Filistin-İsrail savaşı devam ediyor. Bu süreçte Filistin sorunu aranmaya devam ediyor. Pekala, Filistin sorunu nedir ne değildir?
İşte tüm detaylar…
Filistin’deki sorun İsrail’in varlığından evvel de mevcut olduğu biliniyor. İsrail’in kuruluşu ve izlediği siyasetler, sorunu daha karmaşık bir hale soktuğu biliniyor.
Filistin sıkıntısının olduğunun ve sebebinin Siyonizm ve İsrail’in işgalci tavrı olduğunun uzmanlar söylemeye devam ediyor.
İsrail, 7 Ekim’den sonra Gazze’ye yönelik hücumlarını artırdı ve “şey” ile ilgili bir sorun olduğunu argüman etti. Bu taarruzlar ve yaptığı katliamlar, Filistin problemini tekrar milletlerarası siyasetin öncelikli konusu haline getirdi.
İsrail ve Batı’daki birçok ülke idaresi, bu akınları İsrail’in “kendini savunma hakkı” olduğunu öne sürerek desteklediği biliniyor.
Ayrıca, İsrail’in saldırganlığının “meşru” olduğunu, HAMAS’ın 7 Ekim’de gerçekleştirdiği Aksa Tufanı operasyonuna bağlaması ise dikkat çekti.
Diğer yandan, Filistin’deki sorunu “Filistin sorunu” olarak isimlendirmeyi reddedenler, mevzuyu “İsrail sorunu” olarak nitelendirmeye başladıkları biliniyor.
Oysa Filistin’de sorun, İsrail’in kurulmasından evvel de olduğu biliniyor. İsrail’in kuruluşu ve uyguladığı siyasetler, sorunu daha karmaşık bir hale soktuğu bildirildi.
Bir “şey” sorun olarak adlandırıldığında, bu “şey” sorunun kaynağı olduğu manasına gelmediğinin altı çizildi.
Siyonizm, “Yahudilerin Filistin’i ulusal bir vatan olarak benimsemeleri” fikrini söz eden bir siyasi akım olduğu biliniyor. Bu akımın doğuşunda, Fransız ihtilalinin tetiklediği milliyetçilik akımı ve Musevilere yönelik antisemitizm kıymetli rol oynadığının altı çizildi.
Siyonizmin öncüsü sayılan Theodor Herzl, 1896 yılında “Yahudi Devleti” isimli kitabını yazmıştı.
Kitabını yazmasına neden olan olay ise, Fransa’da Alman casusu olduğu argümanıyla yargılanan Yahudi subay Alfred Dreyfus’un davası olduğunun altı çizildi.
Herzl, bu dava sırasında bir gazeteci olarak müşahede yapmış ve Musevilerin kendi devletlerine sahip olmaları gerektiğini savunduğu vurgulandı.
Herzl’in kitabında enteresan olan noktalardan biri, Siyonist hareketin başlangıcında Filistin ile olan temasının çok da güçlü olmamasıdır. Herzl, kitabında Filistin dışında Arjantin’in de Museviler için bir vatan olabileceğini söylediği biliniyor.
1897 yılında Dünya Siyonist Teşkilatı’nın başkanı olan Herzl, 1901 ve 1902 yıllarında Osmanlı Devleti’nden Filistin’de Musevilere bir “yurt” verilmesini istemiş fakat Sultan Abdülhamit’ten olumsuz cevap almıştır. Bu durum üzerine 1903 yılında yapılan 2019 yılında İsrail’in ablukası altındaki Gazze Şeridi’nde “Büyük Dönüş Yürüyüşü” ismiyle şovlar düzenlendiği bildirildi.
Gazze’nin doğusundaki El Bureyc Mülteci Kampı yakınlarında İsrail hududuna gelen Filistinliler, İsrail aleyhine sloganlar atmış ve şov yapmıştı. İsrail güçleri ise göstericilere müdahale etmişti.
Balfour Deklarasyonu, Birinci Dünya Savaşı sırasında, 2 Kasım 1917 tarihinde İngiliz Dışişleri Bakanı Arthur Balfour’un İngiliz Yahudi toplumunun önderi Lord Lionel Walter Rothschild’e yazdığı bir mektup olduğu bildirildi.
Bu mektupta, İngiliz hükümeti, o vakitler Osmanlı toprağı olan ve Musevilerin azınlıkta olduğu Filistin’de Musevilere bir yurt kurulmasına “sempati” duyduğunu bildirdi. Bu mektup, Filistin’in geleceğinde kıymetli bir rol oynamıştı. Zira İngilizler, kendi egemenlikleri altında olmayan bir toprağı, öteki bir halka vermeyi vaat etmişlerdi. 1918 yılında Osmanlı Devleti’nin bölgeden çekilmesiyle birlikte, Filistin İngiliz Mandası haline gelmiştir. İngilizler, başlangıçta Musevilerin Filistin’e göç etmelerine “sempati” ile bakmışlardı. Lakin bu “sempati” kısa müddette sona ermişti. Zira Filistin’deki İngiliz idaresine karşı Haganah, İrgun ve Stern üzere Yahudi terör örgütleri akınlar düzenlemeye başlamışlardı. Bu hücumlar, İngilizlerin Filistin’e yönelik Yahudi göçünü sınırlamaya çalışmasına da neden olmuştu. Böylelikle İngilizler, Siyonizme verdikleri dayanaktan ötürü ortaya çıkan ve baş etmek zorunda kaldıkları sıkıntıları, çeşitli planlar yaparak çözmeye çalışmışlardır. Lakin bu planlar, Siyonistlerin ve Arapların yansısını çekmişti.
Altıncı Dünya Siyonist Kongresi’nde, Filistin yerine Uganda’nın bir Yahudi yurdu olarak seçilmesi, Siyonizmin Filistin’e bağlılığının ne kadar zayıf olduğunu göstermişti. Bu karar daha sonra değiştirilmiş olsa da, Siyonizm, Filistin haricinde Arjantin, Uganda, El Ariş üzere yerleri de bir “Yahudi yurdu” olarak düşünmüştü.
1947 yılında Birleşmiş Milletler, Filistin’i Yahudi ve Arap devletleri olarak ikiye bölen bir plan önermişti. Bu plana nazaran, Filistin’de yüzde 30’luk bir nüfusa sahip olan Musevilere, Filistin topraklarının yüzde 56’sı verilmekte ve bu topraklar kıyı şeridi ile bölünmekteydi. Kurulması planlanan Yahudi ve Arap devletleri ortasında ise ülkesel bütünlük sağlanamamaktaydı.
İngiltere’nin 15 Mayıs 1948’de Filistin’deki mandasını bitireceğini açıklamasının akabinde, Siyonistler hazırlıklarını tamamlamış ve 14 Mayıs 1948’de İsrail Devleti’ni ilan etmişlerdi. Bu ilan, Birinci Arap-İsrail Savaşı’nın başlamasına neden olmuştu.
1973 Arap-İsrail Savaşı, Arap dünyasının İsrail’e karşı tarihi bir intikam teşebbüsü olarak başladı. Mısır ve Suriye, Musevilerin en kutsal günü olan Yom Kippur’da İsrail’e sürpriz bir atak düzenledi. Bu atak, İsrail’in 1967’de Altı Gün Savaşı’nda elde ettiği topraklara karşı bir karşı hücumdu. Bu topraklar ortasında Doğu Kudüs, Batı Şeria, Gazze Şeridi, Sina Yarımadası ve Golan Dorukları vardı. Bu toprakların işgali, Filistinliler için büyük bir felaket olan Nekbe’yi (Büyük Felaket) tetiklemişti. Nekbe, 1948’de Birinci Arap-İsrail Savaşı sırasında 700 binden fazla Filistinlinin topraklarından sürülmesi ve binlercesinin öldürülmesi manasına geliyordu. İsrail, bu savaşta Filistin topraklarının yüzde 80’ini işgal etmişti.
1973’teki Arap saldırısı, İsrail’i şaşırttı ve başlangıçta Araplar değerli kazanımlar elde etti. Mısır ordusu, Süveyş Kanalı’nı geçerek Sina Yarımadası’na girdi. Suriye ordusu da Golan Tepeleri’ne saldırarak İsrail’in savunma sınırlarını kırdı. Lakin İsrail, kısa müddette toparlandı ve karşı akına geçti. İsrail ordusu, Mısır’ı kanalın batı yakasına geri püskürttü ve Suriye’yi Golan Tepeleri’nden çıkardı. İsrail, daha sonra Suriye topraklarına girdi ve Şam’ı bombalamaya başladı. Bu durum, iki üstün güç olan ABD ve Sovyetler Birliği’ni de savaşa dahil etti. ABD, İsrail’e silah ve ikmal yardımı yaparken, Sovyetler Birliği de Arap ülkelerine dayanak verdi. Bu, iki nükleer güç ortasında bir çatışma riskini artırdı. Bu nedenle, Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu, taraflara ateşkes davetinde bulundu. Ateşkes, 25 Ekim 1973’te yürürlüğe girdi.
1973 Arap-İsrail Savaşı, Ortadoğu’da istikrarları değiştiren bir savaş oldu. Savaş, Arapların İsrail’e karşı askeri bir güç olduğunu gösterdi ve İsrail’in yenilmezliği efsanesini sona erdirdi. Lakin savaş, İsrail’in işgal ettiği topraklarda ve bölgedeki siyasi durumda rastgele bir değişiklik yaratmadı. İsrail, 1967’de işgal ettiği toprakları geri vermeyi reddetti ve Kudüs’ü başşehri ilan etti. Arap ülkeleri, Filistin problemini çözmek için ABD’nin arabuluculuğuna başvurdu. Fakat ABD’nin teşebbüsleri, Camp David Mutabakatları ve Oslo Mutabakatları üzere, Filistinlilerin haklarını göz gerisi eden ve İsrail’in çıkarlarını koruyan mutabakatlardan ibaretti. Bu mutabakatlar, Arap ülkeleri ortasında bölünmelere ve Filistinliler ortasında direnişe yol açtı. Filistin sorunu, bugün de Ortadoğu’nun en değerli ve en karmaşık problemlerinden biri olarak kalmaya devam ediyor.
Filistin sorunu, 2006’da HAMAS’ın el-Fetih’i yenerek parlamentoda çoğunluğu kazandığı seçimlerle yeni bir basamağa girdi. Lakin bu durum, Filistin’de iki farklı idarenin ortaya çıkmasına ve HAMAS’ın Gazze’de izole edilmesine yol açtı. İsrail, Gazze’ye sert bir abluka uyguladı ve 2008, 2014 ve 2023 yıllarında büyük ataklar düzenledi.
Diğer yandan uzmanlar, Filistin probleminin temel nedeninin Siyonizm ve İsrail’in işgal siyaseti olduğunu vurguladı.
Uzmanlar, sorunun tahlili için üç ana husus olduğunu vurguladı:
İsrail’in işgal ettiği topraklar, Kudüs’ün statüsü ve Filistinli mültecilerin geleceği.
