Sosyal fobi (sosyal kaygı), toplumsal ortamlarda, bilhassa diğerleri tarafından izlenilen, performans sergilenen durumlarda etraftaki şahıslar tarafından eleştirilme, alay edilme ya da küçük düşme endişesiyle, rezil olacağı kanısıyla ortaya çıkan telaş bozukluğudur.
Sosyal telaş yaşayan şahıslar, diğerleriyle birlikte bulunulan toplumsal ortamların çoğunluğunda olumsuz bir halde incelendiklerini, eleştirildiklerini ve yargılandıklarını hissederler. “Sahne korkusu” olarak da bilinen toplumsal fobi nedeniyle kişi, topluma karşı konuşma, beşerlerle birlikte yemek yeme, genel tuvaletleri kullanma, diğerleriyle konuşma, karşı cinsle bağlantı kurma, oburlarının gözlerinin içine bakma, yabancılarla konuşma, yeni beşerlerle tanışma, toplantılara katılma, partiye gitme, bir işle meşgulken diğerleri tarafından seyredilme üzere durumlarda duyduğu dert nedeniyle bu çeşit ortamlara girmekten kaçınabilir. Toplumsal ortamlardan kaçınma davranışları, tedavi edilmediği takdirde vakitle konuttan çıkamama noktasına gelebilir.
Kaygı yaratan durumlara maruz kalındığında; titreme, terleme, çarpıntı, yüz kızarması, baş ağrısı, baş dönmesi, nefes darlığı, sıcak ya da soğuk basması, karın ağrısı, kaslarda gerginlik, göğüste problem hissi, bulantı, tuvalete gitme muhtaçlığı ve bazen panik atak üzere fizikî belirtiler görülür.
Amerikan Psikiyatri Derneği’nce hazırlanan “DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) Psikiyatrik Bozukluklar Teşhis Kriterleri El Kitabı’na nazaran toplumsal fobi belirtileri aşağıdaki üzeredir:
Kişi, diğerlerince değerlendirilebilecek olduğu bir ya da birden çok toplumsal durumda besbelli bir kaygı ya da tasa duyar.
Kişi, olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir halde davranmaktan ya da telaş duyduğuna ait belirtiler göstermekten korkar.
Söz konusu toplumsal durumlar, neredeyse her vakit, endişe ya da korku doğurur.
Söz konusu toplumsal durumlardan kaçınılır ya da ağır bir endişe ya da tasa ile bunlara katlanılır.
Duyulan kaygı ya da korku, kelam konusu toplumsal ortamlarda çekinilen duruma nazaran ve toplumsal-kültürel bağlamda orantısızdır.
Korku, telaş ya da kaçınma daima bir durumdur, 6 ay yahut daha uzun sürer.
Korku, telaş ya da kaçınma besbelli bir külfete ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da kıymetli öteki alanlarında fonksiyonellikte düşmeye neden olur.
Toplumda sıklıkla karşılaşılan toplumsal fobi, çoklukla çocukluk ve ergenlikte ortaya çıkar. Tedavi edilmediği durumda kronikleşerek kişinin hayatını olumsuz istikamette etkileyen bir rahatsızlığa dönüşebilir. Rahatsızlık belirtilerine nazaran, ilaç tedavisi ya da psikoterapi, bazen her ikisi bir arada uygulanarak tedavisi mümkündür.
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), toplumsal fobi yaşayan şahıslara sık uygulanan bir terapi sistemidir. BDT modeline nazaran şahıslar his, niyet, durum ve olayları olduğundan daha olumsuz yorumlayarak, bilişsel yanılgılar yaparlar. Örneğin, bir diğerinin meraktan sorduğu bir soruyu düşmanca yorumlayabilirler. Düşmanca davranışlara maruz kalmamak için de diğerleriyle birlikte bulunacağı ortamlardan kaçınarak süreksiz rahatlık sağlarlar. Fakat, bu kaçınma davranışı vakitle pekişir ve kişinin hayatını olumsuz tesirler. BDT’de kişinin toplumsal tasasının temelindeki inanç ve fikirler sorgulanır ve yine yapılandırılır. Tasayı, dert yaratan durumları, derde karşı oluşan bedensel yansıları tanıma, derde sebep olan durumlardaki kanıları manaya ve başa çıkma stratejileri geliştirme çalışmaları yapılır. Bu çalışmalara, yeni kazanılan bilişsel marifetleri uygulamaya yönelik davranışsal boyut eşlik eder ve kişinin etaplı olarak endişelerinin üzerine gitmesini sağlar.
