Aşağıda okuyacağınız bu söyleşi, 2010 yılında yapıldı. 1950 Kuşağı’nın önde gelen öykücülerinden Ferit Edgü ile yayımladığı 9 hikaye kitabını kapsayan ve kendisinin “kitapların kitabı” olarak isimlendirdiği Leş / Toplu Hikayeler yayımlandığında (2010), 50 yılı aşan müelliflik serüvenine, hikayelerine ve elbette 50 Kuşağı’na dair konuşmuştuk. Anısına hürmetle…
Leş-Toplu Öyküler, sizin elli yıllık hikaye geçmişinizin bir toplamı. Diğer yazın alanlarında da eserler veriyorsunuz. Hikaye serüveninizi anlatır mısınız?
Kitaba ismini veren Leş, benim birinci hikayelerimden birisi ve yanlış hatırlamıyorsam 1954’te yayımlanmıştı. Benim de içinde olduğum 1950 Kuşağı’nın büyük bir çoğunluğu hikaye müelliflerinden oluşur. Hepimiz de çok erken yaşlarda yazmaya başlayan insanlarız. Daha lise sıralarındayken müelliflik serüvenimiz başlamıştır. Merhum Onat Kutlar, Orhan Duru, Erdal Öz, ayrıyeten hâlâ hayatta olan Adnan Özyalçıner… Yani kısmen ortak bir geçmişimiz var da diyebiliriz. Bu toplu hikayeleri yayına hazırlarken en sonuna bir bibliyografya çalışması ek ettik. Oraya bir göz attım ve unuttuğum birtakım şeyleri hatırladım, örneğin 1954 yılında on hikaye yayımlamışım. Demek ki bu hikayeler 1953-54 yılları ortasında yazılmış. 17 yaşında bu işe soyunmuş genç bir muharrir tarafından kaleme alınmış hikayeler bunlar. Gençlik yılları coşku dolu yıllardır. Tahminen “dünyayı biz yarattık” değilse bile “yeni dünyayı biz yaratacağız” inancıyla yola çıkılır. Hikaye yazarak değil, müellif olarak, yazı yoluyla dünyayı değiştirmek ve kendi olmak, kendini bulmak, kendini aramak üzerineydi çıkış noktamız. Müelliflik serüveni diyebileceğimiz şey aslında budur. Birinci gençlik yıllarındaki en önemli itki, yazma itkisi bundan doğar.
Şimdi düşünüyorum da bir kendini bulma değil, arama periyodu olarak değerlendirdiğim o yıllarda bu aramanın pek şuurunda değilmişim. Zira benim o periyotta yazdıklarımla 1953 ile 1958 ortasında yazdığım hikayelerden sırf iki hikaye var bu kitapta. Başkalarını daha evvelki kitaplarıma da almadım, bundan sonra yayınlanacak hiçbir kitabıma da almayacağım. Bunları birer gençlik serüveni olarak görüyorum.
Ama 1956’dan sonra şimdiki moda telaffuzla belirtmek gerekirse bir kırılma noktası oluştu. Zira, o müddet içinde doyumsuz bütün arkadaşlarım üzere doyumsuz bir okuma süreci içindeydik ve o sürecin sonunda da birtakım edimlerimiz oldu. Dünyaya bakışımız değişti. Kendimizi algılayışımız değişti ve benim için 1956 bir kırılma noktasıdır, zira o sıralarda daha evvel tanımadığımız Kafka, Camus, Sartre’ı, Rimbaud’yu, Baudelaire’i, Marquis de Sade’ı, Lautreamont’u vesaireyi okumuştuk. Bütün bunlar bizim üzerimizde çok fazla anlamasak da bir iz bıraktı. Bu izleri ben şahsî olarak hâlâ taşıyorum.
Elli yılı aşan müelliflik ve özellikle hikaye müellifliği servüenime bir baktığım vakit 9 kitaptan oluşuyor bu kitap ve onun için kitaplar kitabı dedim. Bir seçme yok, 9 kitapta ne varsa hepsi bunun içinde yer alıyor. Sonuna yalnızca bir bibliyografya ek ettik o kadar. Bugün bu kitaplara, bu hikayelere bir ortada baktığım vakit şunu görüyorum; vakit içinde kendime dönük, kendimle ilgili sıkıntıları hikayede lisana getirmişim. Sonra bir vakit geliyor ve kimi şeyler değişiyor. Yani yeni bir kırılma noktası oluyor hayatımda. Bu ikinci kırılma ise Hakkâri’dir. Bu noktada, artık kendi içinden çıkıp dışarıya dönmek, dışarıya döndüğün anda da kendini diğerleriyle birlikte görmek yatar.
Bu müelliflik serüveni bu türlü ilerler zati, yola çıkarsınız gideceğiniz yeri bilirsiniz fakat kesinlikle diğer yere varırsınız. Değerli olan varacağınız yer değil, o yol boyunca kat ettiğiniz aralık, yolun kendisi ve ortada uğradığınız duraklardır. İşin heyecanı buradadır ve ona serüven dedirten de budur.
Peki iki kırılma noktası haricinde bu seyahatin durakları nelerdi?
Başı belirli, ancak sonu nereye çıkacağı bilinmeyen seyahatlerin haliyle durakları da biraz farklıdır. Bunların en kıymetlisi, özellikle bendeki lisan tutkusudur. Açmak gerekirse, insan varlığının dünya içindeki yeri, bir anlatım aracı olarak lisan, kendi içinde bir varlık olarak lisan, lisanın imkanları, lisandan bir yapıt yaratmak ve sonunda o yapıtın dönüp dolaşıp yine lisanda kendini bulmasıdır benim duraklarım. Kelam konusu yazma serüvenimde lisan konusunu, 17-18 yaşlarında asla duyumsamadım. Yazdıkça geldi kendini dikte ettirdi. Bir sözcük yazıp da onun sorumluluğunu taşıyorsanız, şayet o sözcüğün yerine öbür bir sözcük de kullanabiliyorsanız, o vakit ne onu ne oburunu kullanırsınız. Daha diğer bir sözcük arayışına giriyorsunuz. Hal bu türlü olunca sözcüğü sadece bir sözcük olarak değil, cümleyi yalnız bir cümle olarak değil, önünde sonunda bir kanıyı / duyguyu lisana getiren bir şifre üzere görüyorsunuz.
1950 jenerasyonu olarak biz Türkçeye gönül veren bir nesiliz. Türkçeyi işlettik ve 1950’lerin sonlarına geldiğimizde artık Türkçe dünyadaki rastgele bilimsel yahut sanatsal metnin Türçeye çevrilmesine imkanlı bir lisan oldu. Bu bizim övünç kaynağımızdır. Bunu görmek için 1940’larda yazılan metinlere bakmak ve bizimkilerle mukayese etmek kafidir. Biz bunu yaparken, tıpkı vakitte bizden evvelkileri de etkiledik. Onların da lisanını değiştirdik. Haliyle onların şiirleri, hikayeleri, romanları da değişti.
Az evvel “dilden bir yapıt çıkarmak” tabirini kullandınız. Minimal hikayeler, hatta aforizma metinleriniz de bu lisan üzerinde çalışmanın bir sonucu muydu?
Az evvel lisanda ağırlaşmaktan bahsetmiştim. Bu yoğunluğu alabildiğine artırmak benim uğraşlarımdan biri oldu. Sonunda o denli bir yere geldim ki, biliyorsunuz sekiz on sözcükten oluşan hikayeler yazdım. Öncelikle içinde bulunduğum neslin Türk edebiyatının gelenekleriyle pek uyuşmayan bir bakış açısı vardı. Haliyle yapıtlarımız da o bakış açısından doğdu. Ayrıntılı bir yanıt vereceğim. Hikaye, sözcükten de anlaşılacağı üzere anlatma, eskilerin dediği üzere kıssa etmedir. Anlatacak bir olay olması gerekiyor ki ele alabilesin. Kaçkınlar’da o olay bitmişti örneğin. Tekrar bir aksiyon var lakin, hikayenin bel kemiğini oluşturan, olay değildir artık. Bu olayın geriye alınıp metnin aza indirgenmesi, sonunda küçük metinlerden oluşan hikayeler yazmaya götürdü beni. Alışılmış söylediğiniz üzere aforizmalar da var bunun içinde. Direkt yaklaşım biçimi dediğimiz, her şeyi olduğu üzere tabir eden, kıvırmadan, dolaştırmadan, her şeyi kısa cümlelerle söz etmeya dayalı bir yaklaşım biçimidir bu. Sıfat kullanmamaya uğraş göstererek yazma çabasındaydım. Bende allayıp pullama isteği yoktur, olduğu üzere anlatırım. Fikirde de düşte de bunu yaparım.
Yazarlığın beğenilen olan bir istikameti vardır, sözcüklerle oynarsınız, okurla oynarsınız, onları da kendinizi de sınarsınız. O denli üstten bakarak değil, onların ortasına katılarak sınarsınız. Ben bunu minimal hikayelerden evvel de çok sık olmasa da yapmıştım. Minimal sözcüğü aslında fotoğraf sanatıyla igilidir, fotoğraf sanatında bir ekol yahut üsluptür diyebiliriz. Minimalist edebiyat diye bir şey yoktur. Yani bu ismin konduğu bir akım falan yok. Lakin ben fotoğraftan esinlenerek bu az sözcükle yetinmenin az olayla yetinmenin bir cümleden bir hikaye kurmaya minimal sözcüğünün yakıştığını düşündüm ve bu ismi kullandım.
Kitabın düzenlenişine bakarsak bugünden geçmişe, aykırı bir kronoloji izlemişsiniz. Tabir yerindeyse bilakis retrospektif uygulamanızın özel bir sebebi var mı?
Elbette var. Genel olarak antolojiler yahut bir müellife ilişkin bu tıp toplu eserler kitapları kronoljik sarfiyat. Dünden bugüne gelir. Lakin okuyucu bilhassa sizi çok âlâ bilen bir okuyucu değilse ve 1950’lerin Türk edebiyatındaki sıkıntılardan da habersizse çok yadırgayacaktır. Örneğin bu kitap şayet kronolojik olarak düzenlenseydi “Kaçkınlar” ile başlayacaktı, halbuki “Kaçkınlar” benim hikaye yazarlığmın içinde bir hikayeden daha çok varoluşsal bir araştırma üzeredir. Kendi kendini arayan, kendini ararken diğerlerini da bulamayan, çıkmazın içindeki bireyin kişiselliğini gerçekleştirmesi ve bunu yaparken de sözcükleri araç olarak kullanması vardır. Bugün için, bu türlü bir hikaye Türk okurunun çok yakınında değildir. 1950’lerde yakınındaydı, zira o vaktin okuru da uzaktan yakından dünya edebiyatının yönelişlerini (ki ağır basan yönelişler kelamını ettiğimiz varoluşçu akım şeklindeydi) biliyordu ve o da bunun içindeydi. Bugünün okuru için bu sözkonusu değil. Hasebiyle orada bir zorlama sözkonusu olacaktı. Meğer bugünden geçmişe yanlışsız bir seyahat, bugün beni tanıyan, Türk edebiyatını, Dünya edebiyatını bilen okurun vakit içindeki bir seyahati üzere olacaktır.
Bir formda dünün metinlerinin okuru bugüne hazırlamasındansa, bugünün metinlerinin okuru dünkü metinlere ulaştırmasını istedim. Burada bana yol gösteren aslında, aziz dostum Melih Cevdet’in kendi toplu şiirleri için uyguladığı prosedür olmuştu. Kendisi birebir metodu uygulamıştı ve onunla konuştuğumda ben de senin üzere bu soruyu sormuştum. Aldığım karşılık aşağı üst bu biçimdeydi. Bu da çok mantıklı geldi bana. Lakin önsözümde de yazdım kronojiye düşkün bir okur varsa sondan başlayabilir okumaya…
Peki bunu bir olgunluğa ulaşmak üzere kıymetlendirebilir miyiz? Yani Necatigil ikinci devrinde kaleme aldığı şiirlerinde “aradaki boşluğu okur doldursun” der. Sizde de bu türlü bir tavır var mı?
Bunu olgunluk yahut ustalık olarak isimlendirmeyi istemem. Bunu tercih etmiyorum. Ama Necatigil’in kelamını ettiğini katiyetle kendim için de söyleyebilirim. Zira bir hikayem şu cümleden ibaret. “Ağlama dedi adam bu ölen birinci çocuğumuz değil.” Artık buradaki bütün hikayenin öncesini ve o anı görünmeyen bayanla, görünmeyen adamın ortasındaki atmosferi, üzüntüyü, dramı elbette okuyucu dolduracak. Ben lakin ona baktığı vakit okuduğu vakit ondan bir hikaye kurma isteği yaratmak istiyorum. Onun içindeki yaratıcılığı dürtüklemek istiyorum. Bunu daha evvel de yazdım, “Bir gemide”de yapmıştım. Bir oyundu o, bu hikayeleri yazdım ancak bitiremedim, isteyen kendi ismine devamını getirir, öteki bir hale getirir. Hiçbir hak da talep etmiyorum demiştim. O oyuna katılanlar da oldu. Güzel da olmuştu.
Zaman içinde oradan buradan değişik hikayeler yazdım, hatta değişik anlayışlarda bile diyebilirim. Bu kitabı düzenlerken tekrar gördüm ki benim hikaye serüvenim daima iki anayoldan ilerlemiş. Bu çok da şuurlu değil fakat bu türlü ilerlemiş. Bunlardan birisi, olağan olanı yazmak, ikincisi de harikulâde olanı yazmak. Birçok kere olağan bir olayın içinde de inanılmaz bir durum var, harika bir durumun içinde de olağanlık vardır. Bir yerde dedim ki, “hep düşün içindeki gerçekle, gerçeğin içindeki düşü aradım” bu hikayelerde. Hangisinde düşün içindeki gerçekti hangisinde gerçeğin içindeki düştü onları bilemiyorum.
Öykü kitaplarınızın pek birçoklarında önsözle okuru karşılıyorsunuz. Hatta bazen “öykülerin öyküleri” kısımları de karşımıza çıkıyor. Bu Attilâ İlhan’ın yaptığı üzere, kendi eleştirisini yapmak mıydı? Yani okuru hazırlamak üzere, bilen adam okusun üzere bir tutum mı bu?
Ben kimseyi aydınlatmak üzere bir sevdaya hiç kapılmadım. Bırakın kendi okurumu, öteki okurları bile aydınlatmak eforuna düşmedim. Hele ki onları yönlendirmek üzere bir hali asla sergilemem. Attilâ İlhan’ınki üzere bir gayretim ise hiç olmadı ve bu çeşit davranışları ve bu tıp anlayışla yazılan yazılardan da nefret ederim. Kendi kitaplarıma yazdığım önsöz, bir açıklama gereği duymamdandır. Fakat bu okura kendimi açıklamak değil. Eleştirmen dostlarıma bir açıklama yapmaktır. Lütfen bunları gerçek okuyun demek içindir. Eleştirmenlere dedim ki, bunları yorumlarken kendi yorumunuzda özgürsünüz fakat benim görüşlerimin çok da dışına çıkarak bir şeyler aktarmanıza gerek yok. Alışılmış ki her muharrir yanlışsız anlaşılmayı ister. Bu 1950 Kuşağı’nın bir talihsizliğinin sonucudur aslında. Bizler ferdi, varoluşçu bir edebiyat yapıyorduk lakin politik olarak da solda yer alıyorduk. Kimimiz yasa dışı politik örgütlere katılarak, kimimiz benim üzere meşru politik örgütlerin içinde yer alarak sürdürdük ideolojimizi. Ama bizden evvelki jenerasyonda yer alıp, periyodun eleştirmenleri ortasında isimleri anılan ve “sol” görüş içinde bulunan başka arkadaşlarımız vardı. Asım Bezirci, Fethi Naci, Şükran Kurdakul üzere – çok yakın dostlarımdı bunlar. Kelamını ettiğim bu isimler, bu cins ferdî bir edebiyatı yapanın sol dünya görüşü içinde olmasını anlamıyorlardı. Zira bizim beslendiğimiz kaynakları onlar ya bilmiyorlardı veya çok az biliyorlardı. Haliyle bizim / benim yazdığım hikayeleri de farklı değerlendiriyorlardı. Kırıcı olmamak için de, ya bizim kitaplarımızla igilenmiyorlardı, yazmıyorlardı yani görmezden geliyorlardı yahut bir ortaya geldiğimiz vakit tartışıyorduk. Bir müddet sonra bu önsözleri yazma gerekliliği hissettim. Lakin yalnız bu değil, her müellif güzel anlaşılmak yanlışsız anlaşılmak ister. Şayet herkes sizi yanlış okuyorsa, doğrusu budur deyip tek tek hepsine karşılık vermektense en başta neyin gerçek olduğunu göstermek arsuzudur. Ben gençken çok doğuşçu bir yazardım. Ancak sonra bu kırgınlıklara yol açıyordu. Bu tavırdan uzaklaştım…
Özetlemek gerekirse, benim maksadım eleştirmenlere bir hatırlatmada bulunmaktı. Ama yalnızca kendi kitaplarıma değil öteki birçok kitaba, stant kataloğuna, sanatkarın kitabına önsöz yazdım. Bu açıdan bakınca da, kitabın içinde hikayelere eklenecek bir metin olarak da okunabilir önsözler. O da kitabın kendi serüveni içine dahil olabilecek bir kısım sonuçta.
Yanılıyor olabilirim, ancak toplu hikayelerde bu daha düzgün anlaşılıyor. Her kitabın farklı bir teması var üzere duruyor. Örneğin DO Sesi’nde bir mevt duygusu, Doğu Öyküleri’nde yalnızlık / yabancılık duygusu dikkat çekiyor. Bunu çoğaltabiliriz de, bu şuurlu bir tavır mu?
Kesinlikle yanılmıyorsun; çok hakikat, hepsinde bir his var. Lakin yazarken bu temayı işleyeyim hikayeler bunun etrafında dönsün diye de bir tasam yok. Zaten olan bir durum bu. Örneğin Do Sesi’nde mevt teması kendini çok aşikâr eder nitekim. Fakat onu işlemek üzere bir gayem olduğu için değil, yaşadığım olayların beni oraya götürdüğünü söyleyebilirim. Zira o sırada art geriye çok yakın dostlarımı kaybettim. Onların kimilerinde vefat sürecini handiyse birebir yaşadım. Füreya Koral, Tomris Uyar, Semiha Berksoy birinci aklıma gelenler. Buna daha da isim ek edebilirim. Bir dostunuzun, çok yakın bir dostunuzun mevti uzakta olduğunuzda diğerdir. Onun mevte giden sürecine şahit olup, sonunu görmek diğerdir. Yakından izleyerek yaşadığınızda bu, bütün hayatınızda iz bırakır, iliklerinize kadar siner. Ben yazdıklarım için mevzu aramaya sokağa çıkmıyorum. Bu izler içime işliyor, bir şeyler dökülürken metne bu izler kendini hissettiriyor ister istemez. Do Sesi direkt doğruya Berksoy’un bir kelamıdır. Başka hikaye kitaplarımda da tekrar resen olan bir şey var elbette. Siz bir bireysiniz, sizin birey olarak kişiliğinizin bir harcı var. Bu da yapıtlarınıza yansır.
50 Kuşağı’nın değerli yazarlarındansınız. 50 Nesli da edebiyatımızın kıymetli nesillerinden. O denli ki daha sonra sizin üzere bir jenerasyon gelmedi. Sizden sonra bu türlü bir jenerasyon olmamasını neye bağlıyorsunuz?
Tek bir şeye bağlıyorum, kimi nesillerin, okulların ortaya çıkması hem objektif hem öznel gerçekliklere bağlıdır. Biz tarihi manada, 1950 Nesli üyeleri olarak, tıpkı okulda okuyan, birebir mahallede oturan, birbirini tanıyan beşerler değildik. Bizi bir ortaya getiren edebiyatın kendisi oldu. Bir ortaya gelip, haydi mecmua çıkaralım, bu anlayışta olalım, şöyle bir edebiyat yapalım demedik. Baktık ki Demir Özlü, Orhan Duru ve ben bu türlü yazıyoruz Onat Kutlar bu türlü yazıyor, Adnan Özyalçıner, Erdal Öz bu türlü yazıyor. Adeta bir okuldan çıkmış üzere yazan muharrirler olarak birbirimizi bulduk. Lakin bu yalnız Türkiye’de ve 1950 yılında olmamıştır. 1918 yılında Avrupa’da da olmuştur. Fransa’da Andre Breton, Eluard bir ortaya geliyorlar ve Apollinaire diye bir adamın etrafında bir ortaya geliyorlar ve bir bakıyorlar ki Berlin’de Tristan Tzara diye bir adam Hans Arp diye bir ressam ortaya çıkıyor ve Voltaire kabaresinde Da-Da bildirisini okuyorlar. “Ulan biz bunu yapmak istiyorduk, lakin herifler aslında yapmış bunu” diyerek Paris’e çağırıyorlar ve sürrealizm ortaya çıkıyor. O tarihî anda tıpkı şeyi yapıp bir ortada olmak onların bahtı, hepsinin ortak noktası. Bizim için de “boğuntu yaşamıyorsunuz lakin boğuntu edebiyatı yapıyorsunuz, ne alakası var?” diyorlardı. “Nereden çıktı bu, Türkiyede bir insan neden bunalır” diyorlardı. Meğer II. Dünya Savaşı bitmiş, ardında 30 milyon insan bırakarak. Büyük bir soykırım gerçekleşmiş; üstelik kimin tarafından; Goethe’yi, Marx’ı, Nietzsche’yi, Hegel’i, Kant’ı, Schopenhauer’i yetiştiren bir ülke tarafından gerçekleştirilmiş.
Türkiye’de Tek Şef / Ulusal Şef dönemi bitmiş, Demokrat Parti iktidara gelmiş ve herkes bunun bir özgürlük getireceğini düşünmüş. Halbuki üçüncü yılında gerçek yüzlerini göstermişler. Hani umut? Hani Türkiye’de her şey güzeldi? Bütün bu kaosun içinde 17-18 yaşındaki beşerler ışığı nereden bulacaklar ki? II. Dünya Savaşı’nın sonunda, beşerler o ışığı bulmadıkları üzere biz de bulamadık. Elbette onlarınki üzere büyük bir akım değildi bizimki, hem ülkenin entelektüel yapısı buna uygun değil hem de dünya üzerindeki pozisyonumuz o kadar tesirli değildi. Türkiye’de bu türlü bir şey olamazdı aslında, bugün de olamayacağı üzere. Biz de bir ortaya gelerek yeni insanın, yeni dünyanın edebiyatını yapmaya soyunduk.
Bizden sonra gelenlerin bu türlü bir tarihi pozisyonu olmadı. Tarihi sözünün altını çizerek söylüyorum. Tahminen ‘68 olaylarının devamında ‘68 jenerasyonu yeni bir edebi nesil anlayışı yaratabilirdi ancak olmadı. Bu yalnızca Türkiye’de değil dünyada da olmadı. Bugün Türkiye’de edebiyat çok da âlâ durumda değil, ancak Fransa’da da değil, İngiltere’de de değil, Almanya’da da değil. Küçük muharrirler devrindeyiz. Bizim büyük müellif olduğumuzu söylemiyorum, fakat dünyada vardı en azından. Gerekli ögeler sona erdi işin doğrusu. Tüm dünyayı etkileyecek büyük bir kırılma yaşanırsa birileri çıkabilir. Fakat uzun yahut yakın vakitte çok güç.
BEN KARAMSAR BİR İNSANIM
Ben karamsar bir beşerim. Doğduğumdan beri bu böyledir. Daima bardağın boş tarafına bakmışımdır. Fakat bu, en trajik yer yer dramatik olaylara bile kahkahayla gülmemin önüne geçmez. Yeniden benim üzere karamsarlardan ve isyankârlardan biri olan gençlik arkadaşım, Ressam Yüksel Arslan’la telefonda bir vefat haberini konuşma anımıza şahit olsanız ne demek istediğimi anlarsınız. Dünyanın en hoş konusundan bahsettiğimizi sanırsınız. Gülmenin uygunlaştırıcı olduğuna inanırım, lakin bu kişiliğimin bir yansımasıdır… Attığım kahkahalar o karamsar üretimi değiştirmez.
HAKKÂRİ’Yİ HÂLÂ YAŞIYORUM
Kimi hikayelerimde geriye dönüşler olur. Örneğin Yaralı Zaman isimli kitabım tümüyle Hakkâri ve Halepçe ile ilgilidir. Yıllar içinde yazdığım bir metindir. Kısa olmasına karşın 10 yıldan fazla sürmüştür. Halbuki 1965’ten sonra ben Hakkâri’ye bir daha gitmedim. Çok çağrıldım, Hakkâri’de Bir Mevsim sinemaya alınırken Ulusal Eğitim Müdürlüğü’nden, arkadaşlarımdan telgraflar aldım. “Gel, seni burada görmek istiyoruz” yahut “Çekimler sırasında sen de burada ol” diyorlardı. Lakin gitmedim. Öylesi anlar, öylesi beşerler vardır ki sizinle sonsuza kadar yaşarlar. Hakkâri de, oradaki beşerler da bende hâlâ yaşıyorlar. Ölene kadar da yaşayacaklar. Benim oraya tekrar gitmeme gerek yok. Kelamını ettiğim geri dönüşler de aslında tam bir geriye dönüş değildir. Zira Hakkâri özeline bakarak söylemek gerekirse ben onu daima yaşıyorum. Ortada bir hatırlamak yahut geriye dönmek değil bu. Ben güya ikinci doğumum Hakkâri’de olmuş üzere yaşıyorum. Aşk hatırlanır mı? Aşk yaşanır. Hakkâri de bu türlü bir aşktır benim için.
UMUTSUZLUĞUN GÜCÜNE İNANDIM
Benim hikayelerimi özetlemek gerekirse, yalnız beşerler en önde dururlar. Ümitsizlik temel harcımdır benim. Lakin bunu yakınarak söylemiyorum. Zira ümitsizliğin büyük bir gücü olduğunu düşünüyorum. Umudun gücü olduğuna hiç inanmadım. Lakin ümitsizliğin o denli bir gücü vardır ki, ben ona inanıyorum. Umudun gücü dediğimiz şey, insanı yanıltır. Rene Char bir dizesinde şöyle der; “Umuda borçlu olanlardan değiliz.” Şöyle bir durup düşünürseniz, gerçek olan ümitsizliktir. İnsanları aldatmaz ve doğurgandır. Yalnızlık öteki bir harçtır. Fakat benim yalnızlığım değil, kendi varlığıyla yalnızlık! Aşk, cinselliği ön planda tutan aşk. İletişimsizlik, yan yana olmasına karşın insanların bir türlü birbirleriyle sağlayamadığı irtibat. Baskıya başkaldırı ve son olarak da lisana olan tutku. Bunlar benim yazdığım her söz için geçerlidir. Fakat şu da var; bütün soylu muharrirler için geçerlidir bunlar.
