Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Mukayeseli Siyaset Anabilim Kolu Lideri Prof. Dr. Taşansu Türker, Filistin-İsrail çatışmasını, tarafların tavrını ve Türkiye’den gelen yansıları AA Tahlil’e kıymetlendirdi.
***
Zeliha Eliaçık: Kitabınızda tarihin tekerrür etmediğini ancak kafiyelendiğini söylüyorsunuz. 7 Ekim Hamas saldırısını ele aldığımızda, burada “kafiyelenen” sizce nedir? Örneğin bu akınlar Yom Kippur’a da benzetiliyor. Netenyahu’nun açıklamalarına baktığımızda ise sanki burada 11 Eylül’deki üzere bir “iyiler-kötüler” bloku mu oluşturulmaya çalışılıyor sorusu akla geliyor.
Taşansu Türker: Kitapta üç kafiyeden bahsediyorum dünyanın genelini anlamak için; 19. asır, 1. Cihan Harbi öncesi ve iki harp ortası periyot. Fakat bu olay özelinde de belirli kafiyeler var. Bunların ne olduğunu hatırlayacak olursak; İsrail’in kuruluşu (buranın âlâ anlaşılması lazım), ’67 Harbi, 73 Harbi fakat daha sonra İsrail’in Lübnan operasyonu, İsrail’in silah verdiği Falanjist milislerin Burc el Berecneh’de, Sebra ve Şatilla’da yaptığı katliamlar, Lübnan İç Savaşı ve son olarak da 2006 yılındaki İsrail’in Lübnan operasyonu. Bugün yaşananlar ve bu işin Lübnan’a sirayet etme ihtimali varken, Lübnan’da Hizbullah’ın gücü Marunilere karşı ve Sünni Müslümanlara karşı bu kadar artmışken, o kafiyeleri bu olay üzerinden hatırlamak gerekiyor. Hatta tahminen bir sonraki yakın adımda da Suriye üzerinde de mümkün gelişmeleri anlamaya çalışmak gerekecektir. Irak’la ilişkilendirmek, Irakeyn kavramını hatırlamak da. Çin’in İpek Yolu’nu da, Hind’in Baharat Yolu’nu da…
Bunlar bugün bizim anlamamız gereken olaylar ve bunun için Filistin probleminin ve hatta Orta Doğu’nun tarihine, ayrıntısına varana kadar hakim olmak gerekir. Orada aklar ve karaların yaşanmadığını, bu insanların hala birebir iş yerinde çalıştıklarını, her gün takribi iki milyon Filistinlinin Batı Şeria’dan ve Gazze’den denetim noktalarından geçerek İsrail’e gidip çalışıp akşam konutlarına geri döndüğünü bilmek gerekir. Ayrıyeten İsrail vatandaşı takribi 2,5 milyon Müslüman Arap Filistinliden bahsedilmesi gerekir. Bu beşerler İsrail vatandaşı ve orada yaşıyorlar. Bunlar her biri katman katman bilinmesi gereken şeylerdir ve sıkıntının özü Türk kamuoyunun aklar ve karalarla değil, biraz daha mevzuyla ilgilenmesi ve bu ülkenin mayasında olduğu üzere, hakikaten barış istemesidir. Dört yüz sene boyunca bir Pax Ottomana vardı bu bölgede. Kudüs üzere herkes için kutsal olan bir kentte barış karar sürdü. Türkiye’nin isteği barıştır, bunun hatırlanması gerekiyor. O yüzden bugünün Orta Doğu’sunun aşırılıkçı siyasi hareketlerinin propagandalarına, onların ajitasyonlarına maruz kalmamak için Türkiye’nin kendi tarihiyle, kendi gözüyle, bu olgunlukla oraya bakması gerekiyor. Zira bütün bir Orta Avrupa’dan başlayın, Çin’e kadar gidin; devlet üzere devlet olma özelliği bu topraklardadır. Toplumsal yapısı prestijiyle, kültürel dokusu ile siyasal ortamıyla aşırıcı ideolojilerden fazla kendi bakış açısına sahip olabilecek ve barış diyebilecek coğrafya burasıdır. Türklerin bunu hatırlaması gerekiyor ve Orta Doğu’yu Orta Doğulu aşırıcılardan değil, kendi gözleriyle öğrenip, tekrar ona nazaran planlar üretip, barış konusunda daha vaatkar olmaları gerekiyor diye düşünüyorum.
Tarihte ne yazık ki “kafiyelenen” başka bir sorun de bizim Orta Doğu’ya dair cehaletimizdir. Orta Doğu ile bir gönül bağımız var. Yani İslam çerçevesinde, kutsiyet çerçevesinde, fakat daha ötesi Osmanlı tarihi çerçevesinde bir gönül bağımız var. Ancak bilgi dediğimiz vakit, genel olarak Orta Doğu için konuşuyorum, yani İsrail özelinde de değil, bilgi konusunda önemli düşüncelerimiz olduğu açık. Bir kez lisan bilgisi manasında sorunlarımız var. Arapça çok sıkıntı ve ama çok hoş bir lisan. Lakin bizim Arapça bilen uzman sayımız çok az. Bizim Farsça bilen uzman sayımız çok az. Onun dışında İbranca diye bir lisan var. Türkiye’de İbranca bilen insan sayısı hakikaten iki elin parmağını geçmez. Efendim bizim Yahudilerimiz var Türkiye’de… Onlar ne kadar İbranca biliyor sorusu da önemli bir sorudur. Zira onlar da Ladino konuşurlar, yani Yahudi İspanyolcası, yani bir Romans lisanı. Zira İsrail Devleti kurulana ve bir resmi lisan olarak bunun benimsenmesine dek İbranca ruhban sınıfının kullandığı bir lisandı. Herkes kendi lokal lisanını kullanırdı. Türkiye için de bu geçerli. Hasebiyle Orta Doğu’ya dair din çerçevesinde, maneviyat çerçevesinde, Osmanlı tarihi çerçevesinde bir gönül, bir his, bir yönelim var. Bununla birlikte uzmanlık bilgisi alanında önemli düşüncelerimiz var. Bu sıkıntı, iş İsrail’e geldiği vakit güzelce katmerleniyor.
İsrail tarihine dair aklar ve karaları ve komplo teorilerini ne yazık ki çok da fazla aşamayan bir genel çerçeve Türkiye’ye hakim olmuş durumda. Doğal ki burada devlet katından bahsetmiyorum ve entelektüel seviyede de bunun istisnaları oldukça mevcut. Lakin o genel ruh hali illa ki diplomatik seviyeye de devlet katına da entelektüel seviyeye de bazen sirayet edebiliyor. Bunun sebebi çok belirli. İsrail’in kuruluşu ve sonrasında yaşanan süreçler bütün bir İslam dünyasında önemli travmalar yarattı. En-Nekbe deniyor mesela Arapça, yani İsrail devletinin kuruluşu, ’67 savaşı öbür bir süreç, sonrasında katmerlenerek ilerleyen sıkıntılar…
Zeliha Eliaçık: Kamuoyunda İsrail’e dair iki anlatının hakim olduğu görülüyor. Birincisi, İsrail devletinin bir öyküsü var fakat bu kıssa çok eski Yahudilik tarihine dayandırılıyor, dini ayağı olan telaffuz. İkincisi ise çağdaş ulus devleti söylemi. Biz hangi söyleme nazaran hareket edeceğiz?
Taşansu Türker: Tam da bahsetmek istediğim temel şeylerden bir tanesi bu. Mesela Türkiye’nin bugün yaşadığı sıradan bir sorunu ele alalım. Efendim, yükseköğretim sorunu diyelim. Yükseköğretim problemini konuşmaya sanki biz Göktürklerden başlar mıyız? Ne kadar anlamsız olur değil mi? Bu, bir mevzuyu anlamsızlaştırmanın en kolay, en ilkel yollarından bir adedidir. Sizin de biraz evvel söylediğiniz üzere İsrail bir ulus devlet olarak kuruldu. Ulus devletler çağında bir milliyetçi hareket tarafından bir ulus devlet olarak inşa edildi. Lakin her ulus devletin inşa sürecinde olduğu üzere, kendisini aşan tarihi süreçlere referanslar veren bir literatür de oluşturmak zorundadır. Ama bunun içinde boğulmamak, durumu güzel tahlil etmek için değerli. Hele ki bugün bizim konuşmamız gereken bahis şudur; İsrail tarafında aniden Gazze şeridinden çıkan Hamas militanlarının bir saldırısı oldu. Burada siviller öldü. Yalnızca İsrail devleti ziyan görmedi, siviller de öldü. Akabinde buna cevaben rastgele bir devletin kesinlikle devlet olma özelliğinin birinci kuralı olan hukuk ve onun da ötesinde etik kavramları bir kenara koyduğunu ilan eden bir başbakan, “Sınırsız bir halde yanıt vereceğiz.” dedi. Yani, sivilleri öldüreceğiz, dedi. Artık biz bunu konuşmak zorundayız her şeyden önce.
Günümüzle ilgili kitapta anlatmaya çalıştığım en değerli kısım bu zati. Bizler, yani bütün dünya tedricen lakin süratle barış, adalet, hukuk, demokrasi, insan hakları, hürriyet, eşitlik, basın özgürlüğü, emekçi hakları, bayan hakları üzere kavramları yitiriyoruz. Ancak bunların hepsinin yanında son olaylarda somut bir biçimde bugün bunları yitirdiğimize dair manzaraları izliyoruz art geriye. Televizyon haberlerinde bir müzik şenliğinin basıldığını görüyoruz. Gazze’de çocukların öldüğünü, insanların meskenlerinin üzerine bomba yağdığını görüyoruz. İsrail tarafında roketlerden kaçışan koşuşan beşerler görüyoruz.
Bunun ismi savaş. Hem de en eşitsiz, en gayrı adilane olanlarından… Bizim bildiğimiz dünya, yani Soğuk Savaş içerisinde kurulmuş olan dünya da savaş halindeydi ancak nükleer tehditten kaynaklı bir ciddiyet, dert ve bunun üzerine inşa edilmiş bir statüko periyoduydu. Bunun içerisinde biz bu barış kavramını anlamlandırabiliyorduk. Soğuk Savaşın şahsen kendisi aslında barıştı. Biz insanlık olarak bunun yerine bir şey koyamadığımız bir geçiş periyodunun içindeyiz. Bu geçiş devrini nerede görüyoruz? Ukrayna’da görüyoruz. Nerede görüyoruz biz bunu? Afrika’daki darbelerde görüyoruz. Nerde gördük biz bunu? Venezuela’da gördük. Nerede görüyoruz biz bunu? Kafkasya’da görüyoruz. Nerede görüyoruz? Şu an Filistin’de, İsrail’de görüyoruz. Bakın bütün bunlarla dozu artarak ilerleyen bir barışsızlık halinden bahsediyoruz. Şunu söylemekte hiç beis görmem; insanlığın yarattığı iki tane kutsal kavramdan birisi barıştır, öbürü adalettir. Biz, bahsettiğim güç istikrarı bozulduğu için, barış ve adalet kavramlarını konuşmayı bırakıyoruz.
Soğuk Savaş bitmiş olsa dahi, içerisinde bulunduğumuz dünya farklı katmanlarında; teknolojik manada, üretim bağları ve toplumsal ilgiler manasında Soğuk Savaş devri güç istikrarları üzerine inşa edilmiştir. Ülke iç siyasetlerindeki statükolar manasında da bütün bunların kaybedildiği bir devirden bahsediyoruz.
Sadece bu son olay çerçevesinde değerlendirdiğimizde ise; Orta Doğu, ne yazık ki, bir güç çabasının alanı halini aldı. Bu güç çabası artık bölge ülkeleri olan Türkiye, İran, İsrail, Suudi Arabistan ve Mısır üzere güçleri de aştı. Daha evvel buralarda görmeye alışık olduğumuz Amerika, İngiltere üzere ülkeleri de aştı. Artık bugün bölgede Çin’i ve Hindistan’ı görüyoruz. Artık bugün değerli ticaret rotaları konusunda, Orta Doğu alanında çatışmalar çıktığını görüyoruz. Bu hakikaten bugünkü Gazze sıkıntısını, Gazze problemini bugün ölen insanları açıklamak için bir çerçeve.
Diğer bir çerçeve ise İsrail’in kendi iç işleyişiyle ilgili. İsrail, bizim Türkiye’de çok dillendirildiği üzere dünyayı yönetemiyor. Çok kolaycı bir mantıktır bu ve bu türlü bir şey yok. İsrail orada sıkışık, kendi halinde, büsbütün barışçı, zavallı bir devlet de değil. İfrat ve tefrit ortasında bir yerlerde olduğu açık.
Zeliha Eliaçık: Osmanlı’dan sonra bölgede devlet yapılanmalarının çok zayıf kaldığı görülüyor. Sizce İsrail şu anda bir devlet üzere hareket edebiliyor mu?
Taşansu Türker: İsrail bir devlet lakin sıkıntılarıyla kurulmuş bir devlet. İsrail’in kuruluşu devrinde “Biz bu devleti kurabilir miyiz? Bu devlet fonksiyonel olabilir mi?” formunda Siyonist hareket içerisinde tartışmalar vardı. Mesela benim çok ehemmiyet verdiğim kültürel Siyonist Ac’had Ha’am vardır. Kendisi, “Birinin meskeninin üstüne mesken kurarsak o konutta huzur olmaz.” diyebilmişti. 1910’lu yıllardan bahsediyorum.
Buna misal tartışmalar mesela İsrail İşçi Partisi idaresinde ziyadesiyle yapıldı. Mesela bugün unutuldu gitti lakin Arapların herhalde en büyük nefret nesnelerinden bir adedidir; Moşe Dayan, İsrail Savunma Bakanıydı, ’67 savaşının kahramanıydı. Lakin Moşe Dayan mesela iki devletli tahlili savunurdu. Lakin İsrail bu problemleriyle kuruluşu, yani farklı ülkelerden gelen göçle, farklı kültürler, farklı lisanlar ve bir çağdaş devlet kurma argümanıyla lakin tıpkı vakitte siyaseten Revizyonistler ve Sosyalistler olarak iki kutba bölünmüşlüğüyle bugüne dek bir rota üzerinde geldi. Bunu açmak lazım. Revizyonistler Irgun ve Jabotinsky ile başlar, 1977’de Menahem Begin’in yani Likud’un iktidara gelmesiyle devam eder. Bir sonraki kademesi bugünkü Netanyahu’dur. Bakın katmerlenerek İsrail’in kurucu bedellerinin bile aşındığını ve çağdaş devlet olma savını bile bir kenara bıraktığını görüyoruz.
Bugün bir başbakanın çıkıp da “Biz hiçbir kurala bağlı olmadan bu hücumlara yanıt vereceğiz” demesi bir devletin devlet olma özelliğinden vazgeçtiğinin ilanıdır. Bu kabul edilebilir değil ve bu yalnızca benim fikrim değil. Biden bile birkaç gün evvel “İsrail’i verdiği yansılarda orantılı olmaya çağırıyorum” dedi, demek zorunda kaldı. Barbarlığa mı gidiyoruz insanlık olarak? Zira, bir çetenin hukuka uyma mecburiliği yoktur lakin bir çetenin gücüyle sonludur. Bir devletin gücü çok büyüktür. Devleti devlet yapan şey, o gücün kendisi tarafından sınırlanmasıdır. Zati medeniyet dediğimiz şey budur; teşkilatlanmak, güç kazanmak, ancak o gücün adilane ve barış sağlayıcı olmasıyla istek üretebilmesidir.
Zeliha Eliaçık: İsrail’e tüm memleketler arası hukuku ve memleketler arası toplumu yok sayarak cüret veren şey nedir? Batı dünyasının bu cürette hissesi var mı?
Taşansu Türker: Bu yüreği veren şeye bakacak olursak, biraz evvel Orta Doğu’yu bilme konusunda problemlerimize değindiğimiz üzere, bazen de dünyayı bilme konusunda önemli problemlerimiz oluyor. Hadiseyle arbede edebiliyoruz bazen. Yani Batı’nın üniversal paha olarak ürettiği kavramların istisnaları olduğunu çabucak unutuveriyoruz. İnanmak istiyoruz zira. Ancak gerçeklik o denli değildir, istisnalar vardır ve Batı aklının içerisinde evvelden Grekoromen olarak tanımlanan Batı kavramı artık bugün Yahudi-Hıristiyan (Judeo-Christian) olarak tanımlanmaya başladı. Batı zihniyetinin içinden antisemitizmi çıkardığınızda Batı’dan çok da bir şey kalmıyordu. Zira antisemitizm Batının kendi malıdır, ve hatta Batı’yı Batı yapmış kavramlardan bir adedidir. Ancak Batı, antisemitizmden bir formda kurtulmak istedi ve Yahudi-Hıristiyan kavramsallaştırmasını kullanmaya başladı. Bu çerçevede de öteki olarak bilhassa 11 Eylül’den sonra İslam dünyasının pozisyonlandırılması Batılı zihinlerde önemli manada sorun yaratmaya başladı. Huntington’ın Medeniyetler Çatışması kitabını ve oradaki o çok sarsıcı tezleri unutmamamız gerekir. Münasebetiyle bunu aşacak olan siyasettir lakin öncelikle durumu bilerek siyaseti yapabilirsiniz. Durumu bilmek demek karşınızdakine “Ama adil davranmıyorsun” demekle iktifa etmek değil; durumu tahlil edip tahlil teklifleri getirmek zorundayız.
Zeliha Eliaçık: O halde insan hakları, demokrasi ve başka kavramlar biraz da Batı’nın kendi iç problemleri için ürettiği çözümlerdi denebilir. Artık iş Müslümanların ya da Batı mefkuresi dışında bırakılanlara geldiği vakit bu telaffuzun sonuna geldiğimizi söyleyebilir miyiz?
Taşansu Türker: Kısmen, zira Batı aklı dikotomik çalışır, yani burada da ben ve öteki halinde çalışır ve kendisi için olan birtakım hakları kendisi dışındakiler için gerekli görmez ya da kendince bunu legalleştirerek “henüz onlar için bu erken” der. Mesela hatırlayın, bunu Montesquieu yaptı, değil mi? II. Katerina’ya, “Ben demokrasiden bahsediyorum lakin buralar için. Sizin o Rusya’da falan olmaz o işler.” dedi. Bu bir kategorilendirmedir, bir hiyerarşi kurmaktır aslında. Hasebiyle o üniversal pahaların Batılı zihinde istisnaları olduğunu bilmek zorundayız.
İsrail konusunda da Holokost’un acısının yalnızca Filistinlilere ödettirildiği çok bir sav olabilir lakin doğruluk hissesi vardır. Lakin bugün yaşanan meseleleri bu tartışmaların içerisinde kaybediyoruz. Bugün İsrail devletinin temel sorunu İsrail devletinin günden güne aşırılığa yanlışsız savrulmasıdır. Netanyahu’nun şu anki koalisyon hükumetinin içerisinde BM tarafından cürüm örgütü olarak kabul edilen Kaganist hareketin bile yer bulabildiğini hatırlamamız gerekiyor. Bunlardan bahsetmek yerine biz gidip “Tevratın hangi kısmında ne vardı? Bugünkü İsrail devleti ona neyi referans veriyor?”u tartışırsak hususun özünü kaçırmış oluyoruz aslında. Çocukların öldüğü bir yerde tartışılacak öteki bir husus yoktur. Birinci bahis ateşkestir ve insan mevtini durdurmaktır. Ne yazık ki, bugün benim gördüğüm Batı buradaki durumu o kadar kanıksamış ki, tekrar bir Orta Doğu çatışması olarak görülüyor. Ama, bu genellemenin içinde artık İsrail de var, antisemitizmden uzak olduğunu tez eden bir Batı için bu herhalde tabiatına uygun bir telafi olsa gerek.
Zeliha Eliaçık: Bunu açar mısınız?
Taşansu Türker: Batılıların İsrail’e yaklaşımında da İsrail’i direkt Batı’nın bir modülü olarak kabul ettiklerini düşünmek aldatıcı bir şey. Yani sahiden sanki Biden idaresi Netanyahu’yla hemfikir mi? Bizim bu noktalara odaklanmamız lazım. Siyaset çok daha gerçekçi ve yeni. Ben bir tarihçi olarak tarihî süreklilikleri tahlil etmeyi olağan ki önemsiyorum. Lakin nitekim bir yangın yerinde itfaiye çağırmak yerine yangının nedeni üzerine tartışan bir insan tarihçi değildir herhalde, değil mi? Bizim münasebetiyle bir kez Orta Doğu’ya dair fakat bilhassa İsrail’e dair bugün yaşanan meseleler bağlamında ehemle önemli ortasındaki farkı bir belirlememiz gerekiyor. Efendim, en önemli olan şey belirli burada: İvedilikle ölümlerin durdurulması!
Burada ne yazık ki birtakım kısıtlılıklar, birtakım imkansızlıklar var. Esasen hepimizi kaygılandıran şey o. Yani Netanyahu idaresinin nasıl reaksiyonlar vereceğini, ne kadar hudutları aşabileceğini kimse öngöremiyor. ve karşısındaki Hamas’ın da çok oturulabilir, konuşulabilir bir yapı olup olmadığına dair tartışmalar var. Acı olan gerçek budur. Bakın burada haklılar, haksızlar, şunlar, bunlar… Bütün bunlar dediğim üzere kesinlikle bilinmesi, tartışılması lazım. Ancak benim için şu an dediğim üzere birinci başta söylememiz gereken şey, acil ateşkes nasıl sağlanır? Buna bakalım.
Zeliha Eliaçık: Pekala siz ümitvar mısınız, ateşkes sağlanır mı?
Taşansu Türker: Sağlanır. Açık söylemek lazım. Şu ana kadar bu meselede nitekim yapan olan ve hakikaten bir şeyler yapma ihtimali olan tek ülke Türkiye üzere görünüyor. Yani Filistin’in Arap komşuları yani soydaşları şu ana kadar bu mevzuda bir adım atabileceklerini gösteremediler. İran aslında bu işte taraf üzere duruyor. Bu çok aşikâr. Türkiye’nin de alışılmış ki bir tarafı var ancak bugüne kadar gördüğümüz Türk dış siyasetinde bu taraf “Acil ateşkes” diyen bir taraf. Geri kalanlara baktığımızda; Avrupa bildiği bir ezberi okumaya devam ediyor. O ezber çok kolay bir oryantalist zihin üstüne kurulu ve dediğiniz üzere Holokost’un suçluluk duygusu da buna dahil olabilir. Kendisinin bir siyasi otorite olmadığını bilmenin verdiği Amerika’nın peşine eklemlenme ve o ne diyorsa onu tekrar etme siyasal gerekliliği de yani aslında empotans olabilir. Pek çok şey olabilir fakat bir şey değiştirmiyor. Bu problemde Avrupa bugün için etkisiz eleman.
Çin, çok açık bir biçimde bu coğrafyadan uzak; aslında işin içine girmek istiyor, işin epey içinde lakin deneyimi yok, eski Sovyet tarafının mirasının üzerine oturmaya çalışıyor, birçok vakit da İran yatağından akıyor. Hindistan, Modi idaresi altında inanılmaz tarafgir bir tavır sergiledi. Ama Türkiye burada aklıselimi temsil ediyor. Türk dış siyasetinin ulusal çıkarlarını etkileyen bir süreç bu. Buna karşın ulusal çıkar kavramının da önüne üniversal bir bedel olarak barış kavramını koyabiliyor Türkiye. Bunun kesinlikle altının çizilmesi gerekir. Türkiye sorumlu bir devlet üzere davranıyor. Bu çok önemli. Bugün çok aranan bir şey. Bugünün o biraz evvel anlattığım, kendini arayan kaybolmuş dünya sistematiği içerisinde bildiğimiz bir devlet üzere yani sorumlu bir devlet üzere davranıyor. Neden etkiliyor ulusal çıkarlarımızı bu sorun? Bugün Türkiye ile İsrail’in bir olağanlaşma teşebbüsü vardı. Bunu etkiliyor, çok açık. Bu durum bütün Ortadoğu dinamiklerini etkiliyor.
Zeliha Eliaçık: Öbür ülkeler ortasında da, bölgede bir olağanlaşma süreci vardı. O yüzden, sanki bütün o koalisyonlara, ittifaklara 11 Eylül’den sonra yaşandığı üzere yeni bir format mı atılıyor?
Taşansu Türker: Ben ümitvar olmak istiyorum. Kimsenin gücü şu an yesyeni bir sistem kuracak kadar büyük ve sınırsız değil. Değişim yeniden diplomasi ile öncelikle ateşkesin sağlandığı bir ortamda müzakereler yoluyla olur. Ancak şu an telaş verici konu şu; bir güç çabası var. Biraz evvel de söylediğim üzere, bu güç çabasının içinde Suudi Arabistan, İran, Türkiye, Mısır ve İsrail var, bunların ötesinde Amerika Birleşik Devletleri ve ondan ayrıştığı düşünülen İngiltere ve dahi Çin ve Hindistan var. Neden pekala? Sıkıntı yalnızca petrol ve doğal kaynaklar değil, bu bölgenin bir biçimde yükselen Pasifik’le eski yüksek güç olan Atlantik ortasındaki kara kontağının temel bölgesi olması sıkıntı. Zira Rusya kanalı Ukrayna savaşıyla kapandı.
Zeliha Eliaçık: Bir devir Orta Doğu ehemmiyetini yitirdi üzere telâşlı kararlar veriliyordu. Lakin odak tekrar Orta Doğu’ya döndü. Bu durumu nasıl okumalıyız?
Taşansu Türker: İşler yolunda gidiyordu. Ama Ukrayna savaşıyla bir arada Baltık’tan Akdeniz’e kadar inen bir çatışma çizgisi oluştu. Bunun bir kısmı Balkanlar’a da sarkıyor. Yani bu Ukrayna’yı yalnızca Ukrayna olarak değerlendirmeyin; kuzeye gerçek Baltık’a kadar çıkarırsınız, güneye yanlışsız da Girit’e kadar Akdeniz’e indirirsiniz, bir ayağını Balkanlara verirsiniz, bir ayağını Kafkas’a. Türkiye’nin doğusunda da yeniden Ukrayna savaşıyla irtibatlı olarak bir sınır oluşuyor. Kafkasya’yı, ortada İran’ı ve onun çabucak doğusunda yeni yüzyılın yükselen iki büyük gücü Hindistan ve Çin’i kapsayan bir çizgi bu.
Fakat Atlantik de hala orada duruyor. Ortadaki ilişki noktası şu an yalnızca Orta Doğu ve Orta Doğu da yangın yerine dönmüş durumda. Demek ki, Atlantik ve Pasifik ortasındaki bağların, sınırların, yolların ve paylaşımın ne olacağına dair sorular var. ve bu soruların içerisinde ne yazık ki Gazze her an patlatılmaya hazır bir bomba üzere duruyordu esasen. ve bir formda bunun pimi çekildi. Kim yaptı, kim yapmadı tartışmalarına hiç girmek istemiyorum.
Zeliha Eliaçık: Bugün yaşananlara dair Rusya ve İran’ın da rolünü merkeze alan okumalar da yapılıyor? Katılır mısınız?
Taşansu Türker: Yani bunların hepsi çok kavramsal ve genel kategorik değerlendirmeler ve hepsi bize lazım. Ama şu an bunun için çok erken. Hakikaten çok erken. Tekrar tekrar birebir yere gelmek istiyorum: Evvel ateşkes. Ha illa ki ateşkesten sonra bir kalıcı barış için bunları konuşmamız gerekecek. Çin’in gerçekleştirmeye çalıştığı İran ve Suudi Arabistan yakınlaşması nedir? ya da Amerika Birleşik Devletleri’nin gerçekleştirmeye çalıştığı Suudi Arabistan ve İsrail olağanlaşması nedir? Abraham Muahedeleri bu çerçevede nedir? Veyahut Doğu Akdeniz doğalgaz kaynaklarının Türkiye üzerinden mi, Güney Kıbrıs üzerinden mi Avrupa’ya gideceği tartışması nedir? Efendim IMEC nedir? IMEC’e alternatif olarak sanki Çin için İran’dan başlayıp Irak’ın kuzeyinden ve Suriye’nin kuzeyinden Akdeniz’e açılan Jenerasyon ve Yol Projesi nedir? Şu an orada bizim hiç hoşlanmadığınız yapılar var farkındaysanız. Bu yapılarla da iltisaklı ve irtibatlı bir öbür plan içinde midir? İran bu işin ne kadar gönüllüsüdür? Bütün bu fecaat ya bu civarda bir rahatlama içinse? Pekala, Zengezur sınırı dediğimiz Kafkasya geçişi, yani Orta Koridor olarak isimlendirilen yollar, Türkiye üzerinden geçen bu çizgi sanki İran için bir tehdit ögesi mudur? Rusya, İran ile hayli alakalara sahip olmasına karşın sanki Suriye konusunda ayrışıyor olabilir mi? Sanki Rusya da bugün prestijiyle acil gereksinim duyduğu takviye için Çin’le yakınlaşıyor üzere görünürken, orta vade vadede Çin’le bir hesaplaşma içine girmiş olabilir mi?
Bunların hepsi sorular… Ama bir daha söyleyeceğim; çocukların öldüğü bir yerde bu sorular yarınki barış için kesinlikle cevaplanması gereken sorulardır, ama bugün sorumlu herkesin söylemesi gereken birinci şey; acil ateşkestir. Zira Hamas’ın birinci günkü hareketleri nitekim kabul edilebilir değildi. Bu bir yasal müdafaa olarak kabul edilemez. Bir müzik şenliğini basıp sivil öldürmek, bir yasal müdafaa değildir. Ancak İsrail’in verdiği reaksiyon, yani devlet gücü ile iki buçuk milyon insanın yaşadığı bir yeri havadan bombardımana tutmak ve fosfor bombaları kullanmak kabul edilemez.
Zeliha Eliaçık: Türkiye’den gelen yansıları nasıl değerlendiriyorsunuz?
Taşansu Türker: Evvela, hakkın hukukun tarafında olan, orta ve uzun vadeli barışı düşünen birey benim için makbuldür. Hele hele Orta Doğu’nun kendi aşırılıkçı ideolojilerinin ürettiği propaganda gerecine maruz kalmış insanlara ben üzülüyorum. Çok anlamsız bunlar. Türksün sen kardeşim. Kitapta da bahsettiğimiz temel konu aslında dünyanın realist bir periyoda girdiği ve bu türlü periyotlarda asıl olanın ulusal çıkar kavramı olduğudur. Herkes durduğu yeri bilmek zorunda. Herkes kendi çıkarını bilmek ve ona nazaran davranmak zorunda. Yakın geçmişte Türkiye’de yalnızca kozmik kıymetleri ön planda tutarak; ulusal çıkar kavramını büsbütün reddeden bir kesim vardı. Bu, Türkiye’de de dünyada da vardı. Bunun karşısında ‘ulusal pahaları savunuyorum’ ismi altında bütün bir insanlık kavramını reddeden kimi kısımlar türedi. Bu ifrat ve tefrittir. Bunun ortasındaki noktayı Türk devleti de Türk aydını da bulma kapasitesine sahip.
Zeliha Eliaçık: Yeni periyotta o eski liberal cepheden yani çöken bir ideolojinin ürettiği aydınlardan ve siyasetçi profillerinden bir tahlil gelmeyeceği niyetime katılır mısınız?
Taşansu Türker: Gelmez. Hiçbir şey bilmiyorlar ki. Şöyle söyleyeyim. Ben insanın hayallerine çok inanıyorum. John Lennon’un “Imagine'” müziği da çok hoş bir müzik. Ancak o bir konserde söyleyip inanacağımız bir şey. Devlet o akılla yönetilmez. Siz o aklı tercih ediyor olabilirsiniz özel hayatınızda, o da başım gözüm üstünedir. Fakat o aklın hudutlarını bilmeden, üst perdeden ve pedagojik bir üslupla tüm kamuoyuna seslendiğinizde, komik oluyor yalnızca. Yönetimde ahlak uygundur lakin orta sınıf ahlakçılığı yalnızca safsatadır.
Son analizde yapılması gereken orada bir Hamasçı yahut İsrail devleti üzere değil, Türk üzere, Türkiye üzere düşünmek. Zira bizim Türkiye olarak hiçbir kozmik kıymetle hengame etmeden ulusal çıkarlarını savunmayı becerebilmiş bir müktesebatımız var. Hatta o günün pahalarını değil geleceğin hakim kozmik kıymetlerini öngörüp, dar manadaki ulusal çıkarını bunların içinde tanımlama geleneğidir bu ülkenin müktesebatı. Bunun merkezinde de dünyaya açık lakin ayağı bu toprağa basan, mefkureleri bilen ancak saf olmayan, mesuliyet ve ciddiyet sahibi bir duruş vardır.
Böyle bir duruşla bugün yapılacak şey, var olan sorunun karmaşıklığı ve ciddiyetine dair şuurla ve bu çerçevede adil bir barışın çabucak gerçekleşmesinin imkansızlığı idraki ile acil ateşkes için uğraş göstermektir. Çünkü belirli ki bu şiddet daha da yayılmaya ve öteki ülkelere sirayet etmeye; ve hatta global seviyedeki uğraşların daha da sertleşmesine aracı olmaya açıktır. Acil bir ateşkes ve adil bir barış için müzakere süreci bugün için elzemdir.
