Osteoporoz Nedir?
Halk ortasında kemik erimesi olarak da bilinen osteoporoz; düşük kemik kütlesi ve kemik dokusunun mikro yapısında bozulma sonucunda, kemik kırılganlığına yatkınlık ve kemik kırık riskinde artış ile karakterize sistemik bir iskelet hastalığıdır.
Osteoporoz aslında ‘‘sessiz bir hastalık’’tır. Osteoporozu olan bir hastada hiç semptom görülmemesi ve lakin kırık oluştuktan sonra hastalığın fark edilmesi sessiz hastalık teriminin kullanılmasına neden olmuştur.
Osteoporozda kemik kütlesi ve kalitesi kıymetlidir. Kemik kalitesinde yetersizliğe yol açan en önemli neden ileri yaştır. Yaş ile birlikte kemik kalitesi ve kütlesi de etkilenmektedir.
Osteoporoz kemiğin trabeküllerinin incelmesi sonucu porositesinin (gözeneğinin) artışıdır. Üstteki resimde soldaki genç bireyin kemiği ortada alt yuvarlakta gösterilen normal gözenekli kemiktir. Sağdaki osteoporotik bireyin kemik yapısı ise üstteki şekilde görülen micro yapısı bozukmuş kemiktir. Alttaki resimde normal ve osteoporotik kalça kemiğinden alınan kesitler görülmektedir.
Osteoporozun Sıklığı Nedir?
50 yaş üstü her 3 bayandan birinde ve her 8 erkekten birinde osteoporoz gelişmektedir. 70 yaş civarında bu fark azalmaktadır.
Normalde Kemiğin Yapısı Nasıldır?
Kemik % 35 organik ve % 65 inorganik kısımdan oluşur. Organik kısmı temel yapı taşı olan protein ve kemik üretim ve yıkımını yapan hücrelerden oluşur. İnorganik kısmı ise kalsiyumun içinde bulunduğu kalsiyum-hidroksi apatit oluşturur.
Kemiklerin genetik olarak kodlanmış olan biçimlerini alma sürecine modelizasyon, erişkinlik boyunca görülen ve birbirini izleyen yapım/yıkım sürecine de remodelizasyon ismi verilir. Olağanda, bedendeki tüm kemikler daima bir yapım-yıkım durumundadırlar.
Kemiğin üretim ve yıkım süreci kortikal kemikte 100 gün, trabeküler kemikte 200 gündür. Yani kemik doku dinamik bir yapıdır.Tüm iskeletin dönüşüm suratı % 10/ yıldır, bir yılda tüm beden kemiğinin onda biri tekrar yapılır.
İnsan hayatı boyunca ortalama 35 yaşına kadar kemikte üretim yıkımdan daha fazla, 35 yaşından sonra ise yıkım yapımdan fazla olur. Zirve kemik kütlesi 35 yaş civarında maximum düzeyindedir.
Ortalama 35 yaşından sonra kemik kütlesi azalmakta ve kemik kırık eşiği geçildikten sonra kırık oluşma ihtimali artmaktadır. Bayanlarda östrojen düzeyinin süratle azaldığı menapozun birinci 5 yılında kemik kaybı hayli fazladır.Bu oran her yıl için %3 üzere epeyce fazladır.
Osteoporoz İçin Risk Faktörleri Nelerdir?
- İleri yaş, bayan cinsiyet,
- 45 yaş altı doğal ya da cerrahi menapoz,
- Beyaz ırk, ufak tefek zayıf yapı,
- Ailede osteoporoz yahut kırık hikayesi,
- Erkek yahut bayanda sex hormon eksikliği,
- 50 yaşından sonra düşük travma sonrası kırık hikayesi,
- Kalsiyumdan yoksul beslenme,yetersiz vit-D,
- Çok tuz ve protein alımı,
- Sigara, alkol, çok kahve tüketimi,
- Tertipli antrenman yapılmaması,immobilite,
- Kemik yıkımını hızlandıran ilaçlar,
- Kemiği etkileyen kimi hastalıklar (romatizmal hastalıklar, troid hastalığı, hiperparatroidizm v.b)
Yukarıdaki faktörlerden bir ya da birden fazlası sizde var ise osteoporoza yakalanma ve kırık riskiniz yüksektir. Osteoporoz riskiniz olup olmadığını anlamak için Memleketler arası Osteoporoz Vakfı tarafından hazırlanan BİR DAKİKALIK OSTEOPOROZ RİSK TESTİnden yararlanabilirsiniz.
1- Anne yahut babanızda kolay bir zorlanma yahut hafif bir düşme sonrasında kalça kırığı oldu mu ?
Evet Hayır
2- Sizde kolay bir zorlanma yahut hafif bir düşme sonrasında kalça kırığı oldu mu ?
Evet Hayır
3- Üç aydan uzun bir mühlet kortizon içeren ilaç kullandınız mı ?
Evet Hayır
4 – Boyunuzda 3 santimetreden fazla kısalma oldu mu ?
Evet Hayır
5- Fazla ölçüde alkol tüketiyor musunuz ?
Evet Hayır
6 – Günde 20′ den fazla sigara içiyor musunuz ?
Evet Hayır
7 – Sık olarak diare-ishal sıkıntınız oluyor mu? (Çölyak yahut Crohn hastası mısınız ? )
Evet Hayır
• Bayanlar için
8 – Menapoza 45 yaşından evvel mi girdiniz ?
Evet Hayır
9- Regl sisteminiz 12 ay mühlet ile aksadı, kesintiye uğradı mı ?
Evet Hayır
• Erkekler için10- Testosteron düzeyinde azalmaya bağlı impotans yahut libido kaybınız oldu mu ?
Evet Hayır
Eğer bu sorulardan birine cevabınız evet ise bu husus ile ilgili bir uzman tabibe müracaatınız.
Osteoporozda Teşhis Nasıl Konur? Kişinin öyküsünde ve yapılan fizik muayenede osteoporoz ile ilgili bir bulgu saptanırsa ve öteki bir nedenden dolayı bile olsa çekilen Torakal,lomber,pelvis grafilerinde kemik yoğunluğunun yetersiz olduğu düşünülürse uzman doktor tarafından kemik mineral yoğunluğu ölçümü yapılarak tanı konulur.Bu emelle en çok DEXA yöntemi kullanılır. 0– -1 normal -1- -2.5 osteopeni -2.5 üstü osteoporoz -2.5 + kemik kırık hikayesi yerleşmiş osteporoz olarak kabul edilir. T değeri kişinin kemik yoğunluğunun genç erişkinle kıyaslandığı bir orandır. En fazla gözlenen kırık tipidir. Burada kişinin yaşı ilerledikçe vertebrada gelişen deformiyete bağlı olarak boyunun kısaldığı görülmektedir. Mortalite oranı yüksek kırıklardır. ( kırık sonrası birinci yıl mortalite % 25) Vertebral kırıklar gibi daha genç yaştaki hasta grubunu tesirler. En değerli yakınmadır. Osteoporozdan korunmanın en önemli metodu zirve kemik kütlesine erişinceye kadar olan periyotta güçlü, sağlam kemik yapıyı oluşturmak ve sonraki yaşlarda kaybı engellemektir. Kâfi ve güçlü kemik kütlesine sahip olursak ileri yaşlardaki kaybımızı daha az sorun ile atlatabiliriz. Kemik kütlesi genetik faktörlere bağlı olarak değişebilirse de ömür biçimimizi akıllıca düzenleyerek osteoporozu yavaşlatabilir ve hatta engelleyebiliriz. Kalsiyum yalnızca kemik sıhhati için değil, başka beden işlevleri içinde gerekli bir mineraldir . D vitamini kalsiyumun barsaktan emilimine ve kemikler tarafından depolanmasına yardımcı olan bir hormondur. Sigara içmekten kaçının.Sigara içenlerde vücut kitle indexi ve östrogen ölçüsü azdır, erken menapoza girerler. Aşırı kafein tüketimi kalsiyum atımını arttırır.(150 mg kafein-3 mg cal.) 1.Kas gücü ve kütlesini arttırmak, 2.Denge ve uyumu geliştirmek, 3.Postürü düzeltmek ve deformiteleri engellemek, 4.Eklem stabilitesini sağlamak, 5.Kardiyorespiratuvar dayanıklılığı arttırmak, 6.Emosyonel stabiliteyi sağlamak, kişinin kendine itimadını arttırmak, 7.Hızlı kemik kaybını yavaşlatmak ve durdurmak. Kemiklere yük bindiren; yani beden yükünü kemiklerimize taşıtarak ayakta yaptığımız antrenmanlar kemiklerimizi uyararak güçlenmesine yardımcı olur. Lakin öne eğilerek yapılan hareketler omurga kemiklerinde kırılmaya neden olabileceğinden idman sırasında bu hareketlerden kaçınılmalı ve düzgün bir duruş sağlayan sırt kaslarının kuvvetlendirilmesine çalışılmalıdır. Bu amaçla yürüme, yüzme ve doktor kontrollü bazı egzersizler önerilebilir. Amaç kemik yıkımının azaltılması ve oluşabilecek kırıkların önlenmesidir. Bu emelle; –Kalsiyum ve vit-D, –Hormon replasmanı, –Yıkımı azaltan ilaçlar (alendronat, risedronat, kalsitonin, SERM türevi ilaçlar) kullanılabilir. Kullanılacak ilaç tedavisinin belirlenmesinde dikkat edilmesi gereken pekçok kriter mevcuttur. Başvurulan uzman doktor hastanın klinik durumuna nazaran bir ilaç belirleyip tedaviye başlar ve hastayı makul aralıklar ile kontrol ederek tedaviyi izler.Önerilen kemik yoğunluk ölçümünün 2 yılda bir yapılmasıdır. HRT (Hormon Replasman Tedavisi ) en eski tedavilerden birisidir. Fakat günümüzde bilhassa menapoz semptomları olan erken postmenapozal bayanlarda osteoporozun önlenmesi emeliyle kullanımı önerilmektedir. Östrojen hormonu progesteron ile birlikte ya da tek başına denetimli olarak önerilebilir. Bifosfanatlar son yıllarda üretilen ,ağızdan alınıma elverişli kemik yoğunluğunu arttıran ilaçlardır. Ülkemizde Etidronat, Alendronat, Risedronat,İbandronat bulunmaktadır. Alendronat ve risedronatın hem günlük ,hem de haftada bir alınabilecek ve risedronat,ibandronatın aylık formları mevcuttur. Yapılan çalışmalarda günlük, haftalık ve aylık alım ortasında aktiflik ve yan tesirler bakımından fark bulunamamıştır. Bifosfanat kullanımına başlamadan evvel mümkün hipokalsemiyi önlemek için kalsiyum ve D vitamini eksikliği varsa kesinlikle düzeltilmelidir. Lakin kalsiyum ile bifosfanatların birebir anda alınması durumunda emilim bozulduğu için eş vakitli alınmaması gerektiği unutulmamalıdır. Bifosfanatlar genelde düzgün tolere edilen, kıymetli yan tesirleri olmayan ilaç kümeleridir. Kalsitonin enjeksiyon ya da nasal sprey biçiminde tedavide yer almış, bilhassa kırığı olan hastalarda ağrıyı da denetim eden bir ilaçtır. En az 2-3 yıl müddet ile kullanılmalıdır. Selektif östrojen reseptör modülatörleri (SERM) yeni bir ilaç kümesi olup östrojen reseptörlerine yüksek ilgileri olan, birtakım dokularda östrojen tesirini taklit ederken, kimilerinde antiöstrojen tesir gösteren ilaçlardır. Bu kümedeki ilaçlardan en uygun bilinenleri , her ikisi de göğüs kanserinin tedavisi için geliştirilmiş olan tamoksifen ile yeni bir ilaç olan raloksifendir. Raloksifen osteoporozun önlenmesi için kullanabilecek ilaç kümelerinden birisi olarak günümüzde dünyada ve ülkemizde yeni bir tedavi seçeneği olarak yerini almıştır. Osteoporozu olan postmenapozal bayanlarda göğüs kanseri riskini azalttığı bildirilmektedir. Paratiroid hormonu kan kalsiyum ve fosfat seviyesini ayarlayan bir hormondur. Yüksek plazma konsantrasyonları kemik rezorbsiyonunu arttırırken, düşük dozlarda aralıklı olarak verildiğinde kemik formasyonunu arttırabilir. Bilhassa önemli osteoporozlu olgularda vertebra ve vertebra dışı kırıklara olan tesiri nedeniyle gelecekte değerli bir tedavi seçeneği olarak görünmektedir. Kalsiyum başka tedavilerin yanısıra günlük kâfi kalsiyumu alamayan menapoz sonrası bayanlara önerilen bir ilaçtır. D vitamini eksikliği olan bireylerde kalsiyumun D vitamini ile birlikte alınması önerilmektedir. D vitamini düzeyi yaşla birlikte azalır. Kalsiyum ile birlikte uygulanan vitamin D tedavisinin kalça ve vertebra dışındaki başka kırıkların oranını azalttığı ve serum paratiroid hormon seviyelerini düşürdüğü belirlenmiştir.Buna göre T değerinin;
Osteoporoz Nelere Yol Açabilir?
A.KIRIKLAR
1.VERTEBRAL KIRIKLAR
Dörtte biri semptomatiktir.
Uzunlukta kısalmaya, kifoz üzere spinal deformitelere, sırt ağrısına,akciğer işlev bozukluğuna neden olur.
Vertebrada gelişen çökme bireyde sırt,bel ağrısı, deformite ve boyda kısalmaya neden olabilir veya daha berbatı kişi bunun farkında olmayabilir.2.KALÇA KEMİĞİ KIRIKLARI
Kişinin ömrünü kısıtlayan ve hayat kalitesini bozan olaylardır.
Kalça kemiğinde gelişen osteoporoz nedeniyle gücü zayıflayan kemik, düşme sonrasında kolaylıkla kırılabiliyor.3.EL BİLEK KIRIKLARI
El bileğinde ağrı ve deformiteye neden olabilirler.B.KEMİK AĞRILARI
Bilhassa sırt ve bel ,kalça bölgesinde ağırdır.
Kemik kırığı olmadan da ağrı olabilir.
Ağrıya bazen kramp ve yorgunlukta eşlik edebilir.Osteoporozdan Korunma
A. ALDIĞINIZ KALSİYUM ÖLÇÜSÜNÜ ARTTIRIN
Kalsiyum gereksinimi ergenlikte, hamilelikte, emzirme devrinde ve menapozdan sonra artmakta günlük 1000-1500 mg’ a çıkmaktadır.
Bu üzere özel durumların dışında günlük ihtiyaç 800 mg kadardır.B. ALINAN VİTAMİN D ÖLÇÜSÜ ÖNEMLİDİR
Günlük gereksinimimiz olan ölçü 400-800 İU’dur.
Güneş ışığının tesiri ile ciltte, karaciğerde ve böbrekte sentezlenerek etkin D vitamini haline dönüşür.
İleri yaşlarda bilhassa böbrekten üretiminin azalması yaşlanma sonucu osteoporozun artmasına yol açan değerli bir durumdur.C. ALKOL VE SİGARA KULLANIMINA DİKKAT
Alkol kullanımı ile kalsiyum emilimi azalır, atımı artar,beslenme alışkanlığı bozulur. Çok alkol tüketimi ( günlük 100 ml fazlası) önerilmez.D. KAFEİN VE PROTEİN İÇERİĞİ FAZLA BESİN TÜKETİMİNDEN SAKININ
Fazla protein tüketimi, özellikle hayvansal proteinler kalsiyum atımını arttırır.E. İDMANIN ÖNEMİ
OSTEOPOROZDA EGZERSİZİN AMAÇLARI
Osteoporozda Tedavi?
