Çocukluk çağının en sık görülen rahatsızlıklarından olan Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), son derece kıymetli akademik, toplumsal ve psikiyatrik sıkıntılara yol açabilen psikiyatrik bir rahatsızlıktır.
Bir şahısta DEHB’ten sözedebilmek için, dikkatin kolay kolay dağılması, çok hareketlilik ve dürtüsellik (aklına geleni çabucak yapma, sonucunu düşünmeden hareket etme) üzere 3 temel alandan belirtilerin bulunması ve bu belirtilerin, kişinin ömründe en az bir alanı olumsuz etkileyecek boyutta olması beklenir.
Ailelerin en sık lisana getirdikleri yakınmalar şöyledir; “bizi duymuyor, söylediklerimizi yapmıyor ya da tekraren söyledikten, bağırdıktan sonra yapıyor, günlük kolay işlerini yapamıyor, çok ısrarcı dediğini yaptırana kadar uğraşıyor”
Öğretmenleri ise bu çocukları “çok hareketli, uzun mühlet bir yerde oturamaz, sınıfta etrafıyla fazla ilgili, dersi dinlemiyor, sık sık yerinden kalkıyor, müsaade almadan konuşuyor, kurallara uymuyor, düşünmeden hareket ediyor” üzere cümlelerle tanımlarlar.
DEHB yalnızca bu belirtilerle sonlu kolay bir sorun değildir. DEHB’i olan bir çocuk, etrafından devamlı ihtar ve tenkit alan, istenmeme, dışlanma ve hayal kırıklıkları nedeniyle özgüveni sarsılmaya aday bir çocuktur.
DEHB’NİN TEMEL BELİRTİLERİ NELERDİR
1. Dikkat Eksikliği
Dikkatsüresinin ve yoğunluğunun, kişinin yaşına nazaran olması gerekenden az olmasıdır. Dikkatin muhakkak bir noktaya toplanamaması ve basitçe dağılması, dağınıklık, unutkanlık, eşyalarını kaybetme, dikkatsizce yanlışlar yapma üzere belirtilerle kendini gösterir
Dikkat eksikliği olan çocukların ilgilerini hakikaten çeken bahislerde ya da etkinliklerde dikkatlerini uzun müddet sürdürebiliyor olmaları, anne babaların çocuğun dikkatinden bir sorun olmadığını düşünmesine neden olur lakin bu dikkat eksikliği teşhisini dışlayan bir durum değildir.
2.Hiperaktivite:
Aşırı hareketlilik, bireyin yaşına ve gelişimine uygun olmayacak bir biçimde hareketli olmasıdır. Uzun müddet yerinde oturamama, otururken elinin ayağının kıpır kıpır olması, birçok vakit hareket halinde olma, çok konuşma üzere belirtilerle kendini gösterir.
3.Dürtüsellik
Genel olarak bireyin davranışlarını denetim edebilmesinde sorun olmasıdır. Bu bireyler bir şeyi yapmadan evvel mümkün sonuçları düşünmeden hareket ederler. Acelecilik, istekleri erteleyememe, kelam kesme, düşündüğünü çabucak yapma, aklına geleni geldiği anda söyleme, sırasını beklemekte zahmet çekme üzere belirtilerle kendini gösterir.
DEHB’NİN FARKLI TİPLERİ VAR MIDIR?
DEHB tanısı alan çocukların pek çok benzeri özellikleri olsa da hepsi birbirinden farklıdır. DEHB’nin üç temel belirtisi olan dikkat eksikliği, çok hareketlilik ve dürtüsellik her çocukta farklı oranlarda ve şiddetle görülür.
Temel belirtilerin dağılımına nazaran üç farklı DEHB tipi vardır;
Birleşik tip
Dikkat eksikliği önde olan tip
Aşırı hareketliliği önde olan tip
DEHB OLAN ÇOCUKLARDA DİĞER NE TIP MESELELER GÖRÜLEBİLİR?
Günlük rutin işleri öğrenmede gecikme yaşayabilirler
“Yapması gereken her işi biz hatırlatırız”
“Biz söylemeden asla harekete geçmez”
Sosyal olgunlukta gecikme yaşayabilirler.
“Kocaman çocuk oldu hala oyuncaklarla oynuyor, çizgi sinema izliyor”
“Hiç büyümeyecek mi?”
Dağınıklık, düzensizlik en sık görülen belirtilerden biridir.
“Odası darmadağınıktır”
“Sürekli bir şeylerini kaybeder”
“Üstü başı dağınıktir”
“Defterleri çok düzensiz”
“Sırasının üstü karmakarışık, yanına kimseyi oturtamıyorum”
Duygusal çok hassaslık; çabucak her çeşit uyarana karşı çok hassaslık gösterebilirler.
“Kıyafetlerinin iç dikişlerinden bile rahatsız olur”
“Beğenmediği, rahatsız olduğu giysiyi bir daha giymez”
“Yemeğin evvel manzarasına, kokusuna bakar, beğenmezse asla tadına bakmaz”
Çok değişkendirler.
“Bir anı bir anına uymuyor”
“Çok keyifliyken birden öfkeleniyor”
“Başarısı çok değişken, tıpkı dersin imtihanlarında bile bir âlâ, bir makûs not alıyor”
“Ne vakit ne yapacağı muhakkak olmaz”
Motor marifetlerde meseleler ve uyum zahmetleri yaşayabilirler.
“Çok sakar”
“Yürürken kapılara, eşyalara çarpar”
“Koşarken ayakları birbirine dolanıyor”
“Yemek yerken o kadar döküp saçıyor ki birlikte yemek yiyemez olduk”
“O kadar çok düşer ve yaralanır ki üzerinde yara izi olmayan yer kalmadı”
“Ayakkabı bağlamayı öğrenemiyor”
“Kalem tutması çok farklı”
“Yazısı o kadar nahoş ki kendisi bile okuyamıyor”
Unutkanlık çok sık rastlanan sıkıntılardandır.
“Bazı şeyleri çok uygun hatırlıyor ancak bir dakika evvel söyleneni hatırlamıyor”
“Bir şey yapmasını söylüyorum, öteki bir şey yapıyor”
“Mutfağa gittiğinde ne alacağını unutmuş oluyor”
“Akşam öğrettiklerimi sabaha unutuyor”
“Eşyalarını nereye koyduğunu hatırlamıyor”
Saldırgan davranışlar görülebilir
“Sinirlendiğinde gözü bir şey görmez”
“Sık sık arkadaşlarıyla arbede ediyor”
“Eşyalara ziyan veriyor”
DEHB’nin ORTAYA ÇIKIŞ NEDENLERİ NELERDİR?
Yakın vakitteki araştırmalar beynin kimyasal yapısındaki meselelerin üzerinde durmaktadır. Beyinde bildiri iletimini sağlayan dopamin, serotonin, noradrenalin üzere unsurlarla ilgili sıkıntılar olduğu bilinmektedir. Bu sıkıntıların sebepleri tam olarak tanımlanmış olmasa da 2 küme risk faktörü tanımlanmıştır.
Genetik Etmenler
DEHB olan çocukların aile üyelerinden en az birinde emsal belirtiler olduğunu görürüz.
Anne babalarında emsal meseleler olma oranı olağan çocuklara oranla 2-8 kat, kardeşlerinde benzeri meseleler olma oranı olağan çocuklara oranla 2-3 kat fazladır.
Çevresel Etmenler
Tek başına direk olarak DEHB’ye neden olmaktan çok, yatkın olan bireylerde DEHB ortaya çıkma riskini arttırırlar.
Annenin gebelikte sigara,alkol kullanımı, fazla gerilim yaşaması, berbat beslenmesi, erken doğum, düşük doğum yükü, doğum komplikasyonları ve doğum sonrası birtakım hastalıklar üzere çevresel nedenler tanımlanmıştır.
DEHB TANISI NASIL KONUR?
Aile ve çocukla psikiyatrik görüşme yapılır.
Aileye kimi ölçekler doldurtulur.
Çocuğun psikiyatrik muayenesi yapılır.
Çocuğa kimi testler (zekanın, sözel ve sayısal öğrenmenin, işitsel ve görsel dikkat alanlarının değerlendirildiği testler) uygulanır.
Okuldan, öğretmenlerinden bilgi alınır, ölçekler doldurtulur.
DEHB, bütün bu alanlardan gelen dataların doktor tarafından kıymetlendirilmesi ile konan klinik bir teşhistir. Tabip tarafından gerek görülüyorsa ayırıcı teşhisin yapılabilmesi için, labaratuar tetkikleri ve görüntüleme usullerinden de faydalanılabilir.
DEHB NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Tedavi amaçları;
DEHB belirtilerini denetim altına almak,
Yıpranmış olan aile, okul, arkadaşlık ilgilerini tamir etmek,
Bireye yaşına uygun olan kendini yönetebilme marifetlerini kazandırmak,
Yaşam kalitesini yükseltmektir.
DEHB belirtilerinin denetim altına alınmasında ilaçlar büyük ölçüde etkilidirler. İlaç tedavisine başlandıktan sonra en geç 2-3 ay içinde belirtilerde % 70-90 düzelme görülür.
DEHB belirtileri denetim altına alındıktan sonra başka tedavi maksatlarına ulaşmak için psikososyal tedaviler gereklidir.
