Obsesyon (saplantı) , kişinin rahatsız edici bulduğu , gerici, düşünce yaratan, kişinin ruh hali üzerinde yüksek tesiri bulunan , yineleyici fikir dürtülerdir.
Kompulsiyon (zorlantı) ise bir obsesyona (saplantı) reaksiyon olarak yada katı kurallara nazaran yapılan motor yada mental aksiyonlardır. Kişi yaptığı davranışın çok ve anlamsız olduğunu bilir. Bu davranış obsesyonların tesirini azaltmaya yada olmasından korktuğu şeyi tedbire gayesine yönelik olarak yapılmaktadır. Fakat bu emelle yapılana davranış ortasında gerçekçi ya hiç bir münasebet yoktur yada çok abartılı olarak görülür. Zihne zorla giren , rahatsızlık veren ve sorun yaran bir niyet obsesyon (saplantı) tarifine uyarken ,böyle bir kanıyı etkisizleştirmeve badireyi azaltma gayesindeki diğer bir niyet kompulsiyon (zorlantı) tarifine uymaktadır.
DSM-IV’ e nazaran teşhis ölçütleri nelerdir ?
Obsesyonlar (saplantı) yada kompulsiyonlar (zorlantı) vardır.
· Bu bozuklluk sırasında kimi vakit istemeden gelen ve uygunsuz olarak yaşanan ve bariz anksiyete yada ıstırap ya neden olan , yineleyici ve daima fikirler, dürtüler ya da düşlemler.
· Kanılar , dürtüler ya da düşlemler yalnızca gerçek yaşama meseleleri hakkında duyulan çok hüzünler değildir.
· Kişi, bu niyetleri ,dürtüleri yada düşlemlerine değer vermemeye yada bunları baskılamaya yada diğer bir niyet yada aksiyonla bunları etkisizleştirmeye çalışır.
· Kişi, obsesyonel fikirlerini , dürtülerini yada düşlemlerini kendi zihninin bir eseri olarak görür.
Kompulsiyonlarda vardır.
· Kişinin, obsesyona bir reaksiyon olarak yada katı bir biçimde uygulanması gereken kurallarına nazaran yapmaktan kendinin alıkoyamadığı yineleyeci davranışlardır. Örneğin; el yıkıma ,dua etme,birtakım sözcükleri devamlı söyleyip durma vb.
· Davranışlar ve zihinsel hareketler, zahmetten kurtulmaya yada var olan düşünceyi azaltmaya yada dehşet yaratan olay yada durumdan korunmaya yöneliktir; lakin bu davranışlar yada zihinsel hareketler ya etkisizleştirilmesi yada korunulması tasarlanan şeylerle gerçekçi biçimde alakalı değildir yada açıkça çok aşırı seviyededir.
Bu bozukluğun gidişi sırasında bir vakit kişi obsesyon(saplantı) yada komulsiyonların (zorlantı) çok yada anlamsız olduğunu kabul eder. Not: bu çocuklar için geçerli değildir.
Obsesyon ve kompulsiyonlar bariz bir ezaya neden olur, vaktin boşa harcanmasına yol açar yada kişinin olağan günlük işlerini ,mesleki fonksiyonelliğini yada olağan toplumsal etkinliklerini yada alakalarını kıymetli ölçüde bozar.
BAŞLAMA YAŞI NEDİR ?
Bozukluk ortalama olarak 21 yaşları dolayında başlar. Bozukluk erkeklerde biraz daha erken (19 yaşlarında ) , bayanlarda biraz daha geçtir. ( 22 yaşlarında) hastaların % 65’ inde bozukluk 25 yaşından evvel , lakin %15’ i kadarında 35 yaşından sonra ortaya çıkmaktadır. İki yaşında OKB tanısı konmuş olgular bildirilmiştir. Bozukluğun yerleşmesinden evvel , fonksiyonelliği besbelli derecede bozmayan ve kıymetli rahatsızlıklar yaratmayan obsesif kompulsif semptomların bulunduğu , hasların birçok tarafından bildirilmektedir. Bu cins semptomların başlama yaşı 13 dolaylarındadır ve tekrar erkeklerde biraz daha erken yaşlarda başlamaktadır.
ETKENLER NELERDİR ?
Genetik etkenler
Yapılan araştırmalarda OKB nin genetik geçişli olduğunu düşündüren belirtileri gözlenmektedir. Yapılan aile çalışmalarında OKB li bir hastanın biyolojik akrabaları ortasında OKB görülme sıklığı genel popülasyona nazaran 5-10 kat daha fazlam olduğu görülmektedir. Lakin bu bulgu tek başına genetik etkenler lehine yorumlanamaz. Zira çocuklar bu davranışları anne babalarını taklit ederek öğrenmiş olabilirler.Bununla birlikte hastaların semptomları ile aile deki başka bireylerinin semptomları ekseriyetle birbirinden farklıdır.
Psikodinamik etkenler
Psikaanalitik görüşe nazaran obsesyonlar bastırılmış dürtülerin türevleridir. Bazen dürtü nitelikleri korunmuştur, fakat deforme edilmiştir. Cinsel ve saldırgan obsesyonlar genelde bu özelliği taşırlar. Kompulsiyonlar ise dürtü türevleri olabilecekleri üzere, bu dürtülere karşı süperego buyrukları da olabilirler.OKB ‘nin kimi semptomları ise dürtü türevleri ile bunlara zıt güçler ortasında bir çatışmayı yansıtır. (obsesif kuşku semptomları)
Davranışsal etkenler
Davranışçı kurama nazaran , obsesyonlar şartlı uyaranlardır. Raslantısal olarak, anksiyete oluşturan bir durum içinde yer alan günahsız uyaranlar daha sonra anksiyete yaratabilirler. Kompulsiyonlar ise kaçınma davranışlarıdır. Kişi belirli bir hareketin anksiyeteyi azalttığını keşfeder ve bu hareketi yineler durur.
TANI
OKB semptom istikametinden hayli zengindir ve semptomlardaki bu çeşitlilik , bozukluğun heterojen olduğunu düşündürür. Bilgilere nazaran hastaların yaklaşık %40 yalnızca obsesyon, % 30 yalnızca kompulsiyon kalan % 30 ‘ uda hem obsesyon , hem de kompusiyon bulunmaktadır. Klinik serilerde ise hem obsesyon hem de kompulsiyon % 75 ‘ deri fazladır. Bu son kümedeki hastaların daha çok yardım arayışında olduklarını gösterir.
Sıklık sırasına nazaran obsesyonlar ;
Bulaşma %50
Kuşku %40
Somatik %30
Simetri %30
Agresif %30
Cinsel %25
Dinsel % 10
Olguların %70 ‘ten fazlası iki yada daha çok obsesyon tipi ortasındadır.
Sıklık sırasına nazaran kompulsiyonlar ;
Kontrol etme %60
Yıkama %50
Sayma %35
Sorma anlatma yada dua etme %35
Simetri tertip %30
Biriktirme %20
Olguların %60 kadarında birden çok kompulsiyon tipi bulunur.
OBSESYONLARA EŞLİK EDEN KOMPULSİYONLAR
Bulaşmaya obsesyonuna çoklukla yıkama – temizleme kompulsiyonu eşlik eder.
Kuşku obsesyonuna çoklukla denetim etme denetleme kompulsiyonu eşlik eder.
Agresif ve cinsel obsesyonlara ekseriyetle soru sorma ve anlatma kompulsiyonları eşlik eder.
Simetri ve tertip obsesyonuna ekseriyetle sayma kompulsiyonu eşlik eder.
Somatik obsesyonlara ekseriyetle denetim etme kompulsiyonu eşlik eder.
TEDAVİ
OKB tedavisi, semptomların hastaya açıklanması ve gerekliyse, bunun çıldıracağı manasına gelmediğinin vurgulanmasıyla başlanmalıdır. Birebir vakitte hastanın yakınları bilgilendirilmeli , tedavide işbirliği yapmaları sağlanmalıdır. Hastaya karşı ödünsüz ancak sevecen ve sempatik bir tavır sergilemelidirler.
OKB ekseriyetle dalgalanmalarla seyreden; kronik,hatta birden fazla vakit hayat uzunluğu süren bir bozukluktur. İlaç tedavisi daha çok semptomların denetim altına alınmasında yardımcıdır. Ayrıyeten ilaçlar obsesyonlar üzerinde tesirli olsalarda , kaçınma davranışlarını değiştirmezler. Bu sonuncular için davranış terapileri de uygulanmalıdır. Başlangıçta hastaların bir kısmı , katlanmak zorunda kalacakları anksiyete nedeniyle , davranışçı terapilere razı olmayabilirler. Bu hastaların birden fazla ilaç tedavisiyle rahatladıktan sonra davranışçı terapiyi kabul ederler. Kimi hastalar ise ilaçların yan tesirlerinden çekindikleri için ilaçla tedaviye yanaşmayabilirler. Bu küme içinde de davranışçı tekniklerin tesiri görüldükçe , ilaç kullanmayı kabul edenler çoğunluktadır.
Davranış terapisi kompulsiyonların bariz olduğu hastalarda daha başarılı sonuçlar vermektedir. Hastanın ve birden fazla vakit da ailenin işbirliği gereklidir.
