Dikkat, beyniniz biraz uyuşabilir.
Türkçeye “Ayakkabı Bağı Paradoksu” olarak çevrilen bu paradoks, geçmişe olan seyahatleri bahis alıyor.
Paradoksun ismi, kişinin kendi ayakkabı bağından kendisini tutarak havaya kaldırması durumundaki imkansızlıktan geliyor.
Temel fikri ise şu: Geçmişe hakikat bir vakit seyahati gerçekleşirse, vakitteki bilgiler ve objeler aslında hiç icat edilmeden var olabilir. Takdir edersiniz ki bu, biraz imkansız bir durum.
Bir örnek üzerinden gidelim.
Senin bir bilim insanı olduğunu varsayalım. Bir gün çalışma odanda oturmuş, vakit makinenin taslağında bir türlü ilerleme kaydedemeyişinin verdiği tabana vurmuşlukla kendini toplumsal medyaya vuruyor ve Instagram’da her gördüğün fotoğrafa seri beğeni atıyorsun.
Tam o esnada, odana sana bir epey benzeyen, lakin senden biraz daha yaşlı olan bir kişi adeta ışınlanıyor.
Gelin aranızda şöyle bir diyalog geçtiğini varsayalım:
+Sen kimsin?
-Ben senim de, o Instagram mı? Evleneceğin şahısla oradan tanışacağını biliyor muydun, tahminen de az evvel onun fotoğrafını beğendin.
+Ne, kim?
-Sakin sakin, meskende kalıyorsun maalesef. En azından 35 yaşına kadar bu türlü, sonraki yıllara daha gitmedim.
+1 dakika… Vakit makinesi?
-Evet. Bak artık, vaktim az. Vakit makinesini icat etmeyi başardın. Bunlar da vakit makinesinin tamamlanmış taslakları. Bunları al, birebir gerçeğe dönüştür, vakit makinen hazır! Bütün dünya zekana hürmet duyacak. Haydi kaçtım…
Şimdi bir dakika durup buradaki sorunu düşünürseniz, aslında paradoksun kaynağını çok âlâ anlayabilirsiniz.
Zaman makinesini verilen taslaklara nazaran tamamlayıp gerçeğe dönüştürdünüz, dünya zekanızla gurur duyuyor. Gerçeğiyse yalnızca siz biliyorsunuz: Vakit makinesini aslında siz üretmediniz, taslaklar size verildi. Pekala vakit makinesini üreten siz değilseniz, taslaklar size gelecekten geldiyse, gelecekteki haliniz taslaklara nasıl ulaştı?
Hemen bir örnek daha verelim:
Einstein bir gün odasında huzurlu huzurlu otururken, odasına bir adam ışınlanır. Einstein’a “Görelilik teorisini bulan kişi sensin, çalışmalarına hayranım. Vakit makinemle görelilik teorisini birinci bulduğun ana gidecektim, lakin ezkaza bu yıla denk geldim.” der ve daha sonra şimdi teoriyi bulmamış olan Einstein’a, aslında Einstein’ın yazmış olduğu makaleyi verir. Sonrasında da bunu çabucak kendininmiş üzere yayınlamasını, zira aslında kendisinin olduğunu söyler.
Einstein, bu makaleyi kendisininmiş üzere yayınlar; lakin içi hiçbir vakit rahat etmez. Zira makaleyi yazan kendisi değildir, ona öbür birisi vermiştir. Pekala Einstein makaleyi kendi yazmadıysa, odaya gelen adam neden Einstein’ın yazdığını söylemiştir? Makaleyi yazan aslında kimdir?
Dizi ve sinemalarda de bu paradoksa örnekler görebiliyoruz.
Örneğin Doctor Who’nun The Big Bang kısmı. Bu kısımda Doktor sadece sonik tornavida ile açılabilen Pandorica isimli bir kutuya hapsedilir. Doktor gelecekten gelerek Rory’ye sonik tornavidasını verir ve ondan Pandorica’yı açıp kendisini kurtarmasını, yerine de Amy’yi, Amy’nin cebine de tornavidayı koymasını ister. Doktor geleceğe gider ve çocuk-Amy’yi Pandorica’nın sergilendiği müzeye gelmesi için ikna eder, çocuk-Amy’nin Pandorica’ya dokunması ile kutu açılır. Doktor, Amy’nin cebinden tornavidayı alır ve geçmişe gidip onu Rory’ye verir. Bu durumda, tornavida birinci nereden gelmiştir?
Bunun dışında Back to The Future sinemasındaki Johnny B. Goode modülü da bir Bootstrap paradoksu sayılabilir. Marty’nin vaktinde müzik çoktan yazılmış ve meşhur olmuştur, Marty şarkıyı bu yüzden bilmektedir. Ama Marty şarkıyı baloda çaldığında müzik şimdi yazılmamıştır ve Chuck Berry şarkıyı, müzik kümesinin üyesi olan kuzeni ona dinletince öğrenir. Bu durumda şarkıyı birinci kimin yazdığı anlaşılamamaktadır.
Paradoksun işlendiği bir başka beyin yakan sinema de Predestination.
Bir gün bir yetimhaneye bir kız çocuğu bırakılır. Yetimhanedekiler bu çocuğa Jane ismini verirler ve büyütürler. Jane, bir gün okulda Jim isimli bir adamla tanışır, aşık olurlar; ancak sonra tartışır ve ayrılırlar, lakin Jane gebedir. Çocuğu doğurur fakat tıpkı akşam birisi hastaneye girip çocuğu çalar. Jane ise çok hastalanır ve tek deva olarak doktor, Jane’i kurtarmak için onu bütünüyle erkeğe çeviren bir operasyon yapar. Jane, Jim ismini alır. Bir gün barda birisiyle hengameye girişir ve dayak yer, barmen yanına gelir ve der ki, “Bu vakitte memnun değil üzeresin, benim bir vakit makinem var, geçmişe gitmek ister misin?”. Jim geçmişe masraf ve orada Jane isimli bir kızla tanışır, aşık olur fakat sonra ayrılırlar. Bir gün Jane’ in bebeği olduğunu öğrenir, gizlice gidip hastaneden çocuğu çalar ve vakit makinesiyle daha da geçmişe giderek onu bir yetimhaneye bırakır. Daha sonra vakit geçer ve birkaç iş değiştirdikten sonra barmen olur. Bir gün dayak yiyen Jim ile karşılaşır ve yanında gidip der ki: ‘Bu vakitte keyifli değil üzeresin, benim bir vakit makinem var, geçmişe gitmek ister misin?”
İşte paradoks, tam olarak bu türlü. Açıklaması güç, kavraması sıkıntı. Akla gelen en güçlü açıklama ise şu:
Zaman yolcusu, elindeki bilgi yahut objeyle geçmişe gittiğinde, Einstein’ın aslında genel göreliliği bulmadığı bir paralel kainata geçiyor. Makalenin muharriri, vakit yolcusunun evrenindeki Einstein. Vakit yolcusunun gittiği cihandaki Einstein ise, paralel kozmostaki halinin başarısıyla başarılı olacak olan şanslı bir birey.
Peki sizin bu beyin yakan paradoksa bir açıklamanız var mı? Yorumlarda paylaşmayı unutmayın!
