Tükenme (burnout) kavramı, insanların çok çalışmaları sonucu işlerinin gereklerini yerine getiremez bir duruma gelmeleri manasını taşıyan ‘duygusal tükenme’ durumunu söz etmektedir. Tükenmişlik sendromu, işi gereği ağır duygusal taleplere maruz kalan ve daima öteki beşerlerle yüz yüze çalışmak durumunda olan bireylerde, yaşanan gerilimle başa çıkamama durumunda görülmektedir. Fizyolojik, zihinsel ve duygusal alanlarda hissedilmekte; fizikî bitkinlik, uzun müddetli yorgunluk, çaresizlik ve ümitsizlik üzere hislerin yapılan işe, toplumsal ve özel hayata ve başka insanlara karşı olumsuz tavırlarla yansıması olarak kendisini göstermektedir.
Özellikle bir bireyin kaldırabileceği iş yoğunluğunun üzerinde bir tempo ile çalışan ve ağır gerilim altındaki bireylerde görülen tükenmişlik sendromunda, bireyin kendini bu şartlar altında çalışmaya zorlaması sonucunda makul bir evreden sonra çöküş başlar ve sorun kendisini belirli etmeye başlar.
Aşamaları:
Duygusal tükenme
Kişinin ruhen yıpranma hissini yaşamasını tabir eder. Kişinin yaşadığı çok ruhsal ve duygusal yüklenmeden kaynaklanır. Gündelik hayat ile çalışma ömrüne karşı güç eksikliği ve isteksizlik biçiminde ortaya çıkar. Sendromun birinci evresini oluşturur. Bu kademede, bilhassa çalışma hayatı içinde yer alanlar kendilerini çok yorgun ve bitkin olarak tanımlayabilirler. Etraflarına yararlı olamadıkları ve hiçbir işe yaramadıkları kanısı hakimdir. Sonraki gün işe gitme zaruriliği da büyük telaş kaynağıdır.
Duyarsızlaşma
Kişinin hizmet verdiği yahut birlikte çalıştığı bireylere karşı olumsuz, katı ve anlayışsız olmasını tabir etmektedir. Duygusal tükenme yaşayan kişi, öteki insanların sıkıntılarını çözmede kendini güçsüz ve yetersiz hisseder. Üzerindeki duygusal yükü hafifletmek için daima kaçış yolunu kullanır. Beşerlerle olan bağlantılarını, işin yapılabilmesi için gerekli olan asgarî seviyeye indirir. Bunlar, duyarsızlaşmanın birinci belirtileridir. Duyarsızlaşma, insanların kendilerini başkalarıyla manalı alakalar kurmaktan kopardığı bir kademedir.
Kişisel muvaffakiyet hissinde yahut maharette azalma
Kişinin yeterlilik ve muvaffakiyete ulaşma hissinde azalmayı göstermektedir. Diğerleri hakkında geliştirdiği olumsuz niyet şekli, kişinin kendisi hakkında da negatif düşünmesine yol açar. Kişi, bu niyet ve yanlış davranışları nedeniyle kendini hatalı hisseder. Kendisi hakkında ‘başarısız’ kararını verir.
Belirtileri:
Tükenmişlik sendromu, fizikî, ruhsal ve davranışsal belirtiler içerir.
Fiziksel tükenmişlik belirtileri: Kronik yorgunluk, güçsüzlük, güç kaybı, yıpranma, hastalıklara daha hassas olma, sık baş ağrıları, bulantı, kas krampları, bel ağrısı, uyku bozuklukları, kalp çarpıntısı ve teneffüs zahmeti üzere değişik sorun ve yakınmaları içerir.
Psikolojik belirtiler: Depresif duygulanım, takviyesiz, inançsız hissetme, ümitsizlik, kızgınlık ve öfke hali, sabırsızlık, huzursuzluk, kendini kıymetsiz hissetme üzere olumsuz duygulanımlarda artış, kendine, işine ve genel olarak yaşama karşı olumsuz tavırlar, dikkat dağınıklığı, uyku sorunları, unutkanlık ve dalgınlık olabilmektedir.
Davranışsal belirtiler: Düşük iş performansı, yalnız kalma isteği, ağlama nöbetleri, işe gitmeme yahut geç gitmelerde artış, hizmetin niteliğinde bozulma, aile içi çatışmalar üzere pek çok formda kendini göstermektedir.
