Göç, evlilik, ekonomik hareketlilik, sosyolojik yapı, globalleşme nedeniyle lisan kümeleri ortasındaki etkileşme artıyor, çift ya da çok dillilik yaygınlaşıyor. Pek çok aile iki dilliliğin sağladığı imkanlar nedeniyle çocuklarının anadillerinin dışında en az bir yabancı lisan öğrenmelerini istiyor. Ailelerin bu talepleri beraberinde birtakım sorulara ve kaygılara sebep oluyor. Bu yazıda iki dillilik ve ehemmiyeti, dikkat edilmesi gerekenler ve tekliflerden bahsedeceğiz. İki dilliliği, farklı iki lisanda dinleme, konuşma, okuma ve manaya alanlarında belirli seviyede yetkinliğe sahip olma olarak tanımlayabiliriz.
İkidilli Olma;
- Yaratıcılık ve sorun çözme maharetlerini geliştirir.
- Zihinsel işlevleri geliştirir,
- Bilimsel alanlarda başarılı olma ya da kendini gösterme bahtını arttırır.
- Yeni farklı bir lisan öğrenmeyi kolaylaştırır,
- Dilsel manaya ve algılamayı güzelleştirir,
- Farklı topluluklar ve kültürlerle irtibatı arttırır.
- Farklı toplumlara olan ön yargıyı ortadan kaldırır.
İki dilliliğin bireye olumlu yansımalarına baktığımızda, iki dilliliği bir zenginlik olduğunu söyleyebiliriz.
Çocuklarda çift lisan öğretimi nasıl gerçekleştirilmelidir?
Çift lisan öğretimi iki şekilde gerçekleşebilir. Doğumdan itibaren eş zamanda iki dile maruz kalma ya da erken çocuklukta peş peşe iki farklı lisan öğrenme biçiminde olabilir. Şayet çocuklar iki dili birebir anda öğreniyorsa ebeveynler ve bakıcı ‘bir kişi-bir dil’ metodunu uygulamalıdır. Bu prosedürde yetişkinler çocukla dengeli bir halde birebir ve tek lisanda konuşur. Örneğin bakıcı İngilizce aile Türkçe konuşuyorsa, her vakit ve her durumda bakıcı İngilizce anne baba ise Türkçe konuşarak irtibat kurmalıdır. Çocuğa okulda İngilizce eğitimi veriliyorsa, meskende aile anadili Türkçe ile konuşmalıdır. Bu yaklaşımlar sayesinde çocuklar iki dili daha çabuk ayırt eder ve daha süratli öğrenir. Özetle çocuklar tertipli ve devamlı olarak iki dile birden maruz bırakılmalıdır.
Bebek dünyaya geldiği ve etrafıyla irtibat kurmaya başladığı andan itibaren iki dil konuşulması hakikat mu?
İlk üç yılda beyin gelişiminin çok değerli olduğu ve bu periyotta çocuğun lisan ediniminin daha kolay olduğu bilinmektedir. İki yaş periyodunda çocuğun beyninde, bir yetişkine oranla daha fazla sinaptik irtibat vardır. Beyindeki bu sinaptik temaslar kullanılmadığında kaybedilir. Bu nedenle erken periyotta çocuğa iki farklı lisan öğretmenin daha avantajlı olduğunu söyleyebiliriz.
Çift lisan kullanımı konuşma geriliğine sebep olur mu?
Ev ortamında iki dilin konuşulduğu durumlarda, her iki dilin konuşulmaya başladığı devirlerde süreksiz konuşma gecikmesi görülebilir. Çocuklar ekseriyetle ilerleyen periyotta bu açığı kapatırlar, konuşma geriliği yaşamazlar. Sürecin sonunda, tek lisanlı çocuklara eş söz sayısı ve gramer bilgisine sahip olurlar. Dillerin kullanım yoğunluğuna nazaran bir lisan biraz daha baskın olabilir, baskın lisan daha akıcı ve başarılı konuşulabilir. Baskın olmayan lisana bakarak konuşmada gecikme olduğu düşünülmemelidir.
Çift lisan öğretilen çocuklarda iki dil birbirine karışır mı?
Çift lisan öğretilen çocukların iki dili birbirine karıştıracağı niyeti yanlıştır. İki lisanı çok uygun bilen yetişkinler de yaşandığı üzere, birtakım çocukların da cümle kurarken bazen iki dili harmanlaması ( “Anne milk ver.” gibi) olağan bir durumdur. Çoğunlukla, en fazla kullandığı baskın olan lisandan sözleri başka lisanın içine sokabilir. Bu durum, her iki dilin gelişimi tamamlandıkça giderek azalır.
Evde ana lisanı öğrenen çocuk kreş yahut anaokulunda ikinci lisanı öğrenmeye başlayabilir mi?
Çocukların ikinci lisan tahsiline erken yaşta başlaması, yeni lisana tam olarak hakim olmasını kolaylaştırmaktadır. Çocuk, kendi anadilinde isteklerini, his ve fikirlerini tabir edebiliyorsa, soru sorabiliyorsa, kreş yahut anaokulunda ikinci lisan öğrenmeye başlayabilir. Kendi anadilini kullanmakta külfet yaşayan çocuklarda, ikinci lisan eğitimi çocuk hazır olana kadar ertelenmelidir.
Çocuklarına iki dili birebir vakitte öğretmek isteyen aileler çocuklarına nasıl yardımcı olabilir?
İki farklı lisan öğretiminin mümkün olduğu kadar doğal ortamlarda ve en erken yaşta başlaması çocuk için avantajlı olacaktır. İki farklı lisan edinmek durumunda kalan ya da çocuklarına iki farklı lisanı eş vakitli edindirmek isteyen aileler, çocuk doğduğu andan itibaren her iki lisanı de eşit olarak kullanmalıdır. Anne ve babanın farklı ana lisanları varsa, her ebeveyn çocukla kendi ana lisanları ile irtibat kurmalı ve bu tavrını kararlılıkla sürdürmelidir. Konutta konuşulan lisan ile okuldan konuşulan lisan farklı ise, her iki lisanı eşit geliştirmek için konutta okulda kullanılan lisan kullanılmamalıdır. Bu türlü davranılmadığında, çocukta okul lisanını konutta de kullanma eğilimi ortay çıkar, konut lisanı gerileyebilir. Birinci periyotlarda çocuklar iki dili harmanlayarak cümleler kurabilir. Ebeveynler ve öğretmenler anlayışla karşılamalı, gerçek cümleyi söyleyerek model olmalıdır. İki lisan öğretimi yapılırken çocuğun zorlanması, çocukta ikinci lisan öğrenmeye karşı isteksizlik ve direnç geliştirebilir. Bütün çocuklar, her iki dili de anadilini konuşan bireylerden duyuyorsa, her iki dili de eşit olarak duyma ve konuşma fırsatına sahipse, bu lisanları aksansız konuşabilir. İki lisan öğretimi sırasında çocuk konutta ya da okulda uygun dayanağı alamazsa lisan gelişiminde istenen seviyeyi yakalayamayabilir.
İki lisanın konuşulduğu ortamda büyüyen çocukları bekleyen sorunlar neler?
Doğdukları andan itibaren iki farklı lisanın konuşulduğu ortamda büyüyen çocuklar doğal yollarla her iki dili de öğrenebilmektedir. Yapılan araştırmalarda tek lisanlı ve iki dilli çocukların konuşmaya başlama yaşlarının ve lisan gelişimlerinin farklı olmadığını göstermiştir. Bu lisanların çocuğa sunumu uygunsa ya da çocukta öğrenmeyi engelleyecek olumsuz bir durum yoksa sorun yaşamazlar.
İki lisanlı çocukların lisan gelişimini hızlandırmak için nelere dikkat edilmelidir?
Aileler çocuğa her iki dili de kullanabileceği imkanlar sağlamalıdır. Her iki dili kullanabileceği farklı bireyler ve farklı ortamlara maruz bırakılmalıdır. Çocukların ilgisini çekecek, lisan öğretimini angarya olmaktan kurtaracak, gündelik hayatla kontaklı ve ilgi alımlı metotlar kullanılmalıdır. Çocukla her iki dilde mümkün olduğu kadar yapılandırılmış oyunlar oynanmalı, müzikler söylenmeli, öykü ve anı anlatılmalıdır.
Hangi durumlarda ikinci lisan öğretilmemeli?
Çocukta zeka fonksiyon bozukluğu, otizm ve öğrenme zahmeti varsa bir lisanda yeterlilik kazanması birinci hedef olmalıdır. Bu üzere istisnai durumlarda çocuğun toplumsal etrafında en çok kullanılan lisan tercih edilmeli, ikinci lisan sunulmamalıdır.
İki lisanın konuşulduğu ortamda büyüyen çocukları bekleyen sorunlar neler?
Çocukla evde iki dil konuşuluyorsa, anne ve baba her iki dile gereğince hakim değilse aile içi irtibatta zahmet yaşanabilir. Çift lisanlı çocuklar bazen iki dili birbirine karıştırarak cümle kurabilir ya da karşısındaki şahısla yanlış lisanla bağlantı kurabilir, aile bu durumda olumsuz bir yaklaşım sergileyebilir. Bu olumsuz yaklaşımlar çocuğun ruhsal durumunu olumsuz etkileyebilir.
