Hipertansiyon yahut yüksek tansiyon diye isimlendirdiğimiz, ömrü en çok tehdit eden klinik durum ne demektir? Artık bu mevzuyu kısaca anlatalım:
Öncelikle bu soruya yanıt verebilmek için, kanın beden içerisindeki misyonunu anlatmak gerekmektedir. Kanın misyonu, oksijeni, besin ve öteki hususları sağlam bir biçimde hücrelere taşımak, hücrelerde oluşan karbondioksit ile atık hususları uzaklaştırmaktır. Kanın bedende rahatlıkla dolaşabilmesi için aşikâr bir basınç gereklidir. Şayet bu basınç olmazsa kan hareket edemez, münasebetiyle ömür da olmaz. Yani sıfır kan basıncı bir müddet sonra hastanın vefat etmesi demektir.
Kan basıncı nasıl oluşur? Bu mevzuyu daha yeterli anlamak için, ortaokul ve lise çağlarında biyoloji derslerinde okunan birtakım bilgileri hatırlamakta fayda vardır. Bildiğiniz üzere kan, bedende damar dediğimiz değişik çap ve boyutlardaki borular sistemi içerisinde hareket eder. Bu borular sistemi, atardamarlar, toplardamarlar ve kılcal damarlardır. Atardamarlar, taze besin, oksijen ve öteki faydalı hususları içeren kanı dokulara taşırlar. Artık aklınıza şu soru gelecek, doku ne demektir? Dokular, emsal hücre topluluklarından oluşmuş yapılardır ve bedenimiz için hayati değere sahiptirler. Örnek vermek gerekirse, beyin dokusu, kas, yani adale dokusu ve bunun üzere.
İşte kan, atardamarlar aracılığı ile dokulara taşındıktan sonra, hücrelere “arteriol” dediğimiz kılcal damar sistemi ile ulaşır. Bilindiği üzere hücreler insan bedeninin en değerli yapı taşlarıdır. Hücreler tıpkı bir fabrika üzere çalışırlar. Oksijen ve besin hususlarını işleyerek, ömrün idamesini sağlarlar. Bu ağır çalışma sırasında, tıpkı fabrikalarda oluşan atıklar üzere, bedene ziyanlı olabilecek hususlarla karbondioksit meydana gelir. Karbondioksit ve atık hususlar hücrelerden uzaklaştırılmazsa birikerek hücre ve dokuların ölmesine yahut hasar görmesine neden olurlar. Ziyanlı olabilecek bu tıp unsurların hücrelerden uzaklaştırılmaları gerekmektedir. İşte hücrelerde oluşan karbondioksit ve atık hususlar, “venül” dediğimiz kılcal damarlar aracılığı ile toplardamarlara iletilirler. Toplardamarlar bu hususları bedenden atılabilmeleri için, ilgili organlara götürürler. Demek ki bedeni bir ağ üzere saran damar sistemi olmazsa hayatın idamesi de mümkün olamaz.
Vücutta atar ve toplardamarlar ekseriyetle yan yana yerleşmişlerdir. Lakin içlerinde akan kanın yönleri birbirlerine zıttır.
Özet olarak damar sistemini kabaca tanımlarsak, kan damarlarını ülkeyi saran karayolları ağına benzetebiliriz. Ülkemizi bir ağ üzere saran karayolları, kentlerden çıkışta geniş, ilçe ve köylere giderken ise daralarak devam eder. Tıpkı kan damarlarının bedeni sarması üzere.
Şimdi tamam, damar sistemini öğrendik, peki damar sistemi içerisinde kanın dolaşmasını sağlayacak bir pompa sistemine gerek yok mudur? Evet, vardır, nasıl ki konutlarımıza gelen su bir pompa sistemi ile dağıtılıyorsa, kanında bedende belirli bir basınç altında hücre ve dokulara ulaşmasını sağlamak için bir pompa sistemine gerek vardır. İşte bedende pompa fonksiyonunu gören organ, kalptir. Sol göğüs boşluğu içinde yerleşen kalp, tıpkı kent şebeke suyunu ileten bir pompa sistemi üzere çalışarak bedene kanın dağıtılmasını sağlar. Bazen hızlanır, bazen yavaşlar, bazen kuvvetli çalışır, bazen de daha az kuvvetli çalışır. Tüm bu çalışma düzeneği ise beyin tarafından yönetim edilmektedir. Uğruna şiirler ve hikayeler yazılan kalp, aslında beynin denetiminde çalışan bir emme-basma tulumbasıdır. Sevdiğiniz ile bir ortada olduğunuz vakit kalbinizin süratli atmasını sağlayan organ, beyindir.
Şimdi gelelim pompa üzere çalışan kalpten kanın nasıl dağıldığına. İşte bu noktada büyük ve küçük dolanım devreye girer.
Buyük dolanım, kalpten çıkan en büyük ve geniş damar olan aort ile başlayarak tüm bedene yayılır. Küçük dolanım ise, kalpten çıkan akciğer atardamarı ile başlar, akciğere karbondioksiti götürür, oksijenle yüklenen kan tekrar kalbe dönerek buradan tüm bedene dağılır. Küçük dolanım ile büyük deveran ortasındaki kıymetli fark, küçük dolanımda atardamarlar karbondioksit ile yüklenmiş kanı taşırlar. Büyük dolanımda ise atardamarlar oksijen ile yüklenmiş kanı taşırlar.
Kalp pompa fonksiyonunu yaparken kanı aşikâr bir basınç ile aortaya atar. İşte daima söylediğimiz kan basıncı budur. Atardamarlar inceldikçe, kan basıncı düşer. Toplardamarlardaki basınç ise atardamarlardan daha düşüktür. Bu basınç farkı kanın bedende sağlıklı bir halde dolaşması için gereklidir. Biz tabipler kan basıncından bahsederken, toplardamarlardaki basınçtan değil, atardamarlardaki basınçtan bahsederiz. İşte “yüksek tansiyon” yahut “hipertansiyon,” atardamar içerisindeki kan basıncının olağan kıymetlerden fazla yükselmesine verilen isimdir.
