Otizm Nedir?
Otizm, ömrün erken devirlerinde başlayan ve ömür uzunluğu süren; toplumsal bağlantılar, irtibat, davranış ve bilişsel gelişimde gecikmeye neden olan nörobiyolojik kökenli bir bozukluktur. Ortaya çıkan sendromun şiddeti ve sorun davranışların bir ortaya gelme formu her çocukta farklıdır.
Otizm; Ruhsal Bozukluklar Teşhis ve İstatistik El Kitabı’nda (DSM- 5) Yaygın Gelişimsel Bozukluklar başlığı altında tanımlanır.
Yaygın gelişimsel bozukluklar başlığı altında otizmden diğer yer alan bozukluklar şunlardır: Rett sendromu, asperger sendromu, çocukluğun dezintegratif bozukluğu, öteki türlü isimlendirilemeyen yaygın gelişimsel bozukluk.
Otizmin Temel Belirtileri Nelerdir?
Otizmde görülen belirtiler üç temel kümede yer alır.
Toplumsal bağlantıların gelişiminde bozukluk.
Sözel ve sözel olmayan irtibatta bozukluk, sembolik oyun da dahil olmak üzere hayal gücünden mahrumluk.
Takıntılı, tekrarlayıcı davranışlar; ilgi alanının kısıtlılığı ve darlığı.
Otizimli Bir Çocukta Hangi Özellikler Gözlenir?
Etkileşim içinde olmaktansa yalnız kalmayı, kendisi için farklı olan bir çeşit faaliyet içinde olmayı yeğler.
Çoğunlukla insanları değil de nesne ve cansız varlıkları tercih eder.
Sözel yahut sözel olmayan (yüz sözü gibi) birtakım tabirlere reaksiyon vermeyebilir.
Göz teması zayıftır.
Huzursuz görünür.
İnsanları araç olarak kullanır.
Kendisini karşısındaki insanın yerine koyamaz; beden lisanını kullanma ve anlamada meseleleri vardır. Örneğin kişinin kaşlarını çatması onun için mana taşımaz.
Sembolik oyunlar denilen evcilik, doktorculuk üzere etkinlikler onun için cazip değildir.
Genelde oyuncaklarla emeline uygun oynamak yerine ayrıntılarla ilgilenir. Örneğin, oyuncak arabayı yerde sürmek yerine saatlerce tekerleklerini döndürmekten zevk alır.
Eşyaları dizme eğilimi çok tipiktir. Yap-bozun kesimlerini yerleştirmek yerine kesimleri yan yana dizmek onun için daha eğlenceli olabilir.
Parlayan yüzeyler, ışık, gölge, dönen cisimler (pervane, vantilatör, saat), insanların saç ve sakalları, objelerin kesimleri (kapı kolu, düğmeler), hareketin kendisi (sürekli olarak kapıyı açma kapama) ilgisini çekebilir.
Başka çocuklar üzerinde tesirli olan birtakım motive ediciler bu çocuklar üzerinde tıpkı etkiyi yapmaz.
Yaşadıkları hisler anında ve katidir, gereksinimlere odaklıdır.
El-kol sallama, parmakların hareketlerini izleme, ayak parmakları ucunda yürüme, kendi etrafında dönme üzere hareketler çok tipiktir.
Gündelik omurdaki değişikliklere karşı direnç gösterir (yemek masasında oturduğu yerin değişmesi gibi). Şiddete başvurabilir. Hayatın akışındaki her şeyin daima birebir kalmasını talep edebilir (okula her gün birebir yoldan gitmek gibi).
Bazı ses, doku ve tatları çok rahatsız edici bulabilir. Meskende oturup gürültülü bir sineması izlerken dışarıdan gelen bir motosikletin sesini fark etmeyebilirsiniz bu nedenle onun apansız kulaklarını kapaması ve hırçınlaşması size çok anlamsız gelebilir. Kimi otistikler pütürlü yiyecekleri yiyemez, kimisi krem süremez, oyun hamuru, kum üzere bulaşabilen objelerle oynamaktan kaçınır.
İletişim için konuşmayı kullanmazlar. Kullandıkları sözler çok sonludur ve ekseriyetle etrafında sık duydukları sözleri kullanırlar.
Otizimli çocukların yaklaşık yarısı konuşma marifetini hiçbir vakit geliştiremez. Konuşabilen çocuklar ise zamirleri karıştırır, kendisine “ben” yerine “sen” der, annesinden süt istediğinde “anne süt ver” değil de “süt istiyor musun ?” diyerek ister.
Anında/gecikmeli ekolali görülür. Annesinin o anda söylediği “elini yıka” cümlesini monoton ve mekanik sesle tekrarlar. Annesi bir şeyler anlatmaya çalışırken daha evvel duymuş olduğu “hayatın gerçek tadı” üzere ilgisiz bir reklam sloganını tekrarlayabilir.
Gezmeyi, bilhassa araba ile dolaşmayı, suyla oynamayı severler. Saatlerce akvaryumdaki balıklara bakabilirler.
Genelde yeme bozuklukları vardır. Kimileri yenmez şeyleri yemekten hoşlanabilir.
Elektronik eşyalara ve mutfak eşyalarına çok ilgi duyabilir, deterjan kutuları ve bunun üzere şeyleri toplayabilirler.
Müziğe çok ilgi gösterebilirler. Reklam ve görüntü kliplere çok düşkün olup akranlarının izleği çizgi sinemalara ilgi göstermeyebilirler.
Çevresindeki tehlikelerin farkında değildir. Ağır trafikte karşıdan karşıya koşar, endişe duymaksızın yüksek bir duvar üzerinde yürüyebilir. Sıcak objelere yahut cam kırığına dokununca neler olacağını öngöremeyebilir.
Çevresine/ kendisine ziyan veren davranışlar sergileyebilir; kızdığı, endişelendiği, başarısız olduğu vakitlerde eşyaları fırlatma, çığlık atma, saçlarını çekme, yüzünü tırmalama, ellerini ısırma, başını duvara yahut yere vurma üzere hareketler ve öfke nöbetleri görülebilir.
Kimi yetenekleri ortasında büyük uçurumlar olabilir. Motor gelişimde yaşına uygun hatta yaşının üstünde birtakım hünerler gösterebilirken, toplumsal gelişimde lakin çok ufak bir çocuğun toplumsal maharetlerine sahip olabilir.
Otizm ve Üstün Yetenek
Soyutlama yetisi gerektirmeyen, belleğe dayalı marifetlerde üstün özellikler gösteren bireyler tüm otistik kümenin %10’u kadardır. Birçok taraftan eksiklikleri de olan bu bireyler; matematik, sanat, müzik, mekanik üzere alanlarda üstün yeteneklere sahiptirler. Kendi kendine okuma yazma öğrenebilme, okuduğunu anlamadan akıcı bir biçimde okuyabilme (hiperleksi), kısa müddette ezberleme üzere yetilere de rastlanmaktadır. Otistiklerin % 10-20′ si birebir vakitte hiperleksiktir. Bu otistik çocuklar çok küçük yaşta, örneğin 2-3 yaşlarında kendi kendilerine okumayı öğrenirler, lakin okuduklarından mana çıkaramazlar. Hiperleksik ve otistik olan çocukların daha az hiperaktif ve daha az maharetsiz olduğu saptanmıştır. Ekseriyetle zekâları yüksek otistiklerde ve erkeklerde on sefer daha fazla görülür. Hiperleksik bir çocuğu teşvik etmemek, yaşına uygun oyunlara ve erişkinler tarafından yönlendirilen toplumsal etkinliklere yöneltmek gerekmektedir. Okuma yeteneğinden yararlanarak eğitiminde yazılı malzeme kullanılabilir.
Teşhis ve tedavi
Çocuğunuzda üstte sıralanan belirtiler varsa kesinlikle bir uzmana başvurmanız gerekir. Ayırıcı tanıyı çocuk psikiyatri uzmanları koymakla bir arada sizlerden kesinlikle tanıya yardımcı test ve müşahedeler isteyecektir. Teşhis basamağından sonra gerekiyorsa ilaç takviyesi ile birlikte kesinlikle ferdî eğitime de başlanmalı; çocuğunuzun gelişim alanlarını destekleyecek toplumsal, iletişimsel, motor, zihinsel ve konuşma mahareti ile ilgili eğitimi vakit kaybetmeden planlanmalıdır.
