Bundan 2.400 yıl kadar evvel yaşamış Yunan filozof Sokrates kendini bilmenin en büyük faziletlerden olduğunu söylemişti. Her ne kadar günümüzde genel yargı herkesin çok ben-merkezci, bencil ve takıntı derecesinde kendisiyle ilgilenen şahıslar olduğunu sav etse de gerçek bundan epey farklı gözükmekte.
Aslında kendimizin, fikirlerimizin ve kim olduğumuzun pek de farkında değiliz. Araştırmalara baktığımızda bu hiç de şaşılası gözükmüyor, birden fazla yetişkin gününün çok ufak bir kısmını yalnız başına ve düşünerek geçiriyor. Buradaki düşünmeyi “Akşam ne yesek sanki?” yahut “Bu ay elektrik faturası biraz fazla mı geldi?” diye algılamayın lütfen. “Ben kimin?”, “Ne yapıyorum?”, “Hayatımda değer atfettiğim fikirler, pahalar nelerdir?” üzere sorulardan ve rahatlamak için kendimize rahat bir alan tanımaktan bahsediyorum.
Ancak tüm bunları kendime ayıracak kâfi vaktim yok mazeretiyle de geçiştiremeyiz. 2014 yılında yapılan farklı bir çalışmada (Wilson vd., 2014) araştırmacılar iştirakçilere 2 seçenek sundu: ya sessiz bir formda oturup kendileri ve hayatları hakkında düşünecekler ya da kendilerine acı verici elektrik şokları verecekler. Her 10 iştirakçiden 4’ü elektroşok seçeneğini tercih etti. Bu şahıslar kendileri, alakaları ve hayatları hakkında ne istediklerini yahut yaptıklarını düşünmenin acısındansa elektroşokun acısını daha katlanılır görmüşlerdi. Kısaca, vaktimiz ve yerimiz olsa dahi kendimiz hakkında düşünmekten kaçınabiliyoruz. Lakin kim olduğumuzu anlamaya çok az bir vakit ayırdığımızda hem benlik algımız hem de hayatımızdaki kıymetli bireylerle ilgilerimiz epeyce olumsuz etkilenmekte.
Peki nedir bu kendini tanıma? Burada literatürdeki pek çok kavrama değinebiliriz lakin benlik-kavramı berraklığı buradaki en kıymetli kavram olabilir. Bu kavram bir kişinin kendisi hakkındaki kanılarının ne kadar dengeli, daima, ayarlı ve berrak olduğunu tanımlar. Bu özelliği yüksek olan bireyler kendilerini tanımlamakta çok az zorluk yaşamakta ve tarifleri vakit geçse de sabit kalmaktadır. Birebir vakitte birbiriyle çelişen niyetleri daha az olmaktadır (örneğin hem utangaç hem de rahat kaynaşan birisi olduğunu söylemek gibi).
Bu çeşit bireyler bir diğerine kendisini anlatırken pek zorluk yaşamazlar, fikirleri ekseriyetle muhakkak bir paralellik gösterir ve kim olduklarına dair açık bir tanımlamaları vardır. Kendileri hakkındaki görüşleri süratlice ve daima değişmez. Bu türlü bir özelliğe sahip olmanın elbette pek çok yararı vardır. Bu şahıslar daha az gerilimli, depresif, dertli ve evhamlıdır. Birebir vakitte benlik-saygıları yüksek, hayatı daha manalı gören ve hem ömür doyumu hem da iyi-oluş halleri daha yukarda olan bireylerdir. Tüm bunlar ferdî manada işimize yaradığı üzere tıpkı vakitte münasebetimize de fayda sağlar.
Benlik-kavramı berraklığı yüksek olan bireyler bağlantılarında daha fazla tatmin, sıcaklık ve bağlılık deneyimlemektedirler. Daha yüksek bir benlik-saygısına sahip oldukları için bu tesir ilgilerine da yansımaktadır.
Bu şahıslar kendileri hakkında daha kararlı bir yargıya sahip oldukları için kendilerine kalan ekstra vakit ve enerjiyi bağlantıları yansıtarak onu adeta besler ve korur. Bu sebeple berraklığı yüksek olan şahısların bağları de uzun sürmektedir. Şahıslar kendileri hakkında dengeli yargılara sahip oldukları için alakalarını de hayatlarının kıymetli bir kesimi olarak görmektelerdir.
Böyle bir partnere sahip olduğunuzu hayal edin. Partnerinizi fikirleri, hisleri ve kanıları fazla değişken değil, öngörülebilir ve dengeli. Ne istediğinin ve ne istemediğinin farkında. Amaçları ve pahaları paralellik göstermekte. Olumsuz bir sürpriz ihtimali hayli az. Bu türlü bir partner size de daha cazip gelmiyor mu?
Benlik-kavramı berraklığı yüksek olan bireylerin arkadaşları, partnerleri yahut etrafındaki bireyler bu bireyleri tanımlarken emsal ve yakın sözler seçmektelerdir. Zira bu bireyler vakit, yer ve bireylere nazaran değişen bir benlikten fazla girdiği ortamın biçimi ne olursa olsun kendi yapısını koruyabilen bir benliğe sahiptir. Bu da onları daha öngörülebilir, güvenilebilir ve istenilir kılmaktadır. Bu türlü şahıslarla yaşadığımız alakalar bizler için hayli kolay, ödüllendirici ve kaygısızdır. Bu yüzden bu türlü insanları daha cazibeli, ilgili ve yakın buluruz. Duygusal olarak öngörülemez, kanıları tutarsız ve çarpık, davranışları meçhul ve plansız şahıslarsa bizde dert, dehşet ve rahatsızlık hisleri ortaya çıkarır. Bu öngörülemezlik içinde ekseriyetle kendimizi muhafazaya çalışarak bu şahıslarla yakınlaşmaz yahut yakın isek ilgimizi bitiririz.
Partnerimiz ne kadar kendini yeterli tanıyorsa biz de onu o kadar düzgün tanırız. Şayet kim olduğu hakkında en ufak bir fikri olmayan bir partnere sahipsek hakikaten onu tanıdığımızı ve ne yapacağını öngörebildiğimizi sav edebilir miyiz?
Romantik alakalarda birden fazla vakit çiftler birbirlerine ilişkin özellikleri benimserler. Bu aslında istenilen ve olumlu bir durumdur. Şayet siz ve partneriniz benlik-kavramı berraklığı yüksek insanlarsanız, bu benimseme durumu epey çıkarlı bir durumdur. Zira hem kendinizin hem de partnerinizin kim olduğunu biliyorsunuz, geriye ondaki olumlu özellikleri almak ve ona kendinizdeki olumlu özellikleri vermek kalıyor. Lakin siz yahut partneriniz benlik-kavramı berraklığı düşük bireylerseniz, çarçabuk karşı tarafın benlik özelliklerini kopyalayabilir ve kendinize yabancılaşabilirsiniz. İstemediğiniz şeyleri düşünür, hisseder ve uygularsınız. Bu da kendinizi ve dünyayı okumanızı, öngörmenizi hayli zorlaştırır. Sonuç olarak telaşlı, dehşetli ve rahatsız bir dünyanın içinde kapana kısılmış hissedersiniz. Şayet bu türlü hisler deneyimliyorsanız uzman bir psikologtan yardım almanız sizin için yararlı olabilir. Zira kendini keşfetmeden bir diğerini kopyalamak vakitle kendimizi kaybetmemize ve bizi kim olduğumuz hakkında çözülmesi sıkıntı bir belirsizliğe götürür. Fakat kendini tanıyan ve bilen kişi için hayatın olağan zorlukları dışında yeni bir tasa ve dehşet kaynağı çok yoktur. Zira sonlarını ve potansiyelini bilen kişi zorluklarla da çaba edebilecek gücü kendine bulacaktır.
