalık saplantıları hastanın zihnini sarar ve bunlar fobi haline gelebilir. Kimi hastalarda sayma saplantıları bulunur ve bunlar, düşündükleri ya da gördükleri sayıları saymaktan kendilerini alamazlar. Araba plakaları, konutların numaraları, apartmanların kaç kat olduğu sayılır. Bazılarında de bu sayı sayma dışardan anlaşılmayan bir tutku halinde olur. Örneğin rastgele bir niyete ya da aksiyona başlamadan evvel başında bir sayıı meblağ; bunu saydıktan sonra harekete geçer, lakin saydıktan sonra sayıp saymadığı konusunda kuşkuya düşer; tekrar sayar, yapılacak hareketi de yineler. Sayılan sayıların sıra ve tertibi bozulunca sayma yeni baştan yapılır. Aşikâr sayılar uğurlu, aşikâr sayılar uğursuzdur. Uğursuz sayıı akla gelince çabucak uğurlusu ile uzaklaştırılmaya çalışılır.
Berbat, yakışıksız, ayıp, saldırgan bir şey düşünmek ya da yapmakla ilgili saplantılar sık görülür. Örneğin, ağzımı açarsam ayıp bir şeyler ağzımdan çıkar mı, meczup olup çocuğumu boğar mıyım, birine saldırır mıyım, birinin cinsel organına bakar mıyım üzere. En bunaltıcı saplantılardan biri de İlaha küfürlerdir. İlah korkusu ve dine bağlılığı çok olan bireylerde daha sık görülür. Kimi hastalar bu yüzden sık sık dualar okur, tövbeler eder, abdest alır, namaz kılarlar. Hastaların birçok kuşkularını ve değişik saplantılarını yakınlarına, tabibe tekrar tekrar sorarak etraflarını yıldırırlar.
Hareket
Zorlantılar (kompulsiyon): Genel olarak saplantıları gidermek, onları yansızlaştırmak (nötralize etmek), etkisizleştirmek için yapılan zarurî hareketlerdir. Belirli yerlere dokunma ya da dokunmama; kapıları, pencereleri, havagazı musluklarını tekrar tekrar açıp kapayarak denetleme’, meskendeki eşyaya birisi dokununca bu eşyanın temizlenmesi; saatlerce bulaşık ve çamaşır yıkama, yıkayıp durulama; saatlerce süren, belirli bir tertip içinde yapılan ve nizamı bozulunca tekrar tekrar yapılan banyo ve en sık görülen bitmek bilmez el yıkama zorlantıları. Hasta bu hareketlerinin gereksiz ve saçma olduğunu bildiğini, ancak içinden gelen bir zorlantı ile bunları yapmak zorunda kaldığını anlatır. Bu hareketleri yapmazsa büyük bunaltısı olur; saçmalığını bildiği için bunları durdurmaya çalışır. Durduramayınca yine bunaltıya girer. Bu belirtiler öylesine ağırlaşabilir ki hasta günün büyük bir kısmını artık kalıplaşmış, törensel (ritual) nitelik kazanmış hareketleri yinelemekle geçirir. Diğer bir işi yapamaz olur. Saplantı ve zorlantıların artması ile ağır bunaltı belirtileri içinde kalan hasta derin acı çeker; hayatı felce uğrar, vakit zaman da bariz çökkünlüğe girebilir.
50 yaşlarında bir kasaba imamı mescitte abdest alırken, dua okurken, namaz kıldırırken aklına sık sık Allaha küfür takıntıları geliyor ve abdestini, dualarını yinelemek zorunda kalıyordu. Muayene için geldiğinde büyük sorun ile yerlere kapanarak bu hastalıktan kurtarılmak için yalvarıyordu.
Fizik ve Fizyolojik Belirtiler
Bu hastalarda bunaltıya mahsus fizyolojik belirtiler görülür. İleri derecede el yıkayanlarda ellerin derisinde bol ölçüde sabun ve deterjan izleri, hatta yaralar görülebilir. Çocuklarda bazen tiklerle birlikte görülmesi dikkati çekmektedir.
Oluş Nedenleri
Biyolojik Etkenler
20-30 yıl öncesine dek bu bozukluğun daha çok ruhsal kökenli olduğu kabul edilirdi. Hastalığın sık görüldüğü araştırmalarla saptanınca ve birtakım ilaçların tesirli olabileceği gösterilince, bu bozukluğa karşı ilgi güya yeni keşfedilmiş bir hastalık üzere arttı. Son 20-30 yılda, psikiyatrideki genel akıma koşut olarak saplantı-zorlantı hastalığının genetiği ve nörobiyolojisi üzerinde araştırmalar başladı. Bu ortada, çocukluk, ergenlik ve delikanlılık çağında görülen Gilles de la Tourette hastalarında saplantıların ve zorlantıların sık görülmesi ile bu hastalığın bir tik bozukluğu çeşidi olabileceği ileri sürüldü.
Toplumsal etkenler
Saplantı-zorlantı nevrozunun oluşunda toplumsal etkenlerin yeri muhakkak aydınlatılmamış olmakla birlikte saplantı-zorlantılı kişilik yapısının toplumsal tavırlarla kontağı olabileceğine ait bilgiler vardır. Titiz, kuralcı, törenci, bilhassa çocukluk çağında çok kuralcı ve disiplinci eğitim veren toplumlarda sistemli, paklığa fazla bedel veren, vakit ve nizam kavramı daha güçlü gelişmiş kişilikler yetiştiği kabul edilebilir. Bu türlü bir toplum için Japon toplumu örnek verilmektedir. Ancak Japon toplumunda saplantı-zorlantı nevrozunun diğer toplumlara nazaran daha sık görüldüğüne ait bir bulgu yoktur. Lakin, bu nevrozun üst sosyo-kültürel seviyedeki kısımlarda ve tuvalet eğitimine çok düşkün, utanç, suçluluk, günah hislerini fazla geliştiren ailelerde daha sık görüldüğü sanılmaktadır. Lakin, bu hususta düzgün düzenlenmiş araştırmalar olduğunu söylemek güçtür.
Freud dinlerin oluşunda obsesif-kompulsif düzeneklerin ehemmiyetine işaret etmiş; hatta dini bir saplantı-zorlantı nevrozu olarak görmüştür. Ona nazaran dinî merasimler ve ibadet bireyin içindeki olumsuz, yasak dürtüleri bastırmak için kullanılan yineleyici, kalıplaşmış aykırı reaksiyon kurma (reaction formation) ve yapma-bozma (undoing) düzeneklerinden öbür bir şey değildir. Toplumumuzda çok sık görülen uğursuzluğa karşı birkaç kere tahtaya vurma, hoş bir çocuk görüldüğünde maşallah, tuh tuh üzere kelamlar söyleme aslında nevroz belirtisi olmasa bile; bunlar inanılan bir berbatlığı, uğursuzluğu kovmak için yapılan ve büyüsel niyetle dayalı zorlantılı devinimlerdir.
Psikodinamik Etkenler
Son yıllarda saplantı zorlantı hastalığında psikanalitik kuramın geçerli olmadığına ait görüşler artmakta, nörobiyolojik çalışmalar yük kazanmaktadır. Kuşkusuz vakitle bu yaygın ve çok acı verici hastalığın tümden bir beyin hastalığı olduğunun kanıtlanması ve ilaçlarla kökünden kazınabilmesi mümkündür. Lakin, bu hastalıkta psikanalitik sağaltımın başarısızlığı kanıtlanmış olsa bile psikanalitik kuramın getirdiği özgün açıklamaların ve düzeneklerin tümden geçersiz olduğunu söylemek kolay değildir.
Psikodinamik etkenleri açıklayabilmek için evvel obsesif-kompulsif kişilik yapısını psikanalitik açıdan özetlemek gerekir. Klasik psikanalitik kurama nazaran obsesif-kompulsif kişilik anal kişilik özellikleri taşır ve anal periyotta saplanma (fixation) belirtileri gösterir. Bu belirtiler: cimrilik, çok düzenlilik, çok titizlik, inatçılık, kararsızlıktır. Anal periyotta saplanmanın manası şöyle özetlenebilir: Anal periyotta çocuğun dürtülerinde iki taraflılık, iki-değerlilik (ambivalence) besbellidir. Dışkının, sidiğin içerde ya da dışarı bırakılması birbirine karşı iki taraflı istek ve aksiyondur. Yani iki yaşına giren çocuk, hayatında birinci olarak dürtüsel taraftan yüklü, ancak birbirine aykırı iki yetiyi (tutma ve boşaltma-retention, elimination) kullanabilme durumuna gelmiştir. Ama bu yetinin kullanılması başlangıçta kendisinin değil, annenin isteğine ve onun eğitim biçimine bağlıdır. Çocuğun doğal yapısında oluşan bu birbirine aykırı iki eğilim toplumla, etrafla, aileyle sürtüşmeye yol açar. Çocuğun anal bölge ve fonksiyonlarının çok denetlenmesi, annenin, ailenin istediği vakitte, istediği yerde dışkılama ve işeme büzgeç (sfenkter) kaslarının işletilmeye zorlanması ailede, toplumda bu fonksiyonlara çok ehemmiyet vermenin göstergesidir. Bu yüzden bu periyottaki saplanma zıt iki-değerli (ambivalent) tavır ve hislerin artmasına neden olur. Kişi her hareketin bir olumlu bir olumsuz yanı ortasında bocalar. Saplantı-zorlantı nevrozunda da her istek, niyet ve hareketin bir olumlu, bir olumsuz yanı vardır. Obsesif kişilikte anal periyoda mahsus kirlilik, karşıtçılık, saldırganlık, inatçılık eğilimlerine karşı aşikâr savunma düzeneklerinin yerleştiğini görürüz. Bunların en kıymetlileri ters reaksiyon kurma (reaction formation), yalıtma (isolation), yer değiştirme (displacement) savunma düzenekleridir.
Davranışçı Görüş
Davranışçı görüşe nazaran, saplantılar ve zorlantılar örnek alınarak öğrenilmiş davranışlardır. Bir bakıma bunlar aşikâr sıkıntıları çözmek için bulunmuş, yavaş yavaş şartlandırılmış davranış örüntüleridir. Bunların altında bilinçdışı yasak dürtüler aramak gerekmez. Öğrenilmeyle kazanılmış yanlış davranışlardır. Karşıt öğrenmeyle bunlar bırakılabilir, söndürülebilir. Saplantı-zorlantı bozukluğunda öbür sağaltım tiplerine nazaran daha tesirli olduğu anlaşılan davranış terapisinin temeli bu noktaya dayanmaktadır. Lakin, davranışçılar şu noktayı tam manasıyla açıklayamamaktadırlar: Uzun yıllar besbelli saplantı-zorlantı bozukluğu göstermeyen bir insan nasıl oluyor da hayatının bir devrinde ansızın ya da kısa bir müddet içerisinde, ağır obsesif-kompulsif nevroz belirtileri göstermeğe başlıyor. Davranışçı okulun görüşlerinin geçerliği bir dereceye kadar kabul edilse bile saplantı-zorlantı nevrozunun psikodinamik açıklaması bu hastalığın anlaşılması bakımından son derecede kıymetlidir.
Ayırıcı Tanı
Şizofreninin, bilhassa başlangıç periyodunda, hastada saplantı-zorlantı bozukluğundakine emsal belirtiler olabilir. Dikkatli bir müşahede ve izleme ile şizofreninin öteki belirtilerinin saptanması tanıya götürür. Şizofrenideki saplantılar ve zorlantılar ekseriyetle acayiptir ve kalıplaşmış yinelemeler biçimindedir (stereotipiler). Ayrıca hastada bunaltı azdır ya da künt duygulanım vardır. Saplantı-zorlantı bozukluğunda ise çok bunaltı vardır. Şizofrenik çoklukla saplantı ve zorlantılarını önlemek için uğraşmaz, bunların kendisine çok badire verdiğini, ömrünü kısıtladığını belirtmez.
Tipik fobik bozuklukta fobiye özgül endişeler vardır. Zorlantılı yinelemeler yoktur. Saplantı-zorlantı hastalığı olanların bir birçoklarında fobiler de bulunabilir. Gerçekten. P. Janet bu iki bozukluğun tek bir hastalık olduğunu ileri sürmüş, buna “psikasteni” adım vermişti.
Saplantı-zorlantı hastalarında hafif ya da ağır çökkünlük durumu sıklıkla görülür. Çökkünlüğün tanınması sağaltımda son derece değerlidir. Kimi çökkün hastalarda bilhassa hastalıkla, sevdikleri, merak ettikleri kişi ve durumlarla ilgili saplantılı kuruntular olabilir. Klinikte her iki bozukluk sıklıkla birlikte görülebilir. Örneğin saplantı-zorlantı bozukluğu olan bir bireyde ek teşhis (komorbid) olarak çökkünlük tanısı da konur.
Çocuklarda görüldüğünde Gilles de la Tourette ya da öteki tik hastalıkları da düşünülmeli, Tik bozukluğu belirtileri araştırılmalıdır.
Gidiş ve Sonlanış
Saplantı-zorlantı bozukluğu çoklukla süreğen, direngen (inatçı) bir hastalıktır. Başlangıçta hastalar saplantılarını, zorlantılarını gizlemeye çalışırlar. Bunları kendileri anlamsız, gereksiz buldukları için aşikâr etmemeğe çalışırlar. Kendi eforları ile yenebileceklerini düşünürler. Yıllarca çabaladıktan sonra tabibe başvururlar. Belirtiler arttıkça ve yayıldıkça hastanın hayatı kısıtlanır, randımanı düşer, etrafındakiler bıkar ve lakin bu türlü bir durumda tabibe başvururlar. Tabibe geldiklerinde birden fazla artık düzgünce süreğenleşmiştir. Ortaya panik, çökkünlük üzere bir bozukluk girerse tabibe başvurma daha erken olabilir. Saplantılar ve zorlantılar arttıkça hastanın ahengi bozulur; işine bakamaz, etrafı ile ilgilerini sağlıklı yürütemez. Evvelce bu rahatsızlığa iyileşmez gözü ile bakılırdı. Son 20-30 yılda geliştirilmiş olan ilaçlarla ve davranış sağaltımı ile hastalıkta besbelli düzelme olabilir. Çok ağır derecede belirti gösterenlere saplantı-zorlantı psikozu teşhisinin konması önerilmiştir.
Sağaltım
1.Psikanaliz ya da psikanalitik yönelimli psikoterapi uzun yıllar en tesirli sağaltım sistemi olarak bilinmiştir. Ancak, uzun süren ağır psikanalitik sağaltıma rağmen sonuçlar çok yüz güldürücü sayılmaz. Bu hastalar bilhassa geçmiş travmatik yaşantılarına karşı ağır duygusal yalıtım (isolation) yaptıklarından ömür olayları bütün detayları ile ancak histen yalıtılmış biçimde anlatılır. Bu nedenle sağaltımda hastalarda büyük ve uzun süren direnç görülür. Ağır hastalarda yıllarca süren psikanaliz sonuçsuz kalabilir. Ayrıyeten, bu hastalarda değişmeye ve değişikliklere karşı direnen katı bir kişilik yapısı da sağaltımı zorlaştırır.
2.Bilişsel-Davranışcı Sağaltım: Değişik davranış sağaltımı ortasında en faal sistemin yaşayarak alıştırma (in vivo exposure) olduğu anlaşılmaktadır. Bu yolda hasta bütün belirtilerini hafifçe ağıra, kolaydan zora gerçek bir liste içinde sıraya sokar. En hafif ve en kolay belirtilerden giderek ağırlaşan ve zorlayan belirtilere doğra üstüne giderek alıştırmalar yapılır. Örnek: Elleri kirlenecek diye bir yere dokunmayan bir bireye evvel kolay dokunabileceği şeylere dokunma; el yıkamayı artan müddetlerle erteleme; el yıkama müddetlerini ve yıkama sayılarını giderek azaltma alıştırmaları yaptırılır. Dokunma ile ortaya çıkan bunaltıya dayanma ya da bunaltının artmasını isteyerek daha çok dokunma; el yıkamayı azaltırken de bunaltıya katlanma ya da bunaltının gelmesini, artmasını isteme (paradoxical intention) öğretilir. Bu sırada hastanın bunaltısını yatıştırıcı gevşeme yolları öğretilir. Ayrıyeten, bilişsel antrenmanlarla hastaların kendilerini öteki hususlara, öteki fikirlere, öteki etkinliklere yönlendirmeleri öğretilir.
3.İlaç ve öteki fizikî usuller: Hastada çökkünlük varsa antidepresan ilaç gereklidir. Üstüne giderek alıştırma sağaltımı ile birlikte klomipramin’in (günlük doz 75-150 mg) ve serotonin geri alım engelleyicilerinin hayli uygun sonuçlar verdiği görülmüştür. Fluoksetin (20-60 mg), fluvoksamin (200-300 mg, paroksetin (20-60 mg), setindin (100- 200mg), sitalopranı (20-60 mg) dozlarda kullanılması önerilir. Benzodiazepinler, nöroleptikler, elektrokonvulsif sağaltım etkisizdir. Çok ağır, süreğen, sağaltıma dirençli hastalarda kimi ülkelerde seyrek olarak prefrontal lobotomi uygulanmaktadır.
Saplantı-zorlantı bozukluğunda hastaları uğraşılara yöneltmenin çok büyük faydaları vardır. Hastanın zevk aldığı bir uğraş saplantıları, zorlantıları azaltır. Bayan hastalar sıklıkla hastalıklarını konut işlerine aktararak çok titizlikleri nedeniyle konutta büyük baskı, kontrol kurarlar; mesken paklığı hastalığın kendisi olur ve bu titizlik, paklık hastalığı etraftan de pekiştirilir. Bu cins hastalarda konutun dışında değişik uğraşıların bulunmasına çalışılmalıdır.
En Sık Görülen Takıntı Türleri[]
1.Temizlik Takıntıları
2.Şüphe ve Denetim Takıntıları
3.Düzen Takıntıları
4.Dua Etme, Sayma, Tekrarlama Takıntıları
5.Hastalık Takıntıları
6.Saldırganlık Takıntıları
7.Cinsel Takıntılar
8.Dini Takıntılar
9.Metafizik Takıntılar
10.Büyüsel Takıntılar
11.Biriktirme Takıntıları
12.Eli Ağır Beşerler: Obsesif Yavaşlık
DSM-5’e baktığımızda Obsesif-Kompulsif Bozukluk ile Bağlantılı Bozukluklar ismi altında değerlendirildiğini görüyoruz.
Takıntı-Zorlantı Bozukluğu (Obsesif-Kompulsif Bozukluk) ve Alakalı Bozukluklar[]
Takıntı-Zorlantı Bozukluğu (Obsesif-Kompulsif Bozukluk)
A.Takıntıların (obsesyonların), zorlantıların (kompulsiyonların) ya da her ikisinin birlikte varlığı:
Takıntılar (obsesyonlar) (1) ve (2) ile tanımlanır:
1.Kimi vakit zorla ve istenmeden geliyor üzere yaşanan, birden fazla şahısta besbelli bir korku ya da zahmete neden olan, yineleyici ve daima kanılar, itkiler ya da imgeler.
2.Kişi, bu fikirlere, itkilere ya da imgelere aldırmamaya ya da bunları baskılamaya çalışır ya da bunları öteki bir fikir ya da aksiyonla yüksüzleştirme (bir zorlantıyı yerine getirerek) teşebbüslerinde bulunur.
Zorlantılar (kompulsiyonlar) (1) ve (2) ile tanımlanır:
1.Kişinin takıntısına reaksiyon olarak ya da katı bir biçimde uyulması gereken kurallara nazaran yapmaya zorlanmış üzere hissettiği yinelemeli davranışlar (örn. el yıkama, düzenleme, denetleyip durma) ya da zihinsel aksiyonlar (örn. dinî bedeli olan kelamlar söyleme, sayı sayma, sözcükleri sessiz bir biçimde yineleme).
2.Bu davranışlar ya da zihinsel aksiyonlar, yaşanan dert ya da sorundan korunma ya da bunları azaltma ya da korkulan bir olay ya da durumdan sakınma gayesiyle yapılır; lakin bu davranışlar ya da zihinsel aksiyonlar, yüksüzleştireceği ya da korunulacağı tasarlanan durumlarla gerçekçi bir biçimde bağlı değildir ya da açıkça çok bir seviyededir.
Not: Küçük çocuklar bu davranışlarının ya da zihinsel aksiyonlarının gayelerini lisana getiremeyebilirler.
B.Takıntılar ya da zorlantılar kişinin vaktini alır (örn. günde bir saatten çok vaktini alır) ya da klinik açıdan besbelli bir badireye ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da değerli başka fonksiyonellik alanlarında fonksiyonellikte düşmeye neden olur.
C.Takıntı-zorlantı belirtileri, bir hususun (kötüye kullanılabilen bir husus, bir ilaç) ya da öteki bir sıhhat durumunun fizyolojiyle ilgili tesirlerine bağlanamaz.
D.Bu bozukluk, diğer bir ruhsal bozukluğun belirtileriyle daha düzgün açıklanamaz (örn. yaygın tasa bozukluğunda olduğu üzere çok kuruntular; vücut algısı bozukluğunda olduğu üzere dış görünümle çok uğraşma; biriktiricilik bozukluğunda olduğu üzere sahip olduklarını elden çıkartmakta ya da onlarla bağlantısını kesmekte zahmet çekme; trikotillomanide [saç yolma bozukluğu] olduğu üzere saçını yolma; deri yolma bozukluğunda olduğu üzere derisini yolma; basmakalıp davranış bozukluğunda olduğu üzere basmakalıp davranışlar; yeme bozukluklarında olduğu üzere törensel yeme davranışı; husus ile alakalı ve bağımlılık bozukluklarında olduğu üzere unsurları ya da kumar oynamayı düşünüp durma; hastalık derdi bozukluğunda olduğu üzere bir hastalığının olduğunu düşünüp durma; cinsel sapkınlık bozukluklarında olduğu üzere cinsel itkiler ya da düşlemler; yıkıcı bozukluklarda, dürtü kontrolü ve davranım bozukluklarında olduğu üzere dürtüler; yeğin depresyon bozukluğunda olduğu üzere suçlulukla ilgili düşünsel uğraşlar; şizofreni açılımı kapsamında ve psikozla giden öteki bozukluklarda olduğu üzere niyet sokulması ya da sanrısal uğraşlar ya da otizm açılımı kapsamında bozuklukta olduğu üzere yinelemeli davranış örüntüleri).
DSM-5’e nazaran Obsesif-Kompulsif Bozukluk ile Bağlı Bozukluklar
Vücut Algısı Bozukluğu (Vücut Dismorfik Bozukluğu)
Biriktiricilik Bozukluğu
Trikotillomani (Saç Yolma Bozukluğu)
Deri Yolma Bozukluğu
Maddenin/İlacın Yol Açtığı Takıntı-Zorlantı Bozukluğu ve Alakalı Bozukluk
Diğer Bir Sıhhat Durumuna Bağlı Takıntı-Zorlantı Bozukluğu ve Bağlı Bozukluk
Tanımlanmış Başka Bir Takıntı-Zorlantı Bozukluğu ve Bağlı Bozukluk
Tanımlanmamış Takıntı-Zorlantı Bozukluğu ve Bağlı Bozukluk
Son olarak da takıntıya akraba hastalıkların listesine göz atalım;
Takıntıya Akraba Hastalıklar
1.Tik Bozukluğu
2.Çirkinlik Takıntıları
3.Hastalık Hastalığı
4.Kıl Koparma Hastalığı
5.Zayıflama Hastalığı
6.Kumarbazlık
7.Hırsızlık Hastalığı
8.Kundakçılık Hastalığı
9.Alışveriş Hastalığı
10.Seks Bağımlılığı
