Bir çocuk için annesi ve babası dünyayı temsil eder. Çocuk, annesi ve babası nasıl davranıyorsa, dünyadaki herkesin de tıpkı halde davranacağını düşünür. Kendi dünyasındaki kendisinin de. Yani; çocuğun dünyaya ve kendisine ait algısı, anne-babasının ona olan davranışlarına nazaran şekillenir. Anne-babanın çocuğa olan davranışlarıyla çocuğun benlik algısının ve benlik hürmeti oluşmaya başlıyor. Çocuk “ben değerliyim” ya da “ben değersizimi” hissederek bu algıyı oluşturabiliyor. Ya da “ben çok değersizim” yahut “ben o kadar kıymetliyim ki diğer hiçbir şey ya da hiç kimse bundan daha kıymetli olamaz” üzere algılar…Tabi bunların dışında diğer algılamalar da geliştirebiliyor. Ben kıymetliyim zira annem-babam bana bedelimi ………..şekilde anlatır. Çocuğun algısında işte bu nokta noktalar çok değerlidir. Bu noktalar onun kendisini bedelli olduğunu nasıl hissettiğine ve ona bedel veren insanları nasıl algıladığına ait bilgiler verir bize. Ebeveynler çocuklarına verdikleri kıymetleri nasıl tabir ederler? Maddi ya da manevi kıymetin karşılığı nedir? Çocuklarımıza kıymet verdiğimizi onlara ikramlar alıp, onları gezdirerek yahut her istediklerini yaparak mı tabir ederiz? Yoksa onlara dokunarak, öperek koklayarak mı? Ya da onunla vakit geçirerek mi? Yahut onun muhtaçlıklarını karşılamak mı bizim için kıymetlidir? Ona verdiğimiz kıymeti sözcüklerimizle mi yoksa davranışlarımızla mı gösteririz. Ona verdiğimiz pahası beden lisanımızla nasıl tabir ederiz? Ona verdiğimiz pahanın karşılığı ödül ve cezalar mıdır yoksa? Pekala o bizim ona verdiğimiz bedeli nasıl anlar ve yorumlar. Biz gerçekte vermek istediğimiz bildirisi ona gerçek iletebilir miyiz? Bu soruların her biri farklı ayrı o kadar kıymetli ki…Bütün bunlar ve çocuğumuzla bu formda kurduğumuz münasebetler aslında bizim ebeveyn olma tarzımızı yansıtıyor.
Ebeveynlik marifetlerinin bir kısmı genetik olmakla birlikte bir kısmı da toplumsal kıymetler, gereksinimler ve ebeveynlerin kişilik özellikleri ile şekillenir. Ebeveynlerin inanç sistemi de ebeveynlik davranışlarını şekillendirerek çocuğun davranışsal ve duygusal gelişimini etkilemekte, bunun yanı sıra çocuğun inanç sistemini de oluşturmaktadır. Gelişim psikolojisinde ebeveynlik üslupları genel olarak 4 başlık altında toplanır:
1) Otoriter Ebeveynlik Tarzı: Bu çeşit ebeveynlik tarzında çocuğun katı kuralları takip etmesi ve uyması beklenir. Kurallara uygum göstermeme durumunda sonuç cezadır. Ebeveyn kuralların konulma sebeplerini çocuğuna aktarmada zahmet yaşayabilir. Çoklukla “Ben o denli istediğim için, Annen /Baban olduğum için “ çeşidi kısıtlı açıklamada bulunur. Çocuğun, ebeveynin taleplerini sorgulamadan uygulamasını ister. Tehditkardır. Çocuk kendisinden uyulması istenen kurallara uyar fakat bunu cezadan yahut başına gelebilecek olumsuz durumlardan kaçınmak için dehşetle ve korkuyla yapar. Cezala fizikî yahut duygusal tipten olabilir. İstismar boyutuna da ulaşabilir. Bu cins çocukların özgüvenin düşük olduğu, daha bağımlı ve benlik hürmetinin daha düşük olduğu görülebilir.
2) Demokratik Ebeveynlik Tarzı: Demokratik ebeveynde çocuğunun uyması gereken kuralları belirler. Fakat otoriter ebeveynden farklı olarak çocuğuna kuralların ne işe yaradığını anlatır, gerektiğinde çocuğu ile ortak bir mutabakat yaparak bu kuralları oluşturur ve gereksiz, mantıksız kurallar koymaz. Çocuğunun gereksinimlerine yönelik hassas ve hassastır. Çocuğundan beklentileri, çocuğun gelişimine ve yapısına daha uygundur. Çocuğun beklentileri karşılayamadığı durumlarda cezalandırıcı tavır yerine daha çok anlamaya çalışır ve tahlil arayışındadır. Çocuklarının hayatına müdahale etmekten çok, çocuklarını yönlendirmeyi tercih eder, destekleyici davranır. Demokratik ebeveyn şekli ile yetişen çocukların, sorumluluk sahibi, hislerini yönetebilen, daha sabırlı ve anlayışlı, öz güvenli ve benlik hürmetlerinin yüksek olduğu görülebilir.
3)İhmalkar Ebeveynlik Tarzı: İhmalkar ebeveynler çocuklarının gereksinimlerini göz arkası eder. Fizikî ve duygusal gereksinimlerini fark etmez ve ihmal ederler. Bu ebeveynlik tarzındaki ebeveynler, çocuklarından beklentileri düşük ve çocukları ile irtibatları zayıftır. Bu tıp ebeveyne sahip çocukların öz denetimleri düşük olan, düşük öz itimada sahip olduğu görülebilir.
4)İzin Verici Ebeveynlik Tarzı: Müsaade verici ebeveynlik tarzındaki ebeveynlerin çocuklarından sorumluluk beklentileri çok düşüktür birebir vakitte kendilerini de bir ebeveyn olarak kâfi görmeyebilirler. Bu nedenle çocuklarına kural koymamayı tercih ederler. Çocuklarına yönelik hassastır lakin bağlantıları ve münasebetleri bir ebeveynden çok arkadaş üzeredir. Hudut koymakta zorlanan bu üslup ebeveynlik tarzında çocuklar muhakkak sonları olmadığı için kendilerini inançta hissetmezler. Birebir vakitte kuralların olduğu ve otoritenin bulunduğu ortamlarda da zahmet çekebilmektedirler. Bu nedenle sıklıkla okul ahenk meseleleri yaşamaktadırlar.
Çocuk devrindeki ebeveynlerimizin sahip olduğu ebeveynlik tarzı ile bize olan davranışlarının şu anki kişiliğimize hayli kıymetli tesirleri vardır. Ebeveynlik tarzımız dışında çocuğumuzla kurduğumuz bağın fonksiyonel ve duygusal bir ilgi olması da çok kıymet taşır.
