Ortodonti, diş, çene, yüz bölgelerinin gelişim sürecinde yahut daha sonra meydana gelen bozuklukları ve bunların tedavileri ile ilgilenen bilim koludur. Ortodonti sözü iki yunanca sözcükten oluşmuştur. ‘Ortos’ düzgün, ‘odontos’ dişler manasına gelmektedir. Ortodonti temel olarak biyoloji, tıp ve diş hekimliği bilimlerine dayanmaktadır. Ağız, burun boşluğu ve bunlarla ilgili anatomik oluşumlar, insan hayatı için gerekli olan teneffüs, beslenme üzere faaliyetlerin sağlanmasında rol oynarlar. Ortodontinin çalışma alanı ve sorumluluğu, bu alanları direkt kapsamaktadır. Doğumdan itibaren çocuğun büyüme ve gelişimi incelenmekte, gerektiğinde esirgeyici, önleyici ve tedavi edici uygulamalar ile düzgün bir okluzyon ve yüz görünümü sağlanması hedeflenmektedir.
Kısaca ortodonti diş hekimliğinin;
1. Dişlerin, diş kavislerine ve çenelerin bazal kısımlarına nazaran,
2. Diş kavislerinin birbirlerine nazaran,
3. Çenelerin bazal kısımlarının birbirlerine ve yüze nazaran,
4. Bu yapılarla ilgili komşu yumuşak dokuların,
değişik yaşlardaki olağandışı bağlarının saptanarak düzeltilmesini sağlayan ve olağandışı bağlantıların meydana gelmesini engellemeye çalışan bir kısmıdır.
Ortodontik bozukluklar her yaşta tedavi edilebilmektedir. Kâfi ki daima ve ihtimamlı bir diş bakımı ile birlikte ağız ve dişlerin sıhhati yerinde olsun. Ortodontik Anomalileri temel olarak iki halde sınıflandırıyoruz:
Yalnızca dişlerin dizilimiyle bağlı olan “dişsel anomaliler”,
Hem dişlerin diziliminin bozuk olduğu, hem de çenelerin birbiriyle münasebetinin bozuk olduğu anomaliler.
Birinci kümedeki sorunlar hastamızın yaşı ne olursa olsun emsal biçimde ve büyük oranda sabit ortodontik aygıtlarla tedavi edilebilmektedir. Lakin çocukluk ve gençlik çağında yapılan ortodontik tedavilerde dişlerin çapraşıklığını diş çekimi yapmak zorunda kalmadan çözme talihimiz daha fazla, tedavi mühleti erişkin bireylerden daha kısa ve yaptığımız tedavinin kalıcılığı da biraz daha güzel olabilmektedir.
Çocuklarda birinci dişlerin (süt dişleri) pozisyonları hakkında çok fazla endişelenmeye gerek yoktur. Bu dişler ortasında bulunan boşluklar, doğal gelişim göstergesidir. Erişkinlerin dişlerindeki üzere sıkı temaslar ileride meydana gelebilecek yer darlığı ve münasebetiyle dişlerde çapraşıklığın (çarpıklığın) göstergesi olabilir. Daimi dişler 6-7 yaşlarında sürmeye başlarlar fakat 7-9 yaşları ortasında, kesici dişler sürene dek pek fazla sorun gözlenmez. Aile doktorunuz sizi erken yaşta bir ortodontiste yönlendirse dahi bu her vakit tedavinin çok erken başlatılacağı manasına gelmez. Birçok dikkatli diş tabibi potansiyel bir sorunun denetim atında olduğu ve en uygun tedavi vaktinin geçmediğinden emin olmak ister.
Çocukların birinci ortodontist tanışmaları 7–8 yaş civarında olmalıdır. Zira bu yaşa kadar birinci daimi azı dişleri çıkar ve daimi kesici dişler yerlerini almış olurlar. Erken teşhis ile düzensizliklerin vaktinde tespiti, ileride oluşabilecek önemli sorunların önlenmesine imkan tanır. Bu yaşlarda rastgele bir tedavi gerekmese bile ortodontist büyüme ve gelişimi takip ederek en uygun vakitte tedaviye başlanmasını sağlar.
Ortodontik tedavi her yaşta yapılabilir. Dişsel düzeltmelerde yaş hududu yokken, kemik yapıda bir düzensizlik kelam konusu ise tedavi büyüme ve gelişim periyodunda yapılmalıdır. Ortodontik sorunlar çene büyümesi yavaşlamadan evvel erken yaşta tespit edilirse düzeltmek daha kolaydır. Erken tedavi hastanın ortognatik cerrahi muhtaçlığını ortadan kaldırılması ve daha önemli komplikasyonların önlenmesi manasına gelebilir. Artan yaşın tedavi müddetini uzatması ve tedaviyi biraz zorlaştırması kelam konusu olabilir. Yeniden de yaş faktörü dişlerin ve periodontal dokuların sağlıklı olması kadar kıymetli değildir.
Ortodontik tedavi tekniklerini gruplandıracak olursak:
Sabit ortodontik tedavi : Ortodontik tedavinin en çok tercih edilen halidir. Dişlerin üzerine özel yapıştırıcılar ile yapıştırılan braketlerin içine ileri teknoloji eseri çeşitli kalınlıkta ve bükümlerde teller yerleştirilir. Bu teller braketler aracılığı ile dişe istenilen istikamette kuvvet uygular ve dişler hareket eder. Dişin kökünü de hareket ettirmek mümkündür. Braket bakımı için hasta kooperasyonu gerekir, ancak denetim daha çok hekimin elindedir.
Fonksiyonel ortodontik tedavi: Çeneler ortası düzensizlikler ortopedik uygulamalar ile büyüme, gelişim çağı içerisinde düzeltilebilirler Çocuğun büyüme gelişiminden yararlanılarak uygulanan, çene kemiklerinin ve baş kemiklerinin büyümesini yönlendirmeyi amaçlayan ortopedik bir tedavidir. Alt çenenin çok ileri olduğu durumlar, üst çenenin çok ileri olduğu durumları üzere bozukluklar bu kümeye girer. Çocuğun yaşı çok değerlidir. Bu tedavi büyüme ve gelişim tamamlandıktan sonra uygulanamaz.İki çeneyi de ilgilendiren hareketli apareylerle yahut çene dışından uygulanan extra oral apareylerle tedavi yapılır. Bazen ortodontik apareylerle birlikte kullanılır.
Ortognatik cerrahi: Ortodontik yahut ortopedik tedavi ile düzeltilemeyecek durumlarda ortognatik cerrahiye başvurulur. Çene ve yüzde oluşan bozukluklar doğuştan olabileceği üzere, kaza ve hastalıklara bağlı olarak sonradan da ortaya çıkabilir. Çenelerin birbirine ve yüze nazaran uyumsuzluğu, hastalarda hem estetik hem işlevsel hem de ruhsal rahatsızlıklara yol açmaktadır. Evvel ortodontik sabit tel tedavisi ile dişler çene kemikleri üzerinde gerçek durumlarına konumlandırılırlar. Akabinde cerrahi ile çeneler baş düsturu ve yüz yapısı ile uygun olacak formda karşılıklı getirilerek birleştirilirler. Operasyonlar genel anestezi altında gerçekleşir. Cerrahi gerektirebileceği düşünülen kimi anomaliler ortodontide son yıllarda meydana gelen gelişmeler sayesinde yalnızca sabit aygıt uygulamaları ile tedavi edilebilmektedir.
Pekiştirme tedavisi:Ortodontik tedavi ile dişler düzeltildikten sonra dişi saran dokuların, dişlerin bu yeni konumlarına ahenk sağlamaları için vakit gerekir. Çünkü kemik doku şimdi tam olgunlaşmamıştır. Bu nedenle aygıtlar çıkartıldıklarında dişler eski durumlarına dönme eğiliminde olurlar. Bunu engellemek gayesiyle dişleri yeni yerlerinde pekiştirmek gerekir. Bunun için sabit yahut hareketli çeşitli aygıtlardan faydalanılmaktadır. Faal ortodontik tedavinin müddetine, gerçekleştirilen diş hareketi ölçüsüne, hastanın yaşına ve tedavi başındaki anomalinin cinsine nazaran pekiştirme tedavisinin mühleti ve tedavide kullanılan aygıtların cinsi değişmektedir.
Pekiştirme aygıtları istenen biçimde takılmadıklarında dişler eski pozisyonlarına geri dönebilirler. Bundan ötürü pekiştirme aygıtlarının ortodontik tedavide değerli bir rol oynadıkları unutulmamalıdır.
Ortodontik tedavi, uzun süren disiplin ve sabır isteyen bir uygulamadır. Ortodontik tedavi hasta ve doktorun işbirliğini gerektirmektedir. Hasta doktor işbirliği istenilen düzeyde olursa tedavinin başarısı artar ve tedaviden makul bir müddette sonuç alınabilir.
Dişlerde olan çapraşıklık yalnızca estetik bir sorun değildir. İşlev ve hijyen de bu durumdan etkilenir. Ortodontinin birinci maksadı diş, çene, yüz kompleksini meydana getiren tüm elemanlar ortasındaki bozuk bağlantıları saptamak, oluşmasını ve ilerlemesini engellemek ve gerekli hallerde düzelterek, sistemin olağan işlev yapabilmesini sağlamaktır.
Çapraşık dişlere sahip olan bireyler kâfi ağız paklığını sağlayamadıkları için bakteri plağı ve diş taşı çapraşık bölgede çok daha rahat oluşur ve tutunur; hasebiyle çürük riski artar.
Çapraşık dişli ağızlarda, dişleri örten dişeti devamlılığının bozulması sebebiyle dişeti sorunları gözlemlenir. Ayrıyeten çapraşıklık sebebiyle homojen olmayan çiğneme kuvvetleri nedeniyle kimi dişlere daha fazla kuvvet yüklenmesi sonucunda o bölgede dişeti çekilmesine hatta dişin canlılığını kaybetmesine neden olabilir. Çene ekleminde de sorunlar gözlenir ve ortodontik tedavi ile çiğneme işlevini sağlamak, böylelikle eklem bölgesine binen yanlış kuvvetleri engelleyerek çene ekleminin sıhhatinin korunmasına katkıda bulunulur.
Çene-yüz kompleksini meydana getiren sistemler ortasındaki bozuk bağlar yüz estetiğini de etkilemektedir. Ortodontik tedavi bireylerde yüz estetiğinin daha kusursuz olmasını sağlamaktatır.
Diş, çene ve yüz kompleksindeki bozuk münasebetler ve sonuçları, ilgili bireylerde pisişik ve mental olarak düşüncelere yol açmaktadır. Yapılacak tedavi ile bu bireylere yardımcı olunabilmektetir. Ortodontik tedavi ile estetiğin sağlanması sonucunda hastanın toplum içinde kendine olan itimadı arttırılarak ruhsal dayanak sağlamak da amaçlanır.
Ortodontik bozukluklar, öbür bir kadro hastalık ve bozuklukların oluşmasında tesirli olabilirler. Anomalinin düzeltilmesi ve dolayısı ile de bu hastalıkların meydana gelmesini önlemektedir.
Ortodontik bozukluklar nedeni ile meydana gelen konuşma bozukluklarının düzeltilmesi de ortodontinin hedefleri ortasındadır.
