Filistinli militan küme Hamas’ın 7 Ekim’de İsrail’e yönelik başlattığı akın, ölçek ve şiddet açısından eşi gibisi görülmemiş bir olay.
HAMAS NEDİR?
Arap-İslam dünyasının en büyük İslami hareketi sayılan Mısır merkezli Müslüman Kardeşler Teşkilatı’nın (İhvan) Filistin’deki uzantısı olarak 1987’de kurulan Hamas, 2017’de ilan ettiği yeni siyaset dokümanında kendisini, “Hamas, fikri açıdan İhvan ekolünün bir kesimidir lakin bağımsız bir Filistin örgütüdür.” sözüyle yine tanımlamıştı.
HAMAS KİM TARAFINDAN KURULDU?
1987 yılında Şeyh Ahmed Yasin, Abdülaziz el Rantisi ve Muhammed Taha tarafından kuruldu. Hamas, 2007’de Filistin Ulusal Kurtuluş Hareketi’yle (El Fetih) yaşanan askeri çatışmanın akabinde Gazze’nin denetimini ele geçirdi.
ÜLKELERİN HAMAS’A BAKIŞ AÇISI
Anadolu Ajansı’nın haberine nazaran; uzun yıllardır Hamas’la güçlü alakaları bulunan Körfez’deki Arap ülkelerinden Katar, halihazırda Hamas’ın yönettiği Gazze Şeridi’nin en büyük mali destekçisi pozisyonunda. Katar ayrıyeten Mısır ve BM ile hala devam eden İsrail-Hamas esir takası sürecinde de yer alıyor.
Filistin davasının en değerli partnerlerinden biri olan Mısır-Hamas alakaları 2002 yılı sonunda başladı. Taraflar ortasında 2013 ila 2017 yıllarında dalgalanmalar yaşandı. Bağlantıların durma noktasına geldiği devirler oldu. 2015’te verilen bir yargı kararı ile Hamas “terör örgütü” olarak kabul edildi. Lakin daha sonra Mısır Acil Durum Mahkemesi bu kararı bozdu.
Kahire ile Hamas ortasındaki resmi bağlantılar 2017’den beri Mısır istihbaratı aracılığıyla yürütülüyor. Mısır, Filistin içindeki bölünmüşlüğün son bulması için Filistinli kümeler ile İsrail ortasında ara buluculuk rolünü sürdürüyor.
Kuveyt, Hamas’ın kurulduğu günden bu yana hareketle yeterli münasebetler geliştirdi. Kuveyt, 2006’da Filistin’deki seçimleri kazandığında Hamas’ı destekledi ve hala bağları üst seviyede devam ediyor.
Lübnan‘ın Hamas ile bağları hareketin 1998’de ülkede temsilcilik açmasından bugüne kadar devam ediyor. Lübnan’da kıymetli bir nüfuza sahip Hizbullah ile Hamas ortasında da güçlü bağlar bulunuyor.
Cezayir ile Hamas ortasında istikrarlı bir bağ kelam konusu. Hamas idaresi, Cezayir’in 2016’da temsilcilik açmasına müsaade ettiğini açıkladı.
Yemen, Hamas ile münasebetlerini eski Cumhurbaşkanı Ali Abdullah Salih’in Filistin’deki bölünmüşlüğün son bulması için orta buluculuk yaptığı 2008’den beri devam ettiriyor.
Hamas ile Yemen’deki İran dayanaklı Husiler ortasında da âlâ alakalar var. Husilerin denetimi altındaki başşehir Sana’da Hamas’ın bir temsilciliği bulunuyor.
İran, Hamas’ın en önde gelen müttefiklerinden biri olarak öne çıkıyor. 1992’den beri Hamas’ın İran’da temsilciliği bulunuyor. Hamas’ın, Suriye’deki iç savaşın patlak verdiği süreçte Suriye rejimi ile münasebetlerinin bozulması ve idare merkezini Katar’a taşıma kararı almasının akabinde İran ile bağlantılarda bir müddetliğine soğukluk yaşanmış olsa da ilgiler bugün yeniden eski haline dönmüş durumda.
Afganistan ile Hamas ortasında Taliban’dan evvelki idare periyodunda bir ilişki yoktu. Hamas lideri İsmail Heniyye, ağustos ayında, Taliban’ın ülkeye hakim olmasının akabinde kurulan hükümetin Dışişleri Bakan Vekili Emirhan Muttaki’yle birinci temasta bulundu.
Malezya-Hamas bağlantıları eski Başbakan Muhammed Necib Abdurrezzak’ın 2013’te Gazze Şeridi’ni ziyaret etmesiyle başladı ve akabinde taraflar ortasında resmi temaslar devam etti.
Pakistan, 2006’da Hamas’ın Filistin’deki seçimleri kazanmasının akabinde kurulacak hükümete 3 milyon dolar yardımda bulunacağını açıkladı ve taraflar ortasındaki bağlantılar böylelikle başlamış oldu.
Heniyye son olarak, geçen ay hayatını kaybeden Pakistanlı Nükleer Bilimci Abdulkadir Han’ın vefatı münasebetiyle Cumhurbaşkanı Arif Alvi ve Başbakan İmran Han’a taziye bildirisi gönderdi.
Irak ile Hamas ortasında ise aleni bir bağ bulunmuyor. Fakat Hamas, Irak’ın İsrail’le olağanlaşma tersi tavrından övgüyle kelam etmiş ve Bağdat’ta düzenlenen kanlı taarruzlara yönelik kınama iletisi yayımlamıştı.
Tunus ile Hamas ortasında da resmi bir alaka bulunmuyor. Hamas yöneticilerinden Sami Ebu Zuhri, Tunus’a gerçekleştirdiği bir ziyarette Nahda Hareketi lideri ve Meclis Başkanı Raşid el-Gannuşi ile bir ortaya gelmişti.
Moritanya ve Hamas ortasındaki münasebetler resmi seviyede seyrediyor. Heniyye haziran ayında Fas ziyaretinin akabinde Moritanya’ya geçmiş ve Cumhurbaşkanı Muhammed Vild el-Gazvani ile bir ortaya gelmişti.
HAMAS’A KARŞI MESAFEİ TAVIR SERGİLEYEN İSLAM ÜLKELERİ
Yönetim merkezi daha evvel Suriye’nin başşehri Şam’da bulunan Hamas’ın, ülkede 2011’de baş gösteren iç savaşla birlikte rejim ile olan güçlü münasebetleri büsbütün koptu. Hamas, Suriye rejimi ile bağlarının bozulması üzerine 2012 yılında Şam’daki idare merkezini Katar’a taşıma kararı aldı.
İsrail’in Suriye’ye yönelik akınlarına şiddetle reaksiyon gösteren Hamas, son devirde Arap ülkelerinin “iç işlerinden” uzak durma siyaseti benimsediğini birçok kez vurgulayarak, Suriye’ye tekrar dönme sinyali veriyor.
Hamas ve Filistin davasına dair gelgitler yaşayan Suudi Arabistan, Hamas’la vakit zaman istikrarlı münasebetler kurarken, bilhassa son periyotta bağların seyri berbata gerçek evrilmeye başladı.
Daha evvel Suudi Arabistan Dışişlerinden Sorumlu Devlet Bakanı Adil el-Cubeyr, Hamas’ı “aşırılıkla” suçlarken Riyad idaresinin 2019 başında ülkedeki Hamas yetkililerini gözaltına alması ve bu yetkilileri mahpusa mahkum etmesiyle Riyad ile Hamas ortasındaki ilgiler kopma noktasına geldi.
Ürdün, 1999’da Hamas’ın ülkedeki temsilciliğini kapattı ve hareketin yetkililerinden Amman’ı terk etmelerini istedi. Lakin Ürdün idaresi, Hamas’ın birtakım yetkililerinin resmi ve hareketin çalışmaları ile ilgili olmayan ferdî nedenlerle topraklarına girişine müsaade ediyor.
Libya‘da, Ekim 2016’da Hamas’ın 4 yetkilisi tutuklandı ve 2019’da Trablus’ta bir mahkeme tarafından kelam konusu Hamas mensuplarına 17 ile 22 yıl ortasında mahpus cezaları verdi. Hamas, Libya’nın kelam konusu adımını kınadığını açıkladı.
Hamas’tan bir heyet 2014’te Endonezya‘yı ziyaret etti. Heyet, Endonezya Meclisinde milletvekilleri ile bir ortaya geldi ve ülkede Hamas’ın bir temsilcilik açması talebinde bulundu. Fakat Endonezya hükümeti bu talebi “hareketlerle değil devletlerle çalıştığı” gerekçesiyle geri çevirdi. Akabinde Endonezya hükümet sözcüsü Hamas’ın ülkede faaliyet göstermesine karşı olmadıklarını açıkladı.
TÜRKİYE – HAMAS İLİŞKİSİ
Türkiye ile Hamas, 2006’da hareketin Filistin’deki milletvekili seçimlerini kazanmasından günümüze kadar güzel bağlantılar kurdu. Ankara, Filistin’deki seçim sonuçlarını kabul etti ve Filistin halkının iradesine hürmet gösterilmesi gerektiğini vurguladı.
İSRAİL’LE OLAĞANLAŞAN ARAP ÜLKELERİNİN HAMAS’LA İLİŞKİLERI
Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), 2006’da Hamas’ın ülkede faaliyet göstermesini yasakladı. BAE’nin 2020’de İsrail’le olağanlaşma muahedesi imzalamasının akabinde Hamas ile münasebetler kopma noktasına geldi.
Bahreyn‘in İsrail’le olağanlaşma mutabakatı imzaladığı 2020’ye kadar Hamas’la münasebetleri gayriresmî seviyede ilerledi. Bahreynli yetkililer 2012-2013 yıllarında Gazze Şeridi’ne ziyaretler düzenledi ve yardım projeleri başlattı. Lakin, Bahreyn-İsrail normalleşmesinin akabinde hareketle bağlantılar durma noktasına geldi.
Umman, İsrail ile temasları olmasına karşın Hamas ile de istikrarlı münasebetlerini sürdürüyor. Heniyye bir birinci olarak geçen yıl Umman Sultanı Kabus bin Said’in vefatından sonra ülkeye bir taziye ziyaretinde bulunmuştu.
Sudan ile Hamas münasebetleri devrik önder Ömer el-Beşir periyodunda âlâ devam etti. Hareketin Beşir sonrası gelen idareyle bağları kesildi. Yeni idarenin İsrail’le vardığı olağanlaşma muahedesi sonrasında Hamas’la ortasındaki uyuşmazlık derinleşti.
Uluslararası haber ajansları Sudan idaresinin Hamas’ın ülkedeki mal varlığına el koyduğunu açıkladı. Lakin Hamas’tan yapılan açıklamada hareketin Sudan’da rastgele bir yatırımının bulunmadığı belirtildi.
Yakın vakitte İsrail ile alakalarını tekrar olağanlaştıran Fas Krallığı ile Hamas ortasındaki son temas haziran ayında gerçekleşti. Hamas lideri Heniyye ve beraberindeki heyet Fas’ı ziyaret etti ve devrin Başbakanı Sadeddin el-Osmani ile bir ortaya geldi.
MÜSLÜMAN OLMAYAN BİRTAKIM ÜLKELERIN HAMAS’LA ILIŞKILERI
Rusya’nın Hamas’la bağlantıları 2005’te başladı. Hareketin 2006’da Filistin’deki milletvekili seçimlerini kazanmasının akabinde Rusya ile birinci resmi temaslar başladı. Taraflar alakalarını günümüzde de devam ettiriyor.
Güney Afrika Cumhuriyeti ve Hamas ortasında birinci alakalar 1998 yılında başladı. İlerleyen yıllarda ise alakalar resmi seviyede gelişerek devam etti.
Çin, 2004’te Hamas’ı “terör örgütü” kabul ettiğini açıkladı. Hamas’ın 2006’da milletvekili seçimlerini kazanmasının akabinde ise kelam konusu kararını geri aldı. Pekin, hareketin seçimlerden sonra kurduğu hükümetin Dışişleri Bakanı Mahmud ez-Zahhar’ı kabul etti. Zahhar’ın kelam konusu ziyaretinin akabinde Çin ve Hamas ortasında yeni bir temas görülmedi.
Hamas lideri Heniyye 2018’de Venezuela Devlet Lideri Nicolas Maduro’ya hareketin Karakas ile alakaları güçlendirmeyi istek ettiğini tabir eden bir mektup gönderdi. Hamas ayrıyeten, Ocak 2019’da Venezuela’daki darbe teşebbüsü sırasında Maduro’ya takviye bildirisi yayımladı.
HAMAS FAALİYETLERİNİN YASAK OLDUĞU ÜLKELER
ABD, “terörist hareket” olarak sınıflandırdığı Hamas’ın ülkedeki faaliyetlerini de 1997 yılında yasakladı.
Daha evvel Hamas’ın askeri kanadı olan İzzeddin el-Kassam Tugaylarını “terör örgütü” ilan eden İngiltere, 26 Kasım’da aldığı bir öbür kararla “hareketin siyasi kanadını da terör örgütleri listesine” aldı.
İsrail-Filistin sıkıntısına ait iki devletli çözümü destekleyen Avrupa Birliği (AB) Hamas’ı 2001 yılında “terör örgütleri” listesine dahil etti.
AB‘den bir yıl sonra da Kanada, Hamas hakkında birebir kararı aldı ve “terör örgütleri” listesine ekledi
Avustralya 2003 yılında, Yeni Zelanda da 2010 yılında Hamas’ın askeri kanadı İzzeddin el-Kassam Tugaylarını “terör örgütleri” listesine aldığını açıkladı.
