“Beni hala neden kovmadıklarını anlamıyorum. Benim bu işe uygun olmadığımı anlayacaklar. Burada bulunmam büsbütün baht. Ben sahteyim.”
Belki siz de iş hayatınızın bir periyodunda kendinizi bu ya da misal cümleleri kurarken bulmuşsunuzdur.
Yalnız değilsiniz. Kendinize bunu yapıyorsanız, epey yaygın olan Imposter Sendromu’ndan (Sahte Kimlik Sendromu) muzdarip olabilirsiniz.
Katalonya Psikoloji Derneği’nden psikoterapist Dolors Liria bu sendromu şöyle tanımlıyor: “Imposter Sendromu bir kişinin kendi faziletlerini içselleştirememesi ve diğerlerinin onun bir dolandırıcı olduğundan şüpheleneceklerine dair taşıdığı kaygı manasına geliyor.”
Uzmanlığı nörobilim olan psikolog Mar Martínez Ricart, bu sendromun, ‘kişinin gerçek kimliği ile başında yarattığı kimlik farklı olduğunda ve kendisini olduğundan çok daha makus gördüğünde’ ortaya çıktığını söylüyor.
Madrid Psikoloji Derneği’nden Isabel Ortanda da “Bu da kişinin potansiyelini ve başarabileceklerini görememesine ve şu ana kadar başardıklarına karşın kıymetsiz hissetmesine neden oluyor” diyor.
Bu sendroma sahip şahıslar, durumu “telafi etmek” için fazla çalışmaya ve sonunda telaş, depresyon üzere, kendi sıhhatleri üzerinde olumsuz tesirleri olacak davranışlara meyilli oluyorlar.
Bu fenomen birinci olarak 1978 yılında psikologlar Pauline Rose Clance ve Suzanne Imes tarafından tanımlanıp isimlendirildi.
Bu sendrom patolojik ya da zihinsel bir olgu değil, fakat çocukluktan süregelen bir davranış biçimi ve bu nedenle uzmanlara nazaran “değiştirilebilir” bir durum.
Imposter Sendromu herkesi etkileyebilir olsa da bayanlar ortasında daha yaygın.
Uzmanlara nazaran bunun nedeni bayan rol modellerin daha az olması, cinsiyetle ilgili klişeler, iş hayatındaki önyargılar ve ‘kadınların daha az başarılı olmasının beklendiği’ eğitim sistemi.
“Imposter Sendromu” isimli özel danışmanlık hizmetinin kurucusu psikolog Mar Martínez Ricart, “Görünen o ki hak ettiğimizden çok daha düşük bir düzeyden başladığımızdan dolayı, bir işi hak ettiğimizi kanıtlamak için çok daha fazla uğraş sarf ediyoruz” diyor.
Üç psikolog da bu durumla baş edemeyenlerin profesyonel yardım almasını öneriyor.
Psikologlardan bu sendromu yenmek ve özgüvenimizi artırmak için birtakım ipuçları…
1. Sorunun farkında olun
Her ne kadar net görünse de, rastgele bir duygusal durumla ilgili ana sorun kendimizle bağ kurmak ve ne yaşadığımızı düşünmeye kâfi vakti vermememiz.
Kendi kendimize neyi, nasıl söylediğimiz anahtar ehemmiyette; Ortanda, “Kendinizi takdir etmediğinizi, kendinize ‘aferin’ vermediğinizi ya da takdir etmediğinizi, kendinizde bu muvaffakiyete hak görmediğinizi fark etmek zorundasınız” diyor.
Ricart bize “yeterli değilsin” diyen eleştirel, fazla talepkar iç sesin, hayatlarımızın bir periyodunda “hayatta kalmak için kritik” olduğunu söylüyor. Hatta bu ses bizim birtakım durumlarda kendimizi daha çok geliştirmemize yararlı olmuş olabilir, lakin tıpkı sesin ilerlememizi engellememesine dikkat etmeliyiz.
Dolors Liria’ya nazaran “Bu sesin kaynağını bulmaya çalışmak sıkıntıyla yüzleşmemize ve bu sesin denetimden çıkıp çıkmadığını anlamamıza yardımcı olabilir”.
2. Başarılarınızı kendinize hatırlatın
Çok gerilimli ya da bunalmış olduğumuz anlarda bakış açımızı değiştirmeye çalışmak da yararlı olabilir. Bu bizi biraz olsun rahatlatabilir ve kendimizi daha yapan bir perspektiften değerlendirmemizi sağlayabilir.
Dolors Liria bu türlü vakitlerde, geçmişte yaşadığımız benzeri durumlarda başımızdan geçenleri düşünmeyi öğütlüyor; “Aynı şeyleri geçmişte de hissetmiş olabiliriz ve birden fazla vakit bunların üstesinden gelmişizdir”.
Kendinize bu “sahte duyguları” hissettiğiniz anların bir özetini geçebilir ya da başarılarınızı listeleyebilirsiniz.
Aranda “Bu bir nevi şahsî gelişim belgesi üzere bir şey” diyor.
Mar Ricart da bu listeyi “başarı ağacı” olarak tanımlıyor. Bu formda unuttuğumuz ya da görmezden geldiğimiz başarılarımızla tekrar temas kurabiliriz.
3. Her başarıyı kutlayın
Ricart “Bir şeyi başardığımız anda, kendimize bunu kutlama, takdir etme ve gösterdiğimiz uğraştan dolayı minnettar olma talihi vermeden çabucak bir sonraki misyona geçiyoruz” diyor.
Oysa ki başardığımız şey ister küçük ister büyük olsun, o şeyi kutlamak, tadına varmak ve kendimize hatırlatmak kıymetli; “Çünkü bunun için harcadığınız bir emek, ödediğiniz bir bedel var. Ve kendinize bunun tadına varma ve minnettar olma alanı tanımalısınız. Yapmazsanız bu şey hiç var olmamış üzere hissedersiniz.”
Yani başarılarımızla, o anki tatminle irtibat kurmalı, takdir etmeli ve kendimize “Bunu yaptım. Bunu hak ediyorum” demeliyiz.
Ek olarak Ricart, işimizden bağımsız olarak “hak etme” olgusu üzerine odaklanmamız gerektiğini de vurguluyor; “Unutmayın ki yalnızca var olduğumuz için bile pahalıyız. Ne iş yapıyor olursanız olun, kendinize kıymetli olduğunuzu hatırlatmalısınız.”
Ricart ve Isabel Ortanda, kendinize bu hak etme, bedelli ve güçlü olma hissini hatırlatacak bir cümle/olumlama bulup, bunu tekrarlamanın da yararlı olabileceğini söylüyor.
Uzmanlara nazaran duygusal ve zihinsel olarak bağ kurularak uygulanacak bu pratik sizde kıymetli olduğunuz ve hak ettiğiniz fikrini pekiştirecektir.
4. Öbürleri sizi nasıl görüyor?
Bu sendromun belirtilerinden biri de kendinizin ve oburlarının gördüğü kendiniz ortasındaki uçurum.
Bu yüzden Aranda’ya nazaran “kendinizi diğerlerinin gözünden, onların aynasından görebilmek” yararlı olabilir.
Bunu insanlara sormanın yanında, onların sizin hakkınızda söylediklerinin bir listesini tutmanız bu manada size yardımcı olabilir. Ortanda “Övgü aldığınızda bunu bir kenara yazın. İnsanların işleriniz hakkında söylediklerini unutmayın” diyor.
Bunun ötesinde, iş yerindeki performansınız hakkında bir kuşkunuz varsa, geri bildirim almayı da isteyebilirsiniz.
Dolors Liria “İnsanlardan bize performansımız hakkında yorum yapmalarını beklememeliyiz. Bir kuşkunuz varsa, beklemek yerine, müdürlerinizden size geri bildirim vermelerini isteyebilirsiniz” tavsiyesinde bulunuyor.
5. Beklentilerinizi dengeleyin
Her bağlantıda iki tarafın da beklentileri vardır. Bu olağan ki iş ilgileri için de geçerli.
Ama Imposter Sendromu’nda, beklentileriniz, sizin işinizden ya da kendinizden beklentilerinizle birebir olmayabilir.
Ve bu beklentiler dengelenmeli.
“‘Bu misyona hazır değilim’ derken ne kast ediyorsun, kendini nerede görüyorsun?”
Uzmanlar kendimizi başaramama dehşetinin olağan olduğu, gerçekçi olmayan ya da çok uçuk beklentiler içine sokup sokmadığımızı sormamız gerektiğini söylüyor.
Örneğin; şimdi koşmaya başlamışken 4 ay sonra maraton koşmayı hedeflemek gerçekçi. bir beklenti değil.
Ve bu durumda bize net bir yol haritası çizmek ve bizden ne beklendiğini söylemek yöneticimizin vazifesidir, böylelikle beklentilerimizi dengeleyebiliriz.
6. Öz bakım ve şefkat
Ne hissettiğimiz, kendimizi nasıl değerlendirip dinlediğimizin yanında, uzmanlara nazaran öz bakım da kendi işleyişimiz açısından değerli.
Bu manada spor yapmak yararlı olabilir. Liria “Spor çok kıymetli bir şahsî ayarlayıcı. Bunun için spor salonuna gitmek zorunda değilsiniz, hareket içeren, yürüyüş ya da dans üzere rastgele bir aktivite olabilir” diyor.
Önemli olan bize neyin yardımcı olduğunu, bizi neyin sakinleştirdiğini bulabilmek; “Hangi stratejiler rahatlamamıza ve hislerimizin yoğunluğunu azaltmaya yardımcı oluyor bulmak ve sonrasında yaşadıklarımızı diğer bir gözle görmeye çalışmak…Bu spor olabilir, müzik söylemek, dans etmek, güvendiğiniz biriyle konuşmak olabilir.”
Ayrıca işten orta almak ve aile, arkadaşlar üzere öbür şeylerle irtibat kurmanın da kıymetini hatırlamalıyız; “Yüz yüze yapılan, destekleyici toplumsal irtibat özgüvenimizi artırıyor”
Liria ayrıyeten günlük, kolay tatminlere de odaklanmayı öğütlüyor; “Hayat sıkıntı olabilir, iş güç olabilir, fakat yeniden de kaygılı olduğunuz anlarda sizi gülümsetecek kolay şeyler var. Nazik bir beşerler karşılaşmak olabilir, biraz gün ışığı almak olabilir…”
Uzmanlar tıpkı vakitte şefkatle ve ihtimamlı bir biçimde çalışarak özgüvenimizi kazandıkça, içimizdeki eleştirel, talepkar sesin kaybolacağını belirtiyor.
Mar Martínez Ricart “Kendinize karşı bu şefkatli bakış açısını geliştirmeniz, kendinize sevgiyle bakmanız değerli. Böylelikle içinizdeki ‘sahte kimliğin’ eleştirel niyetlerini bilişsel olarak yine yapılandırabilirsiniz” diyor.
