Türkiye’de 6 ila 18 yaş ortasındaki çocuklarda obezite görülme oranı yüzde 8,2 iken, fazla kilolu ve şişman olanlar yüzde 22,5 olarak öne çıkıyor.
Dünya Sıhhat Örgütü’ne (DSÖ) nazaran obezite ve fazla kilo, dünya çapında salgın özellikler kazanmıştır. Sayılar korkutucu. 1 milyardan fazla yetişkin çok kilolu ve bunların en az 300 milyonu ne yazık ki obez.
OBEZİTE NEDİR?
Vücut yağının bilhassa yağ dokusunda çok birikmesi ve kişinin yaşı, uzunluğu ve cinsiyetine nazaran ülkü kilonun yüzde 20 üzerine çıktığında beden tartısının artmasıyla algılanabilen durum obezite olarak isimlendirilmektedir.
Birçok aile için tombul bir çocuğa sahip olmak bir muvaffakiyettir, çocuğun uygun, güçlü ve sağlıklı olduğu düşünülür, fakat çocuk beslenme uzmanları tıpkı fikirde değildir.
Artık sıhhat otoriteleri tarafından çocukluk çağı obezitesi bir hastalık olarak belirtiliyor. 1990’lardan günümüze hem Avrupa’da hem de Amerika Birleşik Devletleri’nde çocukluk çağı obezitesi görülme sıklığı ikiye katlandı.
ÇOCUKLUKTA FAZLA KİLONUN NEDENLERİ
Uzmanlara nazaran beslenme değişiklikleri ve yeni hayat biçimleri obezitedeki artışın ana tetikleyicileri olarak öne çıkıyor.
Kendilerini birden fazla misyon, iş ve mesken işi ortasında bölmek zorunda kalan birçok ebeveyn, çocuklarına daha süratli bir yemek sunmayı daha rahat buluyor. Paketli kekler ve hazır yemekler üzere birçok işlenmiş besin, çocukların günlük rutini haline geliyor. Bu, günden güne, görünüşleri alımlı yiyeceklerden oluşan, fakat çocukların güçlü ve sağlıklı büyümesi için gerekli besinleri içermeyen eserleri tüketmek üzere makûs bir alışkanlık haline geliyor. Hiç vakti olmadığını söz eden ebeveynler için ekseriyetle en kıymetli şey, çocuklarının sıhhatlerini tehlikeye atıp atmadıkları konusunda endişelenmeden açlıklarını gidermektir.
Günümüzde birçok ebeveyn sıhhatsiz yağlar, şekerler ve besin bedeli olmayan öbür eserlerle çok fazla düşünmeden çocuklara menüler sunar. Mevzuyla ilgili daha fazla bilgi olmasına karşın, alışkanlıklar makus istikamette değişmeye devam ediyor. Uzmanlara nazaran ülkü olan, bir çocuğun günde yaklaşık iki bin kalori tüketmesi ve bunun yarısının karbonhidrat, üçte birinin yağ ve geri kalanının proteinlerle karşılanmasıdır. Lakin çocuklar günlük kalorilerinin birçoklarını ne yazık ki abur cuburlar, gazlı içecekler ve tatlılardan alıyor.
Toplumun çok kilolu olmasının temel nedenleri olan berbat beslenme alışkanlıkları ve fizikî aktivite eksikliğinin yanı sıra çocukluk çağı obezitesini belirleyen diğer faktörler de vardır. Toplumsal, fizyolojik, metabolik ve genetik tesirler de çocukluk çağı obezitesini etkileyebilir.
Örneğin, obez ebeveynleri olan bir çocuk, toplumsal bir sorun, makus bir beslenme alışkanlığı yahut genetik nedeniyle yetişkinlik periyodunda obez olmaya yatkın olacaktır. Obezite ile çocuğun ruhsal bozuklukları ortasında da güçlü bir alaka vardır; münasebetiyle çocuğun ruhsal bir rahatsızlığı olduğu için mi obez olduğu, yoksa obez olmasından ötürü mı ruhsal rahatsızlıkları olduğu tam olarak tespit edilememektedir.
OBEZİTENİN ÇOCUKLARDA NEDEN OLABİLECEĞİ HASTALIKLAR
Çocukluk devrinde edinilen makûs alışkanlıklar, çocuğun bir yetişkin olarak başta sıhhati olmak üzere birçok problemle müsabakasına neden olabilir. Ergenlik periyodunda hastalık geliştirme riski, obez çocuğun beslenmesine ve hayat üslubuna kâfi tedavi ve dikkat göstermemesi durumunda neler olabileceğinin açık bir örneğidir.
Daha evvel obezite yalnızca yetişkinlerin sıkıntısıydı. Günümüzde obezite, giderek daha genç insanlarda ortaya çıkmakta ve tipik olarak tip 2 diyabet, kalp hastalıkları, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve metabolik sendrom üzere yetişkin hastalıkları çocuklarda teşhis edilebilmektedir. Ayrıyeten, obez çocukların akranları tarafından reddedilme, düşük benlik hürmetine sahip olma ve kendilerini kümeden dışlama üzere ruhsal sorunlar geliştirme mümkünlüğü daha yüksektir. Görünüşleri nedeniyle onları marjinalleştiren öteki çocuklar tarafından “zorbalığa” maruz kalmaya çok hassas çocuklardır ve tüm bu ruhsal baskı çoklukla anoreksiya yahut depresyon üzere sonuçlara neden olur.
Ayrıca obez çocuklarda, nefes darlığı ve yorgunluk nedeniyle rastgele bir spor yahut başka fizikî idmanların uygulanmasıyla ilgili sıkıntılar da yaşanılabilir.
Obez çocuklarda erken ergenlik sıklıkla görülür. Obez kızlar daha erken ergenliğe girebilir, sistemsiz adet döngüsüne sahip olabilir.
Hipertansiyon, kolesterol, tip 2 diyabet ve kardiyovasküler hastalıkların görülme riski hayli artar. Obez çocuklarda ayrıyeten karaciğer bozukluklarına sık rastlanır.
Obezitenin bir öteki sonucu da cilt sorunlarıdır. Çocuklarda çeşitli cilt hastalıklarına neden olabilir. Uzmanlara nazaran obezite çocuklukta kendini gösterdiğinde, ergenliğe kadar devam ettiğinde ve vaktinde tedavi edilmediğinde yetişkinliğe de taşınacaktır.
ÇOCUKLUK ÇAĞI OBEZİTESİNİN ÖNLENMESİ
Çocukluk devrinde ne kadar az değişiklik elde edilirse, sonraki yıllarda tedavi yahut düzeltme o kadar sıkıntı olacaktır. Çocukluk, alışkanlıklar ve davranışlarla ilgili olarak çabucak hemen her şeyin mümkün olduğu bir periyottur. Bu kademede, kişilik düzenlenir ve çocuğun yetişkinlikteki davranışının temeli oluşturulur. Bu nedenle, çocuğun eğitiminin mümkün olan en uygun halde olması için direkt yahut dolaylı olarak ilgili herkesin uğraşlarını ağırlaştırması gerekir. Bu, her taraftan sağlıklı bir hayat sağlayacaktır. Sıhhatin çocukların istikrarı için kıymetli bir kesim olduğunun şuurunda olmak gerekir.
Çocukluk çağı obezitesini önleyebilecek en kritik önlemleden biri çocukta güzel beslenme alışkanlığı oluşturmaktır. Ona doğumdan itibaren gerçek yemeği vermek, onu sağlıklı tutmanın en âlâ yoludur. Her şey anne sütüyle başlar, ve daha sonra çocuğun her şeyden biraz denemesi, beslenmesinin en az iki yaşına kadar çeşitli ve eksiksiz olması gerekir.
Çocuklara verdiğimiz yiyecekleri itinayla seçme alışkanlığının yanı sıra, buna paralel olarak yemek, sofra ve arkadaşla paylaşma alışkanlığını da oluşturmak gerekir. Ayrıyeten televizyon karşısında yemek yemekten kaçınılmalıdır, çocukların televizyon karşısında bulunmaları günde en fazla 2 saat ile sonlandırılmalıdır.
Ailenin yemekle ilgili alışkanlıklarını değiştirmek ve buna paralel olarak açık havada fizikî aktiviteleri teşvik etmek de kıymetlidir.
Obezite rastlantısal değildir. Bunun farkında olarak sağlıklı beslenme alışkanlıkları geliştirilmelidir. Uzmanların sağlıklı beslenme alışkanlıkları için tavsiye ettiği 10 teklif şu biçimde sıralanabilir:
– Diyetteki yiyeceklerin çeşitliliği ne kadar fazla olursa, diyetin istikrarlı olması ve gerekli tüm besin hususlarını içermesi o kadar garanti olur.
– Tahıllar, patates ve baklagiller diyetin temelini oluşturmalıdır, böylelikle karbonhidratlar diyetteki kalorilerin yüzde 50 ila yüzde 60’ını sağlar.
– Yağların günlük kalorinin yüzde 30’unu geçmemesi, doymuş yağların tüketiminin azaltılması gerekir. Her türlü yemeğin hazırlanmasında yağ olarak zeytinyağı kullanın.
– Proteinler toplam kalorinin yüzde 10 ila 15’ini sağlamalı ve hayvansal ve bitkisel kaynaklı proteinler birleştirmelidir.
– Günlük meyve ve zerzevat alımı en az 400 gr./gün’e ulaşana kadar artırılmalıdır. Yani bu besinlerden günde en az 5 porsiyon tüketilmelidir.
– Şekerleme ve gazlı içecekler üzere kolay şekerler açısından güçlü eserlerin tüketimi sonlandırılmalıdır. Tadını, aromasını, rengini ve dokusunu geliştirmek için az işlenmiş, taze ve ihtimamla hazırlanmış yiyecekleri tercih edin.
– Tüm kaynaklardan tuz tüketimini günde 5 gramın altına indirilmelidir.
– Günde en az 1,5 – 2 litre sıvı alınmalıdır.
– En az 15 ila 20 dakika ayıracağınız süt eserleri, tahıllar ve meyvelerden oluşan eksiksiz bir kahvaltı olmadan asla güne başlamayın. Bu sayede günün ilerleyen saatlerinde abur cubur tüketme muhtaçlığı ortadan kalkar yahut azaltılır ve okuldaki fizikî ve bilişsel performans güzelleşir.
– Tüm aile üyelerini yemek yeme ile ilgili alışveriş, haftalık menüye karar verme, yemek hazırlama ve pişirme üzere faaliyetlere dahil edin. Ayrıyeten unutmayın; her gün fizikî antrenman yaparak etkin bir hayat sürmek, kâfi kilonun korunmasına ve bu cins diyetin faydalarının artmasına katkıda bulunur.
