Lipödem ekseriyetle bayanlarda görülen bir yağ ve bağ dokusu hastalığıdır. Tipik olarak baldır, kaba etler bacaklar ve/veya kolları fiyat. El ve ayaklar etkilenmez. Dokudaki genişleme, şişlik ve ağrı hastanın hareketliliğini, günlük hayat aktivitelerini ve psikososyal yeterlilik halini bozabilir. Lipödemi olan birden fazla bayan hasta obesite yahut lenfödem tanısı almaktadır.
Lipödem gelişmesinden sorumlu olan düzenek tam olarak anlaşılamamakla birlikte genetik geçişli olduğu düşünülmektedir. Aile hikayesi hastaların büyük çoğunluğunda mevcuttur. Yağ hücrelerinin sayı ve hacminde artış ve cilt ve bağ dokusunun elastikiyetinde azalmaya yol açar. Çok artmış doku genişlemesi sebebiyle radikal temizleyici hücreler olan makrofajların göçü ile inflamatuar yani yangısal süreç tetiklenir.
Hastaların yakınması ve klinik bulgular nelerdir?
Ana yakınma bacaklarda ve nadiren kollarda simetrik şişliktir. Bacaklarda simetrik şişlik mevcuttur. El ve ayaklar korunmuştur. Lenfödemden en değerli farkı budur. Cilt altında nodüler biçimde şişlikler vardır. Cilt portakal kabuğu görünümündedir. Bacaklar ekseriyetle ağrılıdır ve kolay kolay morarır. Birçok hastada lipödem sıvı ödemi de eşlik edebilir. Genel olarak ödemin olağan lenfatik sistemde artmış volüm yüklenmesine bağlı olabileceği kabul edilir. Lipödeme lenfatik sistemdeki çok yüklenmeye bağlı olarak gelişen ikincil lenfödem eşlik edebilir. Bu durum lipolenfödem olarak tanımlanır. Yağ dokusundaki genişlemeye bağlı küçük lenfatik damarlarda da sıkışma ve işlevlerinde azalmaya eşlik eden azalmış bağ dokusu elastisitesi, ağrı ve eklem sorunlarına bağlı azalmış mobilite sonucu venöz ve lenfatik akımın aktifliği azalır. Bu da sıvı birikimi ve ödeme sebep olur. Bütün bunlara ek olarak şayet hastada kronik venöz yetmezlik te varsa yahut yaşla birlikte lenfatik damarlarda skleroz geliştiyse “lipo-lenfödem” tablosu oturur.
Yağ dokusunda içinde yeni ve zedelenmeye yatkın ince damarların oluşumu sonucu ciltte kolay kolay morluklar meydana gelir.
Ağrının sebebi tam olarak aşikâr değildir fakat hudut liflerinin genişlemiş yağ depozitleri tarafından sıkıştırılması yahut santral hudut siteminde çok hassasiyete bağlı olacağı düşünülmektedir.
Hastalığın seyri nasıldır?
Hastalığın nasıl seyredeceği bireyden bireye değiştiği için öngörülemez. Doku genişlemesi ekseriyetle sinsi başlangıçlıdır. Her iki bacakta ve simetrik başlar. Ayaklar korunmuştur. Erken periyotta tanısı nitekim de zordur. Hastalar ergenlik devrinden itibaren bacaklarda bedenin öbür bölgelerine nazaran daha fazla kalınlık fark ederler. Diyet yapmakla yahut idmanla verilen kilolar bedenin öbür bölgelerinden verilir lakin lipödemli bölgeler incelmez. Bu durum orantısız bir beden yapısı doğurabilir. Çoklukla bu şahıslar üst vücut farklı alt vücut farklı ölçülerde kıyafet almak zorunda kalırlar. Hastalık dört farklı klinik evrede görülür. Erken evrede cilt pürüzsüz lakin cilt altı kalınlaşmıştır. Hastalık ilerledikçe cilt altında nodüller giderek artar ve büyümeye başlar. Cilt portakal kabuğu görünümü alır. Hastalık ilerledikçe cilt katlantıları artmaya ve cilt sarkmaya başlar. Bilhassa diz etrafında kaba yağ katlantıları bacakların duruşunu ve ekleme binen yükü değiştirerek hastalarda yürüme bozukluğuna yol açabilir. Hastalık durdurulamazsa ve lenfödem eklenirse olağanda ayaklarda da şişlik görülebilir.
Tanı:
Lipödemin spesifik tanısal bir testi olmadığı için teşhis kıssa ve klinik muayeneye dayanır. Bilhassa erken devirde yahut hastanın eşlik eden obesitesi varsa teşhis koymak epeyce güçtür.Doku genişlemesi simetrik olarak bacaklarda baldır, uyluk, kalça ve kaba etlerdedir. Hastanın kesinlikle kan testleri yapılmalı ve bacaklarda şişliği, ağrılarını ya da kolay morarmayı açıklayacak öbür bir sorunu olmadığı kanıtlanmalıdır. Kimi hastalarda lenfödemden ayırmak için ya da eşlik edip etmediğini değerlendirebilmek için lenfosintigrafi yapmak gerekebilir.
Tedavi:
Lipödem hastası ekseriyetle teşhisteki gecikme sebebiyle hassas ve kolay incinebilir yapıdadır. Öncelikle hastanın teşhisinin ne olduğu ve nasıl seyredebileceği anlatılmalıdır. Hasta eğitimi tedavinin temelidir. Daima kilo vermeye çalışan ve kilo verse de bacaklarında istediği incelmeyi elde edemeyen hastada hüsran ve depresif hisler gelişmiş olabilir. Öncelikle hastanın ve yakınlarının anlaması gereken bu durumun kolay bir kilo alma hali değil bir hastalık olduğudur. Kilo almak ve hareketsizlik durumu daha da berbat bir hale getirebilir fakat kilo vermek tek başına tahlil değildir. Erken teşhis kendine bakım teşebbüslerinin öğretilmesi ve başlatılması çok kıymetlidir. Erken evrede yakalanmış bir hasta için tedavi çok daha başarılıdır.
Tedavinin komponentleri:
1. Kompresyon tedavisi: Lipödem tedavisinin ana komponentidir. Hastanın hangi tip kompresyona ihtiyacı olduğu çok dikkatle değerlendirilmelidir. Kompresyon tedavisinin yağ dokusundaki genişlemeye tesiri olmamakla birlikte lipödemin ilerlemesini ve lipo-lenfödem gelişme riskini engelleyerek tesirli olabilir. Kompresyon tedavisi hastanın lipödeminin yeri, şiddeti ve eşlik eden ağrı ya da ödemin varlığına nazaran ve hastanın hayat formuna nazaran ferdî olarak verilmelidir. Başlangıçta düşük basınçlı çoraplar ile başlanması ve ciltteki hassaslık azaldıkça daha güçlü basınç veren çoraplara geçilmesi uygundur. Çok katmanlı bandajlama lipo-lenfödemi olan hastalarda ödemi azaltmak için önerilebilir. Kompresyon pompaları ağrı ve ödem semptomlarının azaltılmasında yararlı olabilir.
Eğer lenfödem ya da kronik venöz yetmezlik eklendiyse yani hasta ileri evredeyse Komplet Dekonjestif Terapi ismi verilen tedavi uygulanır. Bu tedavide evvel hastaya özellikli bir masaj olan manuel lenfatik drenaj yapılır. Daha sonra kısa gerim bandajlarla çok katmanlı bandajlama tedavisi ve idman uygulanır. Kişinin ihtiyacına nazaran değişebilen fakat ortalama iki hafta kadar süren bu uygulama ile ödem azaldıktan sonra da bireye özel üretilen bası giysisi reçetelenir. Şayet hastada şimdi lenfödem gelişmediyse ve bacağın çapı çok fazla değilse hazır bası giysileri kâfi olabilir. Uygulanacak basıncın ölçüsü hastanın cilt altı dokusundaki değişikliğin ölçüsüne nazaran belirlenir. Erken evre hastalarda bası giysisi gün içinde tertipli olarak kullanılması ile hastalığın ilerlemesininin durdurulması amaçlanır. Ayrıyeten çok genişlemiş ve yağ dokusu sarkmaları olan bacaklardad özel ölçülü bası giysileri Dokuyu destekleyerek rahatsızlık hissi, acı ve ağrıyı azaltacak ve bacaktaki biçim bozukluğunu düzeltip hareketliliği arttıracaktır.
2. Cilt bakımı ve korunma: Her gün tertipli olarak lipödemli dokunun yıkanması ve akabinde cildin nemlendirilmesi çok değerlidir.
3. Psikososyal yaklaşım lipödem tedavisinin sonuçları üzerine direkt tesirlidir. Birçok hastada beraberinde depresyon, anksiyete, kendi endine bakıma yönelik ruhsal gerilim mevcuttur.
4. Sağlıklı beslenme ve kilo kontrolü
Kilo denetimi açısından sağlıklı beslenme kritik kıymete sahiptir. Bir çalışmada lipödemli hastaların %98’inin kilo vermeyi denediklerini göstermiştir. Lakin kilo verdirici programların lipödemli yağ dokusu üzerine tesiri yok ya da çok azdır. Burada değerli olan hastanın kilo almamasının sağlanmasıdır.
5. Fizikî aktivite ve idman: Fizikî aktivite hem kilo denetimi ve mobilitenin arttırılması açısından hem de ruhsal uygun hissettirmesi açısından önerilmelidir. Antrenmanlar kişiselleştirilmelidir. Yürüyüş, su içi antrenmanlar, yahut küme idmanları formunda uygulanabilir. Bununla birlikte antrenman ağrıyı, eklem zorlanmalarını ya da ciltteki morarmaları tetiklememelidir. Mobilitesi ileri derecede bozulmuş olan hastalara spesifik fizyoterapi programları önerilir.
Cilt Bakımı ve müdafaa:
Özellikle sekonder lenfödemi gelişmiş olan hastalara temel cilt bakımı eğitimi kesinlikle verilmelidir.
Sonuç:
Lipödem kronik progresif seyirli bir hastalıktır. Erken teşhis ve ilerlemenin önlenmesi temel yaklaşım olmalıdır. Tedavi planında hastalığın evresi ve hastanın beklentileri çok değerlidir. Hasta eğitimi ve ruhsal dayanağın de yer aldığı çok boyutlu ve bir yaklaşım ile tedavide muvaffakiyet sağlanamadığında cerrahi tekniklere baş vurulabilir.
