ÇOCUKLARDA ÖFKE KONTROLÜ
- Öfke Nedir, Olağan midir?
Her insanın sahip olduğu ve olması gereken natürel bir histir. Kişi, engellendiği, isteklerinin karşılanmadığı, hayal kırıklığına uğradığı ve karşısındaki ile çatışma yaşadığı anlarda öfke hissine kapılır. Ziyanlı ve saldırganlık belirten bir durum değil tersine her beşerde bulunması gereken, asıl olmazsa külfetlerin meydana geleceği bir his halidir.
- Çocuklarda Öfke Krizleri Neden Olur ve Kaç Cinse Sahiptir?
Öfkenin kaynağını anlamak için öncelikle beynimizi biraz tanımakta fayda var. Beynimiz, alt ve üst kısımlar olmak üzere iki katlı bir mesken üzeredir. Alt katında nefes almak, gözümüzü refleks olarak kırpmak, rastgele bir tehlike ile karşılaşıldığında savaşmak ve kaçmak, dehşet ve öfke duymak üzere hislere bilinçsizce kapılmamıza sebep olan faaliyetler gerçekleşir. Denetim haricinde ortaya çıkan öfke hali beynimizin tam da bu kısmından kaynaklıdır.
Üst kata çıkacak olursak, burada işler biraz daha sistemli ilerler. Burası geniş bir kütüphane üzeredir. Düşünme, hayal kurma, plan yapma, organize etme üzere hareketlerin kaynağı tam olarak beynin üst katıdır. Çocuklarda görmek istenilen faziletli davranışların yeri de burasıdır.
Ancak çocuklar şaşırtan seviyede ince zekaları ile beyinlerinin bu kısımlarını da ulaşmak istedikleri maksat uğruna çok hoş kullanabilirler. Anne babanın elini kolunu bağlayan stratejik öfke krizlerinden kelam ediyorum. Alışveriş merkezinde istediği alınmadığı anda yaygarayı kopartan ortalığı birbirine katan ve sonunda ebeveynini mağlup eden şu çocuklar, tanıdık geldi değil mi?
- Öfke Kriziyle Baş Etmek İçin Ne Yapmalı?
Öncelikle çocuğun öfkesinin alt beyinden mi yoksa üst beyinden mi kaynaklandığını yeterli anlamak gerekiyor. Zira ikisinin hisleri apayrıdır ve yaklaşım da buna nazaran olmalıdır.
Alt beyinden kaynaklı bir öfke halinde çocuk kendi davranışlarını denetim edemez, o an ona oturup doğruyu yanlışı anlatmanın hiçbir yararı olmaz zira kapatmıştır kendini. Duygusu çok ağırdır ve sakinleştirilmeye muhtaçlığı vardır. Bunu kendiniz üzerinden de düşünebilirsiniz, çok öfkelendiğiniz bir durum karşısında birinin size nasihat etmesini nasıl karşılarsınız? Onu dinleyecek durumda mısınızdır? Yoksa yalnızca biraz anlayış ve sakinleştirilmeye mi gereksiniminiz vardır? İşte çocuklara da bunu düşünerek yaklaşmak gerekiyor.
Çok sevdiği oyuncağının kardeşi tarafından kırıldığını gören bir çocuğun dünyası başına yıkılabilir ve o an doğruyu yanlışı düşünmeksizin kardeşine vurma eğilimi gösterebilir. Bu türlü bir durumda yapılması gereken, çocuğun öncelikle hissini anlamak olmalı. Sarılın, şefkatle yaklaşın, yumuşak bir ses tonuyla gözlerine bakarak şuan çok kızgınsın biliyorum deyin ve onu ortamdan uzaklaştırarak sakinleştirmeye çalışın. Dikkatini öbür tarafa çekmek de alt beyinden kaynaklı bir öfke nöbeti için hoş bir formüldür.
Öfke krizi üst beyinden kaynaklıysa ne yapacağız pekala? Bunun stratejik bir öfke hali olduğunu bilip ona nazaran boyun eğmemeyi öğrenecek anne baba. Birinci etapta bu güç gelebilir. Zira sahiden sakinleşmesi için yalnızca, o an isteğinin yerine getirilmesini bekleyen bir çocuk vardır karşımızda. İki keskin seçenek karşısında kalır anne baba, çocuğun istediğini yap yahut yapma. Yapmazsa olacağı ortada bununla nasıl baş edecek? Yanıt kolay; hudut koyarak. Bu hudut koyma süreciyle karşılaşan çocuklar başta afallayabilir zira daha evvel görmemişlerdir ve hiç de güzellerine gitmez fakat ebeveynlerin istikrarlı duşu karşısında kabul etmekten diğer dermanları olmadığını görürler. Yapılacak olan şey, birinci evvel çocuğun hissini anlamak. Alışveriş merkezinde satılık olmayan bir eşyayı istediğini düşünelim. Alamayacağımızı söyledik ve yaygara koptu. “Çocuğa eğilip şuan bunu almayı çok istediğini biliyorum ancak bu satılık değil bu yüzden alamayız. Evet üzgün ve sinirlisin bunu görüyorum.” Hissinin anlaşılmasıyla yatışmadığı takdirde hudut giriyor devreye “bu biçimde ağlamaya devam etmeyi seçersen, bugün aldığımız öbür oyuncağını da geri vermeyi seçmiş olursun” yahut tekrar çok sevdiği bir şeyden vazgeçmeyi seçmekle alternatifler üretebilirsiniz. Kabul etmese de o sevdiği şeyden yoksun kaldığını gördüğü vakit bu hudut koymanın ne kadar fonksiyonel olduğuna şahit olacaksınız. Her şeyden değerlisi bu sona çocukların da gereksinimi var. Çünkü hayat sınırsız bir ömür alanı sunmuyor kimseye. Bunu erken yaşta uygun bir seçim prosedürüyle öğrenen çocuk için ilerisi çok daha kolay olacaktır. Velhasıl; beynin üst katını çalıştırın ve çocuklara kendi seçimlerinin sorumluluğunu almaya imkan tanıyın.
Uzman Klinik Psikolog
Zeynep Görenoğlu
