Birgül Sevinçli
Bu hafta çocuk edebiyatını tüm boyutlarıyla ele alacağız. Yayıncılarla başladığımız çocuk edebiyatı evrakına çizer Burcu Yılmaz, Deniz Üçbaşaran, Filiz Mungan, Gökçe Yavaş Önal ve Merve Atılgan ile devam ediyoruz.
Bir çocuk kitabına görsel tasarlama sürecini paylaşır mısınız?
Burcu Yılmaz: Evvel metin üzerinde çalışırım. Karakterleri ve atmosferi anlamaya, metin içi göndermeleri çözmeye çalışırım. Akabinde bir yandan eskizler çizerken bir yandan hangi teknikle çalışacağıma karar vermeye çalışırım. Alışılmış bu ortada bir yandan kompozisyonla uğraşırım. Şunu hiç unutmam; kalemin muhayyilesi kuvvetlidir. Kaleme güveniyorum, rastgele çizimlere ve kâğıda… Gerecin hudutları çizeceğim karakterleri/ nesneleri belirler, öte yandan tam zıddı de olur. Kolaj formülüyle çalışmayı düşündüğüm bir metinde karakterler ve kompozisyon ortaya çıktıkça baskının yahut akriliğin daha uygun olduğuna karar verebilirim. Klâsik sistemlerle üreten bir çizer olduğum için birinci haftalarda çoğunlukla çöpe çalışırım. Her şeyi olabildiğince sade tutmaya, bozmaya, illüstrasyonların içine detaylar serpiştirerek kıssayı zenginleştirmeye – alışılmış bir yandan kendimi eylemeye – uğraşırım. Benim için başlamak hakikaten bitirmenin yarısı. Şunu da eklemeliyim; görsellerin bütün taslağını çıkarıp onlar üzerinden ilerleyen bir illüstratör değilim. Her şey ebediyen değişerek ilerler işlerimde. Sanırım bu benim için tekdüzelikten kurtulmanın ve yaptığım işi daima yaratıcı kılmanın bir yolu.
Deniz Üçbaşaran: Cevaplarımı resimli çocuk kitabı üzerinden vereceğim. Büyük yaş kümesi kitaplarda şayet farklı bir beklenti yoksa tasarım metne ve kitabın boyutuna uygun fotoğraf ve vinyet çizmekten ibarettir diyebiliriz. Fotoğraflı çocuk kitabına ise genel manasıyla sanatsal bir tasarım diye bakabiliriz, elbette çizerin kendini daha özgür hissettiği, üslubunu daha net ortaya çıkarttığı bir alan burası. Kitabın boyutu, biçimi, renkleri, kahramanları, metnin kitaptaki yeri, hitap ettiği yaş kümesinin ilgisini üzerinde tutabilmesi üzere ögeler tasarımı belirler. Her sayfadaki fotoğraf kendi içinde bir görsel paha taşır. Fotoğraflı kitap okuyucusu çocuk; öykünün bütününden bağımsız, kitabın her sayfasında başka bir düş dünyasına dalar hatta kitabın çocuk tarafından tekrar yorumlanması yahut çocuk tarafından tekrar yazılması da diyebiliriz buna. Benim çalışma biçimime gelecek olursak, metni okurum, elbette bu ‘okurum’ art planları olan bir süreçtir. Şöyle söyleyebilirim, metnin içinde yaşamaya gayretlerim, akabinde hikayeyi başımda epey uzun müddet gezdirir, sindiririm. Sonra kitabın boyutuna karar veririm. Çoklukla de haftalar sonra şayet metin artık ‘beni çizmeye başlayabilirsin’ demişse, çizmeye başlarım, öncelikle denemeler yaparım, bu güçlü bir süreçtir zira çöp kutusunun en çok dolup taştığı vakitler bunlardır. Bazen evvel kahraman çıkar ortaya, bazen yer netleşir, bazen renkler ya da ayrıntılar, bazen her şey birebir anda çıkar gelir. Düşünme, karalama, tasarlama sürecinde tesadüfler de beni yönlendirebilir. Denemeler yaparken bulduğum bir doku kitabın bütün havasını, stilini etkileyecek yerlere hakikat evrilebilir.
Filiz Mungan: Hikâyeyi okuduktan sonra resimlenecek kısımlarla ilgili notlar alıyorum. Sonra müellifle yahut editörle hem kıssayı hem de resimlenecek yerleri konuşup tartışıyoruz. Örnek olarak onlara bir sahneyi resimleyip öyküyü nasıl anlatacağımı gösteriyorum. Herkes hemfikir olursa devam ediyorum. Müellif “Ben de tam olarak bu türlü hayal etmiştim” dediğinde nokta atışı oluyor aslında.
Gökçe Yavaş Önal: Metin bana geldiğinde evvel bir iki sefer okuyorum. Okurken tıpkı vakitte gözümde canlanan sahneleri küçük eskizler halinde defterime çiziktiriyorum. Karakterler nasıl olacak, sahneler nasıl olacak? Metinde bilhassa belirtilmiş ayrıntıları not ediyorum. İstenilen fotoğraf sayısına nazaran en gerekli bulduğum sahneleri belirliyorum ve editöre fikirlerimi sunuyorum. Anlaştığımızda eskizleri bir de dijital olarak çiziyorum. Sahneleri denetim etsinler diye tekrar yayıneviyle paylaşıyorum. Benim eskizlerim biraz dağınıktır. Özgün fotoğraflara geçmeden heyecanı kaçmasın diye sahneleri süratlice “çiziktiriyorum”. Kullanacağım renkleri de belirledikten sonra müellif, editör, yayınevi, herkes hemfikirse fotoğrafları kesin sona ulaştırmak için dijital çizim basamağına geçiyorum. Bendeki süreç bu biçimde işliyor.
Merve Atılgan: Öncelikle fikir (hikâye) ve metnin benim hayal dünyam ile uyuşması çok değerli zira her şey fikir basamağında başlıyor. Metin ile bir mühlet oturup düşünüyorum ve içselleştiriyorum eskizlere başlamadan evvel. Genelde gözlerimi kapatıp saatlerce düşündüğüm olur. Daha sonra görseller akmaya başladığı vakit, bu imajları sayfalara eskiz formunda dökme ve akabinde renklendirme (boyama) geliyor. En son da font, yazı karakter ve renkleri. Fikir etabından baskıya kadar uzanan keyifli bir yol kitap resimleme süreci.
‘OKUMAYI ŞİMDİ SÖKMEMİŞ ÇOCUKLAR ÇİZİMLER ARACILIĞIYLA KİTAPLA BAĞ KURAR’
Okul öncesi çocuk kitaplarında yazılı metin ve görsel metin münasebeti nedir?
Burcu Yılmaz: Çocuğun kitabın etken bir okuru olmasını sağlayan birinci bağdır bu münasebet. Okumayı şimdi sökmemiş çocuklar çizimler aracılığıyla kitapla bağ kurar. Ve bu da kitap karşısında çocuğu yetişkinle/ okumayı sökmüş bireyle neredeyse eşit bir pozisyona getirir; çünkü o da artık bir okurdur. Öyküyü, şimdi öğrenmediği bir sözel lisanın kodlarıyla değil de görseller aracılığıyla okur yahut en baştan kurar yalnızca.
Deniz Üçbaşaran: Birbirini tamamlayan, bütünleyen iki farklı yaratıcı süreçten bahsediyoruz, hasebiyle çok güçlü alakaları var, sessiz kitaplar hariç olmazsa olmaz bir münasebet. Her ikisi de çok kıymetli lakin sanırım çocuk için görsellik daha önde, zira metnin öncelikli tüketicisi çocuk değil, kitabı ona okuyan ebeveyn, çocuk görseli metinden daha evvel okuyor diyebiliriz. Bir evvelki cevabımda da vurgulamıştım; çocuk, kitabı bazen tekrar muharrir, görsellerle kurduğu alakayı farklı bir boyuta taşır, metne sadık kalmaz ve kendi içsel dünyasından gelen yaratıcılıkla metni değiştirir. Lakin bu, metin değersizdir demek değildir, fotoğraflı çocuk kitaplarında her ikisi de farklı başka değerlidir.
Filiz Mungan: Bu yaş kümesinde metindeki fikir, bahis neyse onu daha dikkat cazibeli, hatta abartılı bir halde çiziyorum. Fotoğraflar akılda kalıcı, eğlenceli ve metine odaklayıcı olmalı.
Gökçe Yavaş Önal: Yazılı metin ile görselin birbirini desteklemesi gerektiğini düşünüyorum. Ben sahneyi metindeki ayrıntılarla resmederken ortaya komik ayrıntılar da koymayı seviyorum. Tahminen metinde geçmeyen bir iki şey ekleyebiliyorum. Ya da çocukların ilgisini çekebilecek küçük bir kıssa ekleyebiliyorum çizime. Atıyorum, sahnede iki kişi önde bir şey tartışırken, art plana -metinde hiç geçmeyen- birbiriyle konuşan, oynayan, zıplayan iki kurbağa ekleyebiliyorum. Metnin espri seviyesine nazaran değişebiliyor doğal…
Merve Atılgan: Okul öncesinde, fotoğrafların yüklü ve metnin daha kısa olduğu görsel algısı güçlü olan fotoğraflı kitaplara yer veriliyor daha çok. İkisi de birbirini tamamlayıcı oluyor ve illüstrasyon ile metin iç içe geçiyor. Benim de elime alıp bakmayı hem çocukken hem de şu an en sevdiklerim bu stil çocuk kitapları aslında. Bizim ülkemizde de son yıllarda çok çeşitli fotoğraflı kitaplar yayınlanıyor ki bu şahane. Lakin bence daha çok alternatif metin ve görsele yer verilmeli. Zira hala burada biraz daha kısıtlılık var üzere geliyor, alışılmış bu da genelde çocukların değil velilerin kitapları seçmesinden kaynaklı. Mesela daha farklı tipografik metinleri olan yahut daha karanlık renkleri olan kitaplara da alternatif olarak yer verilmeli zira her çocuk canlı renk ve sevecen karakterler sevecek diye bir kısıtlama konulmamalı diye düşünüyorum. Eğitici kitapların dışında hayal dünyasına hitap eden fotoğraflı kitaplar da olmalı ki çocukların zihninde farklı yerlere dokunan bu temalar istikrarlı bir formda geliştirilsin ve yarar sağlayabilsin. Bu tip alternatif kitaplar ile metin illüstrasyon ve illüstrasyon metin olabilmeli ki çocuklar, farklı bakış açılarından bakma meziyetini de küçük yaşlarda geliştirebilsinler.
‘ÇİZER, ÇOKLUKLA SON DURAK OLUYOR’
Kitabın muharriri, editörü ve yayımcısı ile nasıl bir iş birliği içerisinde oluyorsunuz?
Burcu Yılmaz: Neredeyse bütün kitaplarımda yalnızca editör ve grafik tasarımcıyla iş birliği içinde oldum. Direkt müellifle alaka içinde olmak, istisnai durumlar hariç, tercih ettiğim bir çalışma biçimi değil. Çalışma kuralları konusunda anlaştıktan sonra editör, metni, kitabın fiziki sınırlılıklarına ait detayları bana gönderir ve çizimler bitene dek ekseriyetle haberleşmeyiz. Grafik tasarım sürecinde editör ve grafik tasarımcıyla daima kontakta kalmaya çalışırım. Mümkünse yayınevine gidip onlarla birlikte çalışırım. Hasılı editörle bağım, kitabın başında ve sonunda canlıdır yalnızca. Yayımcılarla direkt münasebet içinde olmadım hiç. Kontrat koşullarını belirlerken editör yahut telif departmanı aracılığıyla yayımcıyla dolaylı bir ilgi içinde olduğumuzu söyleyebilirim.
Deniz Üçbaşaran: Çizer, çoklukla son durak oluyor diyebilirim. Standart uygulamada müellif yayınevine sunduğu hikayesini editörle son halini verir ve kitabın ruhuna en uygun çizeri ararlar. Sonrası editör ve çizer birlikteliğiyle devam eder ekseriyetle. Müellif, çizer ve editör iş birliği de olabilir. Bilhassa fotoğraflı çocuk kitabında muharrir ve çizerin yaratım sürecinde birlikte yol alması kitabı daha üstlere taşıyabilir vakit zaman. Ben her iki türlü de çalışıyorum. Kitap metni çizere gelir, müellifin yahut editörün özel beklentileri varsa bunlar paylaşılır. Fotoğraflar çıktıkça editör ve müellif fikirlerini söyler. Projenin ortasında herkesin hemfikir olduğu değişiklikler yapılabilir. Bu süreç çok dinamik olabildiği üzere bazen de sessiz ve durağan geçer. Ben mümkün olduğu kadar editör ya da müellif tarafından yönlendirilmeyi istemem, bağımsız olmayı tercih ederim. Beni metnin yönlendirmesini isterim. Bunun benim yaratıcı sürecimi daha da zenginleştirdiğini düşünürüm, hayal dünyamın kısıtlanmasını istemem. Lakin hikayede gözden kaçırdığım bir detay fotoğrafta karşılık bulmayınca müellif yahut editör tarafından elbette uyarılırım.
Filiz Mungan: Yazarla daha çok kitabın fikri, atmosferi hakkında görüş alışverişinde bulunuyoruz. Editör ve yayımcıyla kitabın yaş kümesi, sayfa sayısına nazaran kaç fotoğraf olup olmaması gerektiği, kitabın boyutları vs. üzere bahisler hakkında konuşuyoruz.
Gökçe Yavaş Önal: Yayımcıyı editör temsil ediyor, biz de en çok editörlerle irtibat içinde oluyoruz. Muharririn özel olarak irtibat talebi olmadığı sürece bazen projenin sonuna kadar hiç tanışıp konuşmadığımız bile oluyor. Ne kadar çok kişi ile irtibat halinde olursak o kadar farklı fikir çıkıyor ortaya. Bu durum, çizim kademesinde bazen baş karışıklığına sebep olabiliyor. Bu üzere durumlarda başarılı bir editör, yazarla-çizer yahut yayınevi-çizer ortasında tampon vazifesi görüyor. Yayınevinde en sıkıntı iş onlara düşüyor tahminen de. Herkesle irtibatı istikrarda tutmak yorucu olsa gerek.
Merve Atılgan: Kitap, herkes ve her şey ile bir bütün, hepimiz de bunun kesimleriyiz. Paylaşılan fikirler ortak zihnin bir eseri oluyor genelde ve herkes üzerine düşeni yapıyor sanırım. Ben bu süreçte, müellifin kıssasını hissederek görselleştiriyorum; editör, bazen teknik bazen de görsel manada daha farklı yönlendirebiliyor ve ortaya birlikte ürettiğimiz bir eser çıkıyor aslında.
‘ÇOCUKLARI, OKURKEN FARKLI DÜNYALARA GÖTÜRECEK İLLÜSTRASYONLAR YAPMAYI ÖN PLANDA TUTUYORUM’
Görsel hazırlarken, bilhassa yaş sonu verilen yapıtlarda, hangi yaş hududunda nelere dikkat ediyorsunuz?
Burcu Yılmaz: Biraz daha büyük yaş kümeleri için tasarladığım kitaplarda detaylara, göndermelere daha çok odaklanırken, okul öncesi devirdeki çocuklar için çizdiğimde görsel kodları olabildiğince açık kılmaya gayret gösteriyorum.
Deniz Üçbaşaran: Okul öncesi çocuk için daha yalın, karmaşadan uzak ancak varlıklı renklerden oluşan, çocuğun fotoğraflarla okuma yapacağı görseller olmasına itina gösteriyorum. Teknik bir açıklama üzere olacak fakat şunu söylemeliyim, çocuk kitaplarındaki fotoğraflar açık, anlaşılır ve bahse uygun olmalıdır. Yaş büyüdükçe daha ağır görsel anlatımlar olabilir. Detaylar derinleşebilir.
Filiz Mungan: Mesela okul öncesi kitaplarda, çocuğun dikkatini çekecek ve onun hayal gücünün zenginliğine sahip fotoğraflar yapmaya dikkat ediyorum. Az ayrıntılı, daha çok eğlenceli fotoğraflar. Yaş kümesi arttığında, daha çok resimlediğim kısımdaki ana, olaya odaklanıyorum. Karakterleri yahut o andaki duyguyu pekiştirecek bir kompozisyon kurmaya dikkat ediyorum.
Gökçe Yavaş Önal: Okuyan çocuğun, okuduğu karakterle bağ kurması kıymetli. Bu nedenle karakter oluştururken çizdiğim karakterin yaşının, amaç kitlenin yaşı civarında olmasına dikkat ediyorum en çok. Reaksiyonlarını, jest ve mimiklerini de buna nazaran resimliyorum. Lakin açıkçası bunlar dışında “şu yaşa bu olmaz” üzere kalıplar bana çok gerekli gelmiyor. Elbette gayenin 3 yaş olduğu bir kitaba çocukların korkabileceği bir şey çizmiyorum. Fakat çocuklara biraz “anlamaz” muamelesi yapıldığını düşünüyorum birtakım durumlarda. Meğer onlar ayrıntıları bizden daha farklı bir gözle görüyorlar. Yetişme üslupları bizimkinden farklı, vakit farklı. Algıları bizim onların yaşında olduğumuzdan daha açık. Şimdi okuma yazma bilmeyen 6 yaşındaki kızıma 8 yaş ve üzerini hedefleyen bir Roald Dahl kıssası okuyabiliyorum. Etiketler her vakit çok manalı değil bence.
Merve Atılgan: Genelde çok içsel ve sezgisel bir formda resimlediğim için öncelikle akışı ortaya çıkartıyorum kâğıt üzerinde. Başlarken birinci olarak mevzuya odaklanıyorum, o yüzden de şu yaşa illa ki bu türlü yapmam gerekiyor diye bir hudut koymuyorum. Daha çok “ben çocukken ne görmek isterdim ve nelerden hoşlanırdım?” diye soruyorum kendime ve çocukları da çokça gözlemliyorum. Onların dünyasına hoşluklar katacak ve kendi özleri ile irtibatta kalmalarını hissettirecek, okurken farklı dünyalara götürecek illüstrasyonlar yapmayı daima ön planda tutuyorum. Bu müşahede ve bilgilerimin sonucunda da kitaplar ortaya çıkıyor. Lakin olabildiğince algılarını ve bakış açılarını açmaya imkan sağlayacak formda resimlemek istiyorum zira her şey aynılaşmaya yanlışsız gidiyor ve kendi sahip oldukları farklılıkların pahasını ve ne kadar hoş olduğunu anlayabilsinler istiyorum. Bu da farklı bakış ve perspektifler katmak ile biraz olsun mümkün olabiliyor.
‘RESİMLİ ÇOCUK KİTAPLARI, ÇOCUĞUN FOTOĞRAF VE METİN ORTASINDA KALICI KONTAKLAR KURMASINA YARDIMCI OLUR’
Çocuk kitaplarında görsel tasarım metnin açıklayıcısı mı yoksa tamamlayıcısı mıdır?
Burcu Yılmaz: Her ikisi de. Okumayı şimdi sökmemiş çocuklar için çizimler metnin açıklayıcısı, aracısıdır. Elbette çocuğun öyküyü yıkma/ tekrar kurgulama ihtimalini göz gerisi etmiyorum. Öte yandan kitap, birisi aracılığıyla çocuğa okunduğunda çizimler kitabın tamamlayıcısı haline de gelir. Yaş kümesi büyüdükçe görsellerin yazılı metnin tamamlayıcısı olması gerekir daha çok. Tıpkı kaynaktan doğmuş, iki koldan akan bir ırmak üzere düşünebiliriz bunu. Birinci durumda, çocuk şimdi okumayı sökmemişken, bu ırmaklar birbirine paralel akabilir. Meğer sözel lisanın kodlarını çözmüş bir okursa karşımızdaki, zikzaklar çizebilir, dalgalanabilir, kollar edinebilir ırmaklar. Görsel ve yazılı lisan birbirine paslar atmalı, okumayı zenginleştirmeli. Bazen biri susmalı bazen öteki ve kaç yaşında olursa olsun çocuğun zekâsı ve hayal gücü küçümsenmemeli.
Deniz Üçbaşaran: Böylesi bir niteleme yapmamayı tercih ederim. Fotoğraflar, sözlerle birlikte mana bütünlüğü oluştururlar. Fotoğraflı çocuk kitaplarında sözler, fotoğraflar olmadan eksik bırakılmış, tamamlanmamış olurlar. Yüzlerce sözün anlatamayacağı his, fotoğraflarla hatta bazen tek bir görselle okuyucuya daha kolay ulaşır. Fotoğraflar metnin daha anlaşılır olmasını sağlamakla kalmaz, hikaye ilerledikçe çocuğu kitaba bağlar, metne de zenginlik katar. Fotoğraflı çocuk kitapları, çocuğun fotoğraf ve metin ortasında kalıcı irtibatlar kurmasına yardımcı olur. Birçok müellif arkadaşımdan dinlediğim bir hikaye var; çocuklar kitaplarla karşılaştıklarında birinci olarak fotoğraflarla ilgileniyorlar, bu da son derece doğal zira metin, yazı, harfler onlar için birincil değerde değil. Kitap okunduktan, metin anlaşıldıktan sonra ikisinin, yani metin ve görselin tesir gücü eşitleniyor olabilir.
Filiz Mungan: Ben çoğunlukla tamamlayıcısı olduğunu düşünüyorum, bilhassa bol fotoğraflı çocuk kitaplarında. Zira bazen bir fotoğraf, sayfalarca yazı kadar çok şey anlatabiliyor okuyucusuna.
Gökçe Yavaş Önal: Her ikisi de. Yetişkin kitaplarında da çizim olsun isterdim şahsen. (Belki de bu yüzden uzun vakittir grafik romandan öbür bir şey okuyamıyorum.) Ha kastedilen “Resim, metinde anlatılanı mı göstermeli yoksa anlatılmayanı mı?” ise, buna da yanıtım tıpkı olur. Birtakım sahnelerde motamot okuduğumu görmek istiyorum. Bazen de, metinde olmayan eklenmiş ayrıntılara çarpılıyorum. Çizere nazaran, okuyucuya nazaran, muharrire nazaran, o anki ruh haline nazaran değişir bu his bence. Çok katı bir doğrum yok bu bahiste.
Merve Atılgan: Bir kitabı modüllere bölerek bakmaktansa bütün olarak bakılmasını (hayatta da) tercih ederim. O yüzden görsel, hem tamamlayıcı hem de açıklayıcıdır bana nazaran. Ve metin ile birbirlerinden ayrılmayan bir bütün oluştururlar.
‘ÇİZERE NE KADAR ALAN BIRAKILIRSA O KADAR YARATICI SONUÇLAR ÇIKAR’
Çocuk kitaplarında çizerin özgürlük hissesi nedir, ne kadardır?
Burcu Yılmaz: Çizimler metinden kopuk ve özensiz olmadığı sürece çizerin özgürlük hissesi en az yazarınki kadar olmalı. Bu özgürlük, metni zenginleştirir ve yeni okuma imkanları sunar. Metindeki her şeyi âdeta karbon kâğıdıyla kopyalamış üzere, hiçbir yaratıcılık olmadan resimlerseniz ortaya yaratıcı bir üretimden çok sipariş bir iş çıkar.
Deniz Üçbaşaran: Çizerin özgürlük hissesi evvel hikayeyle ilgilidir. Şayet hikaye yoruma açıksa çizer çok özgür olabilir. Fakat metinde belirleyici ögeler varsa, mesela kahraman detaylı tasvir edilmişse uymak zorundasınız. Uzun uzunluklu bir adamsa kahraman, uzun uzunluklu çizmelisiniz. Aslında bunlar kolay kısıtlamalar, sonuçta yorum hayal gücü demektir. Hayal gücünüzü sonsuzca kullanabilirsiniz ta ki metne aksi düşmeyene kadar. Şu da var elbette; okul öncesi çocuklar için yapılan fotoğraflar net, yalın, kolay anlaşılabilir olmalı ki bu da sınırlayıcı olabilir. Daha evvelki karşılığımda da belirtmiştim, ben muharrir ya da editörden bağımsız olarak çalışmayı daha çok benimserim, bu müellif ya da editörü yok saymak manasına gelmez; konuşup, paylaşmaya ve uzlaşmaya açığımdır lakin bir yaratım sürecinin kesinlikle bağımsızlık gerektirdiğini bilirim.
Filiz Mungan: Şimdiye kadar bu bahiste ne yayıncımdan ne de muharrir tarafından rastgele bir kısıtlama yaşamadım. Çizerin özgürlüğünü kısıtlayan şey en fazla okuyucunun yaş kümesiyle ilgili bir şey olabilir. Burada kastedilen çizere ahlaki bir sınırlama getirilmesi ise, o işte aslında bir nitelik aranmamalıdır.
Gökçe Yavaş Önal: Metnin, muharririn, editörün, yayıncının vizyonu her şeyi tesirler bence. Özgürlük, müdahalenin olmadığı yerde başlıyor. Çizere ne kadar alan bırakılırsa o kadar yaratıcı sonuçlar çıkar. Her iş için geçerli bu aslında. İşine karıştığınız kişinin sonlarını daraltırsınız. İster çizim yapsın, ister yemek yapsın. Fakat sonuçta ortada bir “iş” varsa ortak karar verilmeli. Bizde de net bir metin var. Özgürlüğün metinle hudutlu fakat o metni nasıl çizeceğin senin özgürlük alanın.
Merve Atılgan: Kişisel olarak kendi çizdiğim kitaplarda genelde kendi istediğim fikir, konsept, üslup üzere benim belirlediğim öğelere editörler ile sadık kalıyoruz. Bazen ufak ayrıntılar dışında özgürlüğümün çok kısıtlanmadığını söyleyebilirim. Ama Türkiye, yurt dışındaki kitaplara kıyasla birtakım açılardan daha dar görüşlü ve kısıtlayıcı olabiliyor. Kitap işinin içinde velilerin görüşünden tutun, okullara ve satın alan öteki kişi ve kurumlara kadar birçok şart mevcut. Dolayısı ile ne kadar özgün ve özgür kitaplar çıkması isteniyorsa zihniyet ve farkındalıklar da o kadar yükseltilmeli ve gelişmeli diye düşünüyorum.
