Gluten intoleransı hayli yaygın fakat yaygın olduğu kadar da az tanınan bir sorun. Buğday, arpa ve çavdarda bulunan bir protein olan glutene karşı kimi bireylerin verdiği değişik tepkilerle kendini belirli ediyor.
Çölyak hastalığı, gluten intoleransının en şiddetli formu. Bu önemli sıhhat sorunu, otoimmün bir hastalık, yani bedenin kendi yapılarını tanımayarak onlara karşı saldıya geçtiği bir durumu temsil ediyor. Yaklaşık yüz bireyden birinde görülen bu tablo, sindirim sisteminde hasara yol açabiliyor. Ayrıyeten, insanların %13 kadarında gluten intoleransının daha hafif bir biçimi olan çölyak-dışı gluten hassaslığı çeşitli sıkıntılara neden olabiliyor. Sonuçta gluten intoleransının her iki formu da sindirimle alakası olmayabilen geniş bir semptom yelpazesiyle karşımıza çıkıyor. Gluten intoleransının en sık görülen belirti ve semptomlarını özetleyecek olursak aşağıdakileri sayabiliriz:
Şişkinlik
Şişkinlik yemek yedikten sonra göbeğimizin çok şişmesi yahut gazla dolması biçiminde hissedilen, bazen pek rahatsız edici olan bir durum. Her ne kadar bu şikâyet çok yaygın olsa da şişkinliği açıklayacak gluten intoleransı kıymetli bir sebeptir. Glutene hassas olan bireylerin en yaygın şikâyetlerinden biridir ve çölyak dışı gluten hassaslığı olanların %87’sinde şişkinlik belirtisi vardır.
İshal, Kabızlık, Kokulu Dışkı
Herkesin orta sıra ishal ya da kabız olması olağandır fakat bu, nizamlı bir hal aldığında altında yatan nedenler aranmalıdır. Çölyak hastalığı olan şahıslarda, gluten içeren besinler tükettikten sonra bağırsaklarda bir yangı (enflamasyon) tablosu gelişir. Bu, bağırsakların içini döşeyen hücre katmanına ziyan vererek manalı sindirim bozukluğu ile birlikte sıklıkla ishal ya da kabızlığa neden olur. Mamafih gluten, çölyak hastalığı olmayan hassas bireylerde de sindirim semptomlarına yol açmakta olup glutene hassas bireylerin %50’sinden fazlasında ishal, yaklaşık %25’inde ise kabızlık görülür. Dahası çölyaklı bireylerde nütrient emilimindeki bozulmaya bağlı olarak açık renkli, makûs kokulu dışkı şikayeti vardır.
Karın Ağrısı
Gene pek çok nedene bağlı olarak ortaya çıkabilen yaygın bir belirti olan karın ağrısı, birebir vakitte gluten intoleransının tek başına en sık görülen semptomları ortasındadır. Gluten intoleransı olanların %80’inden fazlası gluten yedikten sonra karın ağrısı ve rahatsızlık hissi yaşamaktadır.
Baş ağrısı
Pek çok kimse nizamlı olarak yaşadıkları baş ağrılarının sebebini migren olarak isimlendirmeye eğilimlidir. Migren tipi baş ağrıları Batı ülkelerinde nüfusun %10–12’sinde görülmektedir ancak çalışmalarda gluten intoleransı olan şahısların, migren tipi baş ağrısına diğerlerine nazaran daha yatkın olmaları enteresandır. Şayet görünürde bir sebebi olmayan sistemli baş ağrısı yakınmanız varsa bunun nedeni tahminen de glutene hassas olmanızdır.
Yorgunluk hissi, Açıklanamayan Kilo Kaybı ve Kansızlık
Kendini yorgun hissetmek çok yaygın ve ekseriyetle her hangi bir hastalıkla teması saptanamayan bir durumdur. Tekrar de bir bireyde daima yorgunluk hali varsa bunun altında yatan nedenler araştırılmalıdır. Glutene tahammül edemeyen bireylerde bilhassa gluten içeren besinler yedikten sonra ortaya çıkan yorgunluk hali çok sık karşılaşılan bir belirtidir. Glutene hassas olanların %60–82’sinin sıklıkla yorgunluk yaşadıkları gösterilmiştir. Dahası gluten intoleransı yorgunluk ve güç düşüklüğüne neden olan demir eksikliği anemisine (kansızlık) yol açabilir. Çölyak hastalığı olanların üçte ikisi teşhisten sonra altı ay içerisinde kilo vermektedir. Bunun nedeni nütrient emilimindeki bozulmayla açıklanabilir.
Cilt Problemleri
Gluten intoleransı cildinizi de etkileyebilir. Su toplayan kabarcıklarla kendini aşikâr eden bir cilt hastalığı olan dermatitis herpetiformis çölyak hastalığının deri belirtisidir. Bu hastalığın görüldüğü herkes glutene hassastır fakat bu bireylerin %10’undan azında sindirim belirtileri vardır. Ayrıyeten bir türlü düzelmeyen birçok şiddetli cilt hastalığında glutensiz diyete geçildiğinde belirtilerin hafiflediği gösterilmiştir. Sedef hastalığı, birtakım saç dökülmesi tipleri, kronik kurdeşen bunlar ortasındadır.
Depresyon, Telaş ve Panik atak
Depresyon her yıl erişkin nüfusun %6’sını etkileyen bir durum. Gluten intoleransının depresyona nasıl neden olabileceğini açıklamaya çalışan birkaç teori var. Bunlardan biri de memnunluk veren nörotransmiter olarak bilinen ve depresyonda ölçüsü azalan serotonin seviyelerindeki anormallikle ilgili. Öte yandan bağırsaklarda yaşayan dost bakterilerin azalarak ziyanlı bakterilerin artması, merkez hudut sistemini etkileyerek depresyon riskini artırması mümkündür. Şimdi nedeni tam olarak anlaşılmış değilse de gluten intoleransı olan bireylerde depresyon daha sık görülmekte. Dert hali (anksiyete) ve panik atak gluten hassaslığı olanların yatkın oldukları ruhsal bozukluklardır.
Eklem ve Kas Ağrıları, Kol ve Bacaklarda Uyuşma
Gluten intoleransı olan şahıslarda sıklıkla eklem ve kas ağrısı bildirilmiş olup bunun muhtemel nedeni bu bireylerin çok hassas bir hudut sistemine sahip olmalarıdır. Duysal nöronların aktivasyon eşiğinin düşük olması bu bireylerde kas ve eklem ağrılarına neden olmaktadır. Gluten intoleransının öteki bir şaşırtan belirtisi, kol ve bacaklarda uyuşma ya da karıncalanmayla kendini aşikâr eden nöropatidir. Kesin nedeni bilinmese de gluten intoleransıyla bağlı muhakkak antikorların varlığıyla temaslı olduğu düşünülmektedir.
Puslu Beyin
Puslu beyin ya da zihin bulanıklığı tabiri, net bir halde düşünememe hissi halinde tanımlanabilir. Şahısların düşünme zahmeti, baş karışıklığı, unutkanlık, zihin yorgunluğu üzere sözlerle anlattıkları bu durum, gluten intoleransının yaygın bir semptomu olup glutene tahammülsüz şahısların %40 kadarını tesirler. Glutene karşı oluşan antikorlara bağlı bir tepki olduğu düşünülmekle birlikte kesin sebebi aşikâr değildir.
Gördüğünüz üzere gluten intoleransının neredeyse sayısız belirtisi var. Fakat şunu da unutmayalım ki bu listede yer alan her semptomun birçok diğer sebebi olabilir. Tekrar de şayet bunlardan birini ya da birkaçını tertipli olarak yaşıyorsanız bedeniniz glutene karşı negatif bir tepki veriyor olabilir. Bu türlü bir durumda hekiminize danışarak birtakım testler yaptırmanız ve gluten içeren besinleri beslenmenizden çıkarmanız yararlı olabilir.
