İnternet ve bilişim teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte siber zorbalık da son yıllarda dünyada kıymetli bir sorun olarak tanımlanmaya başlandı.
Siber zorbalık konusu, Türkiye’de geçen ay hayatını kaybeden üniversitesi öğrencisi Sibel Ünli’nin vefatının akabinde gündeme getirilmişti. Yakınları, Ünli’nin çeşitli toplumsal medya platformlarında alaycı iletilere ve zorbalığa maruz kaldığını ve bu şekil iletilere canının sıkıldığını belirtmişti.
Dünyada da bilhassa toplumsal medya üzerinden atılan olumsuz bildirilerin insanların psikolojisi üzerindeki tesirleri tartışılıyor.
İngiltere’nin ünlü sunucularından Caroline Flack’in intiharının akabinde yakınları, Aralık ayında erkek arkadaşına şiddet uyguladığı gerekçesiyle gözaltına alınmasının akabinde internet ortamında kendisine edilen hakaretlere çok üzüldüğünü söylüyor.
ABD’li 18 yaşındaki ünlü müzikçi Billi Eilish de artık internette kendisi hakkında yazılan yorumları okumayı bıraktığını söyledi. BBC’ye konuşan Eilish, “Bir müddet evvel gelen yorumları okumayı kestim Hayatımı mahvediyordu. Ne kadar havalı şeyler yaparsanız, beşerler sizden o kadar nefret ediyor” dedi.
İnternet ortamında zorbalık olarak nitelendirilecek davranışlar yetişkinler için kıymetli bir sorun olsa da temel risk kümesi olarak ergenler ve gençler gösteriliyor.
UNICEF, geçen yıl yaptığı bir açıklamada 15 ile 24 yaş kümesindeki gençlerin yüzde 70,6’sının internette şiddet, siber zorbalık ve dijital taciz üzere olgular yüzünden tehlikelere maruz kaldığına dikkat çekti.
Açıklanan rapor ve istatistikler, İngiltere, ABD ve Kanada’da siber zorbalığa maruz kalan internet kullanıcılarının oranının yüzde 20’nin üzerinde olduğunu ortaya koyuyor.
Türkiye’de de emsal bir durum kelam konusu. Bilgi Teknolojileri İletişim Kurumu (BTK) Lideri Ömer Sayan, 2017 yılında yaptığı açıklamada, Türkiye’de siber zorbalığa maruz kaldığını açıklayanların oranının yüzde 20 olduğunu söyledi.
Ancak uzmanlar, bu oranın giderek arttığına ve “alarm verici” bir seviyeye ulaştığını belirtiyor.
Türkiye’de kısa bir mühlet evvel siber zorbalıkla uğraş için bilinçlendirme ve farkındalık yaratmak hedefiyle bir oluşum ortaya çıktı.
Sosyal medya üzerinden biraraya gelen 75 kişinin oluşturduğu Siber Zorbalığa Karşı Farkındalık Projesi, farklı alanlarda bilinçlendirme çalışmaları yapmayı amaçlıyor.
Projenin içinde yer alan öğretmen Ulaş Remzi Koralay ve avukat Rüveyde Gülseza Öztürk, siber zorbalığı, projenin ayrıntılarını ve atılabilecek adımları BBC Türkçe’ye anlattı.
Siber zorbalık nedir?
Siber Zorbalığa Karşı Farkındalık Projesi Basın Sorumlusu Koralay, siber zorbalığın en kolay haliyle “bilgi ve bağlantı teknolojileri kullanılarak bireylere ya da kümelere teknik ya da iletişimsel üslupta ziyan verme davranışı” olarak tanımlandığını söyledi.
Koralay, bu tarifin ayrıntılarına girildiğinde “teknik ve iletişimsel tarz” ile “ilişkisel baz” kavramlarının altının bilhassa çizilmesi gerektiğini vurguladı:
“Teknik kısmı daha çok siber taarruz bazında ele alınabilir. Bu da donanımsal ya da yazılımsal hususlar üzerinden ayrılıyor. İlişkisel baz ise daha olağan, günlük hayata yönelik. Bir çocuğun bir çocuğu utandırması, taciz hadiseleri üzere.”
Bugün siber zorbalık olarak genel kabul gören davranışlar ortasında bireylerin imgelerini müsaadesiz olarak çekip paylaşmak, toplumsal medya platformlarından bireyleri aşağılayıcı, alay edici, tehditkar ve cinsel içerikli iletiler göndermek, ferdî bilgileri istek olmadan paylaşmak, toplumsal medya platformları üzerinden birisi hakkında dedikodu yaymak ve beşerler hakkında karalayıcı bilgiler dolanıma sokmak üzere hareketler yer alıyor.
Türkiye’de siber zorbalık ne kadar yaygın?
Türkiye’de 2017 yılında Samsung Türkiye ve BTK tarafından yapılan bir çalışmaya nazaran, siber zorbalığa maruz kaldığını söyleyenlerin oranı yüzde 20.
Aynı araştırmada, öğrencilerin yüzde 11,64’ü siber zorbalığa maruz kaldığını söylerken, yüzde 10,13’ü ise siber zorbalık yaptığını tabir etti.
Siber ortamda kelamlı tacize maruz kalanların oranı ise yüzde 25,4.
Siber Zorbalığa Karşı Farkındalık Projesi’nden Koralay ve Avukat Öztürk, durumun daha da önemli boyutlara ulaştığını söyledi.
Bir okulda öğretmenlik yapan Koralay, “Sosyal medya üzerinde hakikaten çok yaygın. Burada şöyle bir sorun var: Ergenlik devrindeki çocuklar davranışlarının siber zorbalık olup olmadığı, kasıtlı yapılıp yapılmadığının farkında değiller. Fakat şunu söyleyebilirim, her geçen gün kasıtlı siber zorbalık davranışı Türkiye’de de artıyor” dedi.
Öztürk de kimi hadiselerde hem mağdurun hem de failin çocuk olduğuna dikkat çekerek, geçmişte büyük ses getirebilecek bu şekil olayların artık sıradan sorgu hususlarına dönüştüğünü belirtti.
Öztürk, kısa bir müddet evvel yaşadığı bir olayı şöyle anlattı:
“Küçük bir kentte yaşıyorum ve burada kısa bir müddet evvel baro tarafından yapılan bir görevlendirmeye gittim. Bu, siber zorbalık aracılığıyla bir cinsel istismar olayıydı. Fail de mağdur da 14 yaşındaydı.
“Kendimi, bu kadar küçük bir etrafta bile duyulmadan bu türlü bir olayın içinde buldum. Evvelce bu türlü şeyler duyulurdu. Bu durum, küçük bir kentte bile standart sorgu haline gelmiş. Hakikaten alarme olmamız gerekiyor, geç bile kalmışız.”
Siber zorbalık konusunun türel boyutu nedir?
Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) tarifli hatalar, siber zorbalık kapsamına giren hareketlerin de kıymetli bir kısmını kapsıyor.
Avukat Öztürk, kanunen gündelik hayatta kabahat teşkil eden aksiyonların siber alanda yaşanıp yaşanmamasının bir değeri olmadığını lakin siber alandaki hareketlerin mağdur olma sürecini hızlandırdığını ve mağdurun şuurlu olması durumunda ispat bulmayı kolaylaştırdığını belirtti.
Öztürk, “Ergenlik periyodundaki cezai ehliyeti olmayan yahut hudutlu olan çocuklar, siber alanda suça çok daha kolay sürüklenebiliyor. Başka yandan kanıt-delil elde etme konusunu biraz daha kolaylaştırıyor. Mağdur gereğince şuurluysa, çok fazla dehşete kapılmadıysa kanıtları saklayabiliyor” dedi.
Siber alemde yapılan aksiyonların de TCK’da karşılığı bulunduğu için ayrıyeten bir yasal düzenlemeye gerek olmadığını düşündüğünü aktaran Öztürk, mevcut kanunların siber zorbalık olarak nitelendirilen aksiyonların cezalandırılması için kâfi olduğunu belirtti.
Öztürk, “TCK’nın yanı sıra özel hayatın ve haberleşmenin saklılığı ile ilgili de kanunlar var. İfşa, konuşmaların ekran manzarası alınıp paylaşılması üzere hareketler aslında yasal olarak hata olarak tanımlı” diye konuştu.
https://twitter.com/szkarsiyiz/status/1224019189310087175
Siber Zorbalığa Karşı Farkındalık Projesi’nin emeli nedir?
Koralay ve Öztürk’ün de modülü olduğu Siber Zorbalığa Karşı Farkındalık Projesi, farklı alanlarda çalışmalar yapan 75 kişinin gönüllülük aslıyla biraraya geldiği bir oluşum.
Bu projenin üyelerinin ortak noktası da kendi tecrübelerine nazaran, siber zorbalığın artık adımlar atılması ve tedbirler alınmasını gerektiren boyutlara ulaşmış olduğunu düşünmeleri.
Koralay, kümenin Twitter üzerinden atılan bir davet bildirisine karşılık verenlerin biraraya gelmesiyle oluştuğunu anlattı:
Koralay, “Daha sonra bir ortaya geldik, beyin fırtınası şeklinde ‘ne yapabiliriz’i konuştuk. Bunun akabinde da herkesin kendi uzmanlık alanıyla ilgilenmesi gerektiğini düşünerek, alt gruplar oluşturduk” dedi.
Projenin şu anda, hukuk, psikoloji, grafik-tasarım, iletişim-destek, eğitim-öğretim, sanat-kurgu, yazılım ve video-ses alt takımları bulunuyor.
Koralay’ın verdiği bilgiye nazaran, psikoloji ve eğitim-öğretim alt takımları çocuk, genç ve yetişkinlere yönelik üç farklı e-kitap üzerinde çalışıyor, grafik-tasarım ve iletişim-destek takımları toplumsal medyadaki farkındalık kampanyaları için birlikte çalışmalar yürütüyor, sanat-kurgu ile ses-video grupları mağdurlarla ilgili kısa sinemalar hazırlıyor ve yazılım grubu de siber zorbalığa karşı bir filtre geliştirilmesi üzerinde çalışıyor.
Koralay, ilerleyen basamaklarda hukuk gruplarının türel; psikoloji grubunun de mağdurlara ruhsal takviye vermesinin de kelam konusu olabileceğini belirtti.
Siber zorbalığa karşı hangi tedbirler alınabilir?
Siber zorbalık konusunda farkındalık yaratmak ve şuuru artırmak maksadıyla bugüne kadar çeşitli çalışmalar yapıldı.
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), geçen yıl içerisinde “Siber Güvenlik Portalı” açtı. Burada şahsî bilgilerin korunması için dikkat edilmesi gereken noktalar, virüs ve casus yazılımlara yönelik ikazlar, internetin inançlı ve eğlenceli kalması için alınabilecek tedbirler ve bir tehdit ortaya çıktığında yapılabilecekleri anlatan görüntü ve bilgiler yer alıyor.
Kendisi de bir eğitimci olan Koralay, müfredatta bilgisayar-bilişim teknolojileri ismi altında bir ders verildiğini ve bu kapsamda siber zorbalık konusunun da ele alındığını aktardı.
Koralay, bu dersin yüklü olarak ortaokuldaki ergen çocuklar üzerine ağırlaştığını lakin bilinçlendirmenin en küçük yaş kümesi olan ilkokuldan başlaması gerektiğinin altını çizdi.
Koralay, çocukların ötesinde ailelerin de bu mevzuda bilinçlendirilmesi gerektiğini belirterek, Siber Zorbalığa Karşı Farkındalık Projesi kapsamında çıkarılması planlanan e-kitapların yanı sıra kendilerini destekleyen kimi belediyelerle birlikte farkındalığı artırmayı amaçlayan seminerlerin düzenlenmesinin de gündemlerinde olduğunu söyledi.
Koralay, “Dijital çağda anne-baba olmakla ilgili ailelere seminerler verilebilir. Zira öğretmen olarak belli saatlerde denetim edebiliyor, muhakkak saatlerde çalışabiliyorsunuz. Lakin haftasonu olmak üzere gününün birçoklarını ailesiyle birlikte geçiriyor. Bu noktada aile kısmını da bilinçlendirmemiz, 10-15 yıllık eğitim süreci içerisinde çocuğu eğitirken aileyi de eğitmemiz gerekiyor” dedi.
Avukat Öztürk de cezai ehliyeti olmayan yahut hudutlu olan yaş kümeleri ortasındaki siber zorbalıkla çabada ailelerin bilinçlendirilmesi gerektiği görüşüne katılarak, temel emellerinin ailelere ulaşmak olduğunu belirtti. Yetişkinler ortasındaki siber zorbalıkla ise tüzel bilinçlendirme ve cezai yaptırımların artmasıyla aktif bir gayret edilebilir.
Öztürk, “Bizden çok ailelere misyon düşüyor. Onlara ulaşmaya çalışıyoruz. Yeri geliyor aileler siber zorba olmuş, bunu gizlemiş, zevk ve latife olarak yapıyorlar. Birinci maksadımız artmamasını sağlamak, zira çığırından çıkmış durumda, artarak gidiyor. Adım adım, daha çok kişi mağdur olmadan bitirmeye çalışmak istiyoruz” diye konuştu.
