Kars’ta bir mahkeme geçen hafta, bebeklerinden topuk kanı alınmasına karşı çıkan aile lehinde karar verdi. Hakimin kararın münasebetinde alternatif tıpa ithafta bulunması tıp topluluğu tarafından eleştirildi. BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlar ise topuk kanının tedavi edilebilir kalıtsal hastalıkların teşhisinde kilit rol oynadığını söyledi.
Ebeveynlerin topuk kanı alınmasını reddetmesinin üzerine Kars İl Sağlık Müdürlüğü, mevzuyu yargıya taşıdı.
Ancak Kars Aile Mahkemesi 20 Ağustos’ta, “Topuk kanı almanın çocuğun Anayasa ile korunan ömür ve sıhhat hakkı üzerinde yapacağı olumlu sonuçlarının tıbbi otoritelerce ispatlanmamış olması ve mümkün bir teşhis ve tedavinin de tıp otoritelerince hala tartışmalı olması” gerekçesiyle aile lehinde karar verdi.
Hakim, kararında “alternatif tıp uzmanı” olarak isimlendirdiği bir muharririn topuk kanı almanın “çocuğa yapılacak en büyük kötülüklerden olduğunu” tabir etti.
Bunun üzerine Sağlık Bakanlığı karara itiraz etti. Bakanlıktan yapılan açıklamada, “Kesin karar niteliği taşımayan mezkur kararın yanlışlı olduğunu değerlendirdiğimizden, bu karara karşı Bakanlığımızca istinaf yoluna müracaat süreci acilen başlatılmıştır” denildi.
Açıklamada ayrıyeten “Hukukun, adalet ve doğruluk temelinde vereceği karara olan inancımız tam olduğundan, yargı süreci sonuçlanıncaya kadar Yenidoğan Tarama Programı birebir biçimde devam edecektir” tabirleri yer aldı.
Türk Tabipleri Birliği (TTB) de bahisle ilgili yazılı açıklama yaptı.
Açıklamada, “Bu karar yalnızca çocuklarımızda engellenebilir zekâ geriliklerinin artışına neden olmayacaktır; bu yolun açılması zincirleme olarak birçok hastalık durumunda kendi kararını veremeyecek çocuklar hakkında ailelerin keyfi kararlar alarak çocukların teşhis ve tedavilerini reddetmelerine taban hazırlayacaktır” denildi.
Topuktan kan alınması ziyanlı mı?
BBC Türkçe‘ye konuşan Hacettepe Üniversitesi Çocuk Hastanesi Beslenme ve Metabolizma Kısmı Lideri Profesör Doktor Ayşegül Tokatlı, topuktan kan alma sürecinin bebeklere ziyan vermediğini söyledi.
Tokatlı, “Çocuk ve yetişkinden kapiller kan parmaktan alınır, birinci ayda bebeğin parmağından kan alınması zordur, hatta imkansızdır, bu nedenle topuktan alınır. Bunun ziyanlı olduğunu tabir etmek mantığın alacağı bir şey değildir” dedi ve ekledi:
“Anne babalar bebeklerinden kan aldırmazsa her yıl bu hastalıklarla yüzlerce, tahminen binlerce bebek geriye dönüşü olmayan aksilikler yaşadıktan sonra teşhis alacaklardır. Hatta bunların bir kısmı mevte yol açabilen hastalıklardır ve bebekler erken tarif durumunda tedavi edilebilecek hastalıklar yüzünden ölebilir, hayatta kalanlar da engelli kalabilir.”
TTB Lideri Prof. Dr. Alpay Azap da topuk kanı uygulamasıyla ilgili “Bebeğin sırf canı yanabilir, bunun dışında hiçbir ziyanı yok. Fakat karşılığında değer biçilmez bilgilere ulaştığımız, bebekleri önemli hastalıktan, vefattan koruyabileceğimiz bir işlem” sözlerini kullandı.
Topuk kanı nasıl fark yaratıyor?
Türkiye’de “Ulusal Tarama Programı” kapsamında uygulanan yenidoğan tarama testleri ile Fenilketonüri (PKU), Konjenital Hipotiroidi, Biyotinidaz Enzim Eksikliği, Konjenital Adrenal Hiperplazi, Kistik Fibrosis ve Spinal Musküler Atrofi (SMA) üzere kalıtımsal hastalıkların varlığı tespit edilebiliyor.
BBC Türkçe‘ye konuşan Prof. Dr. Alpay Azap, erken teşhisin bilhassa PKU hastaları için büyük ehemmiyete sahip olduğunu şu sözlerle vurguladı:
“Bu hastalığa sahip bebekler bir proteini kullanamıyor, o da beyin ve hudut dokusunda birikiyor. Vakitle zeka geriliği ve hudut sistemi sıkıntısına yol açıyor. Ancak kişi bu proteini içermeyen bir diyetle beslenirse sağlıklı bir insan olarak hayatını sürebiliyor.”
PKU Aile Derneği Başkanı Deniz Yılmaz Atakay, erken teşhisin kızının hayatını kurtardığını söyledi.
Atakay, BBC Türkçe‘ye verdiği demeçte “PKU Aile Derneği kıssası Kızım Lâl ile başladı. 2001’de PKU tanısı aldı. Teşhis etabında engelli olma durumundan bahsediliyordu. Yanlışsız tedavi ve diyet uygulanmazsa zihinsel engelli olacağı söylendi. Kızımın topuk kanı sayesinde erken teşhis alması hayat kurtarıcı oldu” dedi ve ekledi:
“PKU’lu birine azamî 5-10 gün içinde teşhis konulduğu takdirde, ki Türkiye ortalaması 20 gündür, hayat uzunluğu tedaviyle ve özel, düşük proteinli beslenmeyle pek sağlıklı, hatta ve hatta toplumda örnek alınabilecek seviyede uzman bir birey olabilir. Bunu çocuklarımızdan pek âlâ biliyoruz.”
‘Halk sıhhatini tehdit eden bir noktaya ulaştı’
TTB Lideri Prof. Dr. Alpay Azap ise bilime karşıt görüşlerin topuk kanı ve çocuk aşıları üzere mevzularda büyük ziyana yol açtığını vurguladı ve kelamlarına şöyle devam etti:
“Aileler maalesef bilim dışı ve bilime alışılmamış tekliflerde bulunan kimi çevrelerin tesiri altında kalıyor. Bunun ziyanlı bir uygulama olduğunu düşünerek topuk kanı alınmasını istemiyor. Kars’taki olay da bu türlü.
“Kanıtların tam aksine, bilim dışı teklifler maalesef toplumda geniş yer buluyor. Örneğin bilim topluluğunda bu aşıların yararı konusunda hiçbir tartışma olmamasına rağmen bu görüşler yayılıyor.”
Azap ayrıyeten Kars’ta tartışma konusu olan kararı veren hakimin misyonunu eksik yaptığını düşündüklerini ve kararla ilgili Yargıçlar ve Savcılar Yüksek Konseyi’ne şikayette bulunacaklarını söyledi.
Azap, “TTB olarak, uzmanlık dernekleri olarak halk sıhhatini tehdit eden bir noktaya ulaşmış bu duruma karşı uğraşımızı artırarak sürdüreceğiz” tabirlerini kullandı.
Prof. Dr. Ayşegül Tokatlı da, Türkiye’deki neredeyse her dört evlilikten birinin akraba evliliği olduğuna dikkat çekti. Bu durumun, topuk kanı testiyle tespit edilebilen kalıtsal hastalık riskini artırdığını vurguladı.
Tokatlı, “Hasta doğan çocukların rastgele bir özrü oluşmadan saptanması, yani taranarak belirlenmesi ve tedavinin gecikmeden başlaması kısa vadedeki gayemiz olmalı. Uzun vadede ise kan bağı olan şahıslar ortasındaki evliliklerin olmamasına çalışmalıyız” diye konuştu.
Deniz Yılmaz Atakay ise Sıhhat Bakanlığı’nın “Ulusal Genişletilmiş Tarama Programı’na” geçmesi gerektiğini, bu uğurda yetkili makamlarla temaslarda bulunduklarını söyledi.
Atakay, “Genişletilmiş yenidoğan tarama programının altyapısı hazır ancak şimdi başlamadı. Maliyeti çok fazla. Lakin buna geçilirse daha fazla hastalık teşhis edilir ve daha fazla bebeğin hayatı kurtulur” dedi.
