Bir aşk ve intikam romanı okuyoruz. Her şeyin en zirvesinde aşkı ve öç almayı görüyoruz. Hayatın tüm küçük detaylarıyla yücelen bir aşkın neler yapabileceğini hatırlıyoruz. Aşkın ve ihanetin daima göz kırptığı, birbirine zıt iki ucun nasıl da ahenkle dans ettiğini hissediyoruz. Aşkın büyüklüğüyle her şeyin üstesinden gelişinin en saf halini takip ediyoruz. Vaktin önünde set üzere duran, aşındıkça aşkı içe yanlışsız büyüyen ve yılların verdiği kovalamacanın biriktirdiği hasretin yürekte, akılda nasıl da bir kutsal inada dönüştüğünü anlamlandırma eforu bize daima yoldaşlık ediyor. Kimilerimiz için mi yoksa hepimiz için mi bilinmez lakin hayatı katlanılır kılmanın yegâne yolu aşk değil mi? Kafka’ya nazaran hayatı katlanılır kılan şey Milena’ya olan aşkıydı. Ve şöyle diyordu mektubunda; “Bugüne kadar hayata katlanamadığımı düşünürdüm. İnsanlara katlanamadığımı ve bundan çok utanırdım.
Ama artık sen, bana katlanılmaz gelenin hayat olmadığını gösteriyorsun.” Arthur Schopenhauer’un “acı döngüsü”nü de hatırlamakta yarar var. Katlanılmaz hayatın içinden söküp çıkardığımız aşkın dinamiğidir bizi hareket ettiren. Kaplan ve Amalya’yı yaşama katlanır hale getiren de aşkın ta kendisiydi. “Amalya Ferdy’nin ağrıyan sağ şakağına dokundu, sonra yanağından öptü.”[s.12]. Aşk etrafında süslenen ve hayatı tekrar inşa etmek için giriştikleri hareketlerin altında yalnızca aşkı görüyoruz. Joker’lerin aşkı hayatı katlanır kılıyordu. Kaplan bir militandı, âşık bir militandı. Periyodun atmosferi ve siyasi olaylardan tutup baktığımızda her ateşli genç üzere dünyayı güzelleştirmek, yaşanılır kılmak, sömürülmeden hayata uyanmaktı gayesi. Ömrünü, hayatını verecek kadar inançla yürüyen despot, faşist ve gericilere karşı tahminen yapacakları aksiyondan sonra bir daha ne güneşi ne de yıldızları göremeyeceğini bildiği halde aksiyona girişiyorsa bunu yalnızca aşk’la açıklayabiliriz. Ülkesi talan ve işgal edilmiş, toplumu kesimlere bölünmüş bir halkın evlatları direniş cephesinde safları sıkıştırıyorlar altında yatanın nedeni özgürlüğe olan inanç ve o inancı canlı tutan aşk değil midir? En nihayetinde kitabı kapattığımızda karşımıza çıkan şu soruyla baş başa kalıyoruz. İnanç mı aşkı harlıyor aşk mı inancı?
Burhan Sönmez’in son kitabı “Franz K. Âşıkları”nın karakterlerinden Ferdy Kaplan gerçekleştirdiği aksiyon, sonrasında sırtını yasladığı çıkarım ve sonuçlarıyla beni ikna etti. Başarılı, serinkanlı bir karakter var karşımızda. Ne yaptığını bilen, neden ve niye yaptığını başında ve yüreğinde çözümlemiş bir karakter var karşımızda. Etik ve onun sonuçları üzerine bol sorulu sakin yanıtlarla tartışmalı bir süreci sahneleniyor. Sorgunun başından bize güçlü bir profilin özelliğini Kaplan veriyor. Elini açık oynamıyor fakat enteresandır o kadar da açık oynadığının izlenimini veriyor. Güya soruları öncesinden başında tartışmış yani aksiyon gerçekleşmeden aksiyonun tüm detayları baştan sona kıymetlendirmiş bir profil var karşımızda. Kim bilir tahminen bile isteye yakalandı, yakalanmakta aksiyonun bir kesimi olabilir mi? Neden olmasın, diye düşünmekten kendimizi alamıyoruz bunun nedeni ise her şeyin ince detayına kadar düşünülmesidir. Gerçekleşen hareketin tek talihsizliği hatasız bir gencin öldürülmesidir. Artık birinci kısımdan iki paragraf okuyalım ve romanın gidişatı hakkında bize söyleneni dinleyelim:
Komîser Müller: “Oraya geleceğiz. Belgede yazılanlara nazaran, Steglitz semtinde kalıyorsunuz. Anneniz Alman, babanız Türk. İstanbul’da yaşadığınız görülüyor. Sık sık Paris’e gidiyorsunuz. Evvel bana, Berlin’e ne vakit geldiğinizi söyleyin?”
Ferdy Kaplan: “Ben burada doğdum. Buralıyım. Yabancıymışım üzere konuşmayın benimle.”[r.10].
Komiser Müller’in, Kaplan’ın bir Alman olmadığını ima etmesini ve aldığı yanıtı yan yana koyunca hala “saf kan” anlayışının canlı ve canlı olduğu akla geliyor. Kaplan’ın annesinin Alman olması ve orada doğması kabullenmesini kâfi kılmıyor. Hem kandan hem de kültürden Alman olması gerekiyor. Olayın yaşandığı devir ikinci dünya savaşının çabucak sonraki. Berlin kentini ikiye bölen bir duvarın varlığı hem doğu hem batı yakasında, artık yaşamıyor olsa da Hitler’in varlığını hissettiriyor. Günümüz dünyasında gördüklerimize, yaşadıklarımıza, yaşatılana bakınca Hitler’in ruhu yalnızca Almanya’da değil dünyanın birçok yerinde görülmektedir. Kaplan, Komiser Müller’in iğneleyici “yabancı” imasını İstanbul’da da yaşıyor. Okul arkadaşları tarafından öteleniyor, alay ediliyor, birden fazla sefer bu öfke şiddet everiliyor. Nasıl annesinin Alman olması yetmiyorsa Berlin’de İstanbul’da babasının Türk olması da kar etmiyor.
İki farklı ülkenin ortak paydası kendisinden olmayana hem ilkel kan bağı üzerinden hem de kültür-dil üzerinden düşmanca davranmak. Kaplan her iki millet tarafından ötekileştirilmiş bir karakter. Tekrar sorgulamaya dönersek, Komiser Müller’in ipleri Kaplan’ın eline vermesi bir sorgulama tekniği mi yoksa günümüz mottosuyla söylersek kumpas mı bilinmez ancak Kaplan’ın kaçırılmasına dek romanın başkahramanı ipleri elinde tutuyor. Sorgulanırken sorguluyor. En nihayetinde zayıf ve pasif bir Komiser duruyor karşımızda. Kaplan bu ikna etmeyi Komiser Müller, Mahkeme Heyeti ve en sonunda ise Max Brod’a borçlu. Gerek cezaevi sorgusunda gerek mahkemede sergilediği performansla okuru ikna ediyor yaptığı hareketle. Kaplan’ın kazara öldürdüğü gencin ailesi karşısında cürmünü kabul etmesi ve samimi özrü savunmasını daha da güçlendirmesine imkan tanıyor. Tüm kanıtlar Kaplan’ın lehine.
Bize insanın kaotik olduğunu hatırlatıyor. Çelişkileri gösteriyor. Göstererek eleştiriyor, tıpkı vakitte nostaljik bir yerden eleştiriyi göz gerisi etmiyor. Eskiyi seviyor kitap. Gidip gelmeler çok fazla olmasa da “eski”nin elini bir türlü bırakmıyor. Çarpık ve talancı değişimi, eskiye olan hasretin yâd edilişini sert bir halde okuyoruz. “Yanıp yıkılmış Berlin’den gelen on yaşındaki bir çocuk için İstanbul büyüleyiciydi. Kulelerin, kubbelerin, kale duvarlarının ortasında Ferdy göğün farklı renklerine baktı. Cıvıl cıvıl çarşılara dalıp insanların yüzündeki memnunluğu izledi. At otomobillerinin, banliyö trenlerinin ve vapurların sesine kulak verdi” diyor yazar(r.13). Kapitalist, sömürgeci, daha fazla açgözlülüğün sonucunda ortaya çıkan ruhu askıda, betonu çürük, aklı karışık yeni kentlerin teşhirini okuyoruz. Soğuk savaştan sonra dünyanın hallerini hatırlıyoruz. Ve o hallerin içinde sessiz bir müellif Kafka’ya arkadaşı Max tarafından ihaneti tartışıyoruz. Yazının devamında “Kafka’ya ihaneti” ayrıyeten konuşup tartışacağız. Müellif Sönmez Kaplan’ı sessizce ve soğukkanlılıkla konuşturmuş. Karakterin ardında bir aşkın varoluşunu da yeniden sessizce işlemiş. Bana Franz K. Âşıkları romanının ne olduğu sorulsa yekten şu yanıtı veririm; sessiz bir roman. Sessiz oluşu esasen onu içerden tartışmasını da kolaylaştırıyor.
Romanda vaktin parçalanışını okuyoruz. Vakit mı acımazsız yoksa muharrir mı sert bir biçimde vakti parçalamış? Müellif ve vakit ortasında bir ittifakı görüyoruz. Birebir vakitte karşılıklı birbirinden intikam alışları da görüyoruz. Vaktin yıkıcılığına rağmen yazarak ve hatırlatarak rövanş alıyor müellif. Romanın kurgusu, vakitlere ayrılan kısımlar. Romanın tiyatro tekniğiyle yazılması kanımca romanı farklı bir yere oturtuyor. Bu kendine mahsus yer nedir, diye sorarsanız yanıtım “rahatlık” olur. Okur için konforlu bir okuma alanı yaratıyor. Muharririn oluşturduğu lisan ve diyaloglar buna imkân tanıyor. Akıyor, sıkmıyor, eleştirel bağlamda göstergelerle somutlaşıyor…
