“Ailem beni depresyona soktu. Neredeyse her gün ağlıyordum. Bu yüzden onları görmezden gelmeyi seçtim.”
Bunu birinin kız çocuğundan, bilhassa de kendisi anne olduktan çabucak sonra duymak alışılmadık bir durum.
Ancak 30 yaşındaki Sarika, yıllarca süren “toksik davranışlarının” ruh sıhhatini olumsuz etkilemesinin akabinde anne ve babasıyla ipleri koparma noktasına gelmiş.
“Bu durum beni çok etkiledi, bilhassa de hamileliğim sırasında. Doğmamış bebeğimin bile ağladığımı duymuş olabileceğine inanıyorum.”
BBC’ye konuşan ve Malezya’da yaşayan Sarika, ailesiyle olan ilgisini sonlandırma kararı aldığını, lakin bunun hiç de kolay olmadığını söylüyor.
“Suçluluk duygusu her vakit var.”
Sarika bu kararında yalnız değil.
Kenya’da yaşayan Ashley, “Babamı katiyetle bir narsist olarak tanımlarım. Okulumdaki hiçbir aktifliğe gelmezdi. Mezuniyetime bile gelmedi. Her vakit bir mazereti vardı” diyor.
25 yaşındaki Ashley, babasının buna karşın onunla ilgili neredeyse her bahiste sık sık şikayet ettiğini anlatıyor.
“Beni onun toksik davranışlarının birçoklarından müdafaaya hakikaten yardımcı olan şey annemdi. Elinden gelen her şeyi yaptı.
“Evlilikleri uzun vakit evvel bitti ancak annem evliliğe tutunmaya devam etti. Birden fazla Afrika ülkesinde boşanmak batı ülkelere kıyasla çok farklı.
“Babam şimdilerde ona bir şey satın alabilmem için çoğunlukla bir iş bulup bulmadığımı sormak için arıyor.”
Ashley ve Sarika birbirlerinden binlerce kilometre uzakta yaşıyor olabilirler, lakin pek çok ortak noktaları var.
Her iki bayan da, muhtaçlık duyduklarında büyük ölçüde yanlarında olmayan ebeveynlerinin hala onları denetim etmeye çalıştığını; meslek, toplumsal hayat, bağlar ve evlilikleriyle ilgili kararlarına müdahale ettiğini söylüyor.
Bu sorun sandığımızdan da yaygın.
TikTok ve başka toplumsal medya platformlarından yayın yapan pek çok kişi, ebeveynleriyle bağlantılarını kestiklerini anlatıyor.
Bunun, çocukluktan beri daima suçluluk ve kaygıya neden olan “toksik davranışlardan” kaynaklandığı paylaşılıyor.
İngiliz Danışmanlık ve Psikoterapi Derneği’nde psikoterapist olan Ayo Adesioye, “Toksik ebeveynlerin yol açtığı ziyanlar için profesyonel yardım arayan insanların sayısı artıyor” diyor.
Peki her zamankinden daha yaygın bir halde kullanılan “toksik ebeveynlik” kavramı ne manaya geliyor?
‘TOKSİK EBEVEYN’ NEDİR?
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu’na (UNICEF) nazaran, “pozitif ebeveynlik bir usul, bir dizi kural yahut bir şekille hudutlu değil, tıpkı vakitte bir inanç ve bir hayat biçimi.”
UNICEF, “Çocuklara hürmetle davranılmalı, çocuklar şiddet ve utanç dehşetinden arındırılmalı ve sevgi dolu teşviklerle yönlendirilmeli” diyor.
“Toksik ebeveynlik” için resmi bir tarif olmasa da genelde “olumlu ebeveynliğe” alışılmamış bir dizi olumsuz özelliği tanımlamak için yaygın olarak bir şemsiye terim olarak kullanılıyor.
Ayo Adesioye, “Bir şeyi ekseriyetle münferit bir olaydan çok tekrar eden bir davranış biçimi olduğunda toksik olarak etiketliyoruz” diyor.
Yani çocuğunuza bir partneri olup olmadığını sormak tek başına sorun teşkil etmese de, soru sorma alışkanlığı denetimci yahut istismara dayalı olduğu durumlarda toksik olarak nitelendirilebilir.
2013 yılında University of California’da (UCLA) yapılan bir araştırma, çocukluk periyodunda yüksek seviyede gerilim yaşayanların yetişkinlikte yüksek kolesterol, yüksek tansiyon ve diyabet üzere birtakım sıhhat riskleri geliştirme ihtimalinin daha fazla olduğunu tespit ediyor.
NE ÇEŞİT DAVRANIŞLAR ‘TOKSİK’ SAYILIYOR?
Adesioye, iki toksik ebeveynlik tipini yaygın biçimde gördüğünü ve bunların çoklukla birbiriyle örtüştüğünü söylüyor.
Birincisi, gerçekçi olmayan beklentiler ve standartlar belirleyerek çocuklarının akademik mesleğine, iş hayatına yahut bağlantı seçimlerine müdahale eden denetimci ebeveynler.
İkincisi ise narsist ebeveynler. Adesioye’ye nazaran bunların önceliği çocukları değil kendileri.
İngiltere’de yaşayan danışman klinik psikolog Alyson Corner ise pek çok örnek daha olduğunu söylüyor.
Alison Corner, İngiltere Ulusal Sıhhat Hizmetleri’nden (NHS) emekli olduktan sonra, toksik ebeveynlerden etkilenen gençlere hayatta kalma ipuçları veren ve hayatlarına devam etmelerine yardımcı olmayı hedefleyen myhorridparent.com isimli bir internet sitesi kurdu.
Corner’a nazaran toksik ebeveynlik tipleri daha ayrıntılı olarak şöyle sıralanabilir:
- Çocuklarına sormadan onlar ismine kararlar veren baskın anneler
- Çocuklarının yaptığı her şeyde yanılgı bulan ve bunu söz eden öfkeli anneler
- Hayatlarında kimi şeylerin eksik olduğu ve bunları çocukları aracılığıyla yaşamak isteyen kıskanç anneler
- Çocukları kendilerinden daha âlâ performans gösterince berbat davranışlar sergileyen ve her şeyi eleştiren rekabetçi babalar
- Agresif olan ve en küçük şeyde kendini kaybeden öfkeli babalar
- Her kararı ve sorumluluğu annelere bırakan, boyun eğen babalar
Dünyanın dört bir yanından dinlediği “yürek parçalayıcı, trajik hikayeler” karşısında bazen hastalarına intihar yardım çizgileri önererek yardımcı olduğunu söyleyen Alyson Corner, “bazen durum o kadar berbat olabiliyor” diyor.
SOSYO-EKONOMİK FAKTÖRLER
Hong Kong Üniversitesi’nden sosyolog Profesör Cheris Shun-ching Chan’a nazaran, çeşitli sosyo-ekonomik faktörler de toksik ebeveynlik olgusuna katkıda bulunabiliyor.
Örnek olarak Prof. Chan, Çin’deki tek çocuk siyasetini ve bunun çocuklar üzerinde yarattığı baskıyı gösteriyor.
“Bu çocuklar aslında ebeveynlerinin beklentilerini yerine getirmek için daha da büyük bir baskı altında zira ebeveynleri hakikaten onlar için birçok fedakarlıkta bulundu.”
Prof. Chan’e göre pek çok ebeveyn, bilhassa de evlilikleri sona eren ya da partneri evlilik dışı bir alaka yaşamış olanlar çocuklarının daima kendileri için endişelenmesini ve duygusal bağ kurmasını istiyor.
“Bence bu da bir çeşit toksik ebeveynlik. Çocuklar için bu mevzuda açık olmak daha sıkıntı olabilir. Bu şartlar altında, birtakım çocuklar annelerinin psikoloğu rolünü üstleniyor.”
Ayo Adesioye’ye nazaran, çocukluklarında ebeveynleri toksik davranışlar sergileyen yetişkinler, kronik utanç, sert özeleştiri ve öz şefkat eksikliği üzere uzun vadeli tesirler sergileyebilir.
Adesioye ayrıyeten bu şahısların insanları daima mutlu etme muhtaçlığı duyduğunu, yardım istemekte zorlandığını ve bağlarında inançta hissedemediğini belirtiyor.
BUNUNLA NASIL BAŞA ÇIKILIR?
Sarika, ailesinin onaylamadığı evliliğinden sonra onlarla ilgisinin son derece toksik bir hal aldığını anlatıyor.
İngiltere’de çocuklara ve gençlere ruhsal takviye sağlayan bir toplumsal teşebbüs olan Innovating Minds’ın kurucusu ve klinik psikolog Dr. Asha Patel’e göre, toksik ebeveynlere sahip olmayı kabul ederken suçluluk hissetmek çok olağan, lakin şahısların kendi ruh sıhhatlerine öncelik vermesi de çok değerli.
Ayo Adesioye, yetişkin çocukların ebeveynleriyle gereksiz tartışmalara girmeden, artık çocuk olmadıklarını hatırlayarak ortalarına kesin hudutlar koymaları gerektiğini söylüyor.
“Bence gözden kaçan şey bu. Bunu çok görüyorum. Beşerler çocuk olmaya geri dönüyor ve yetişkin olduğunu unutuyor.”
Ashley bu tavsiyeleri uygulayarak babasıyla ortasına net hudutlar koymayı ve ruh sıhhatine öncelik vermeyi tercih ediyor.
Sarika da yeni doğan kızı için düzgün bir ebeveyn olmaya kararlı.
“Ben annem ve babam üzere olmak istemiyorum. Kızıma dayanak olmak, ona en güzelini vermek ve kendi hayatına kendisinin karar vermesine müsaade vermek istiyorum.”
