Hepimizin kaygıları olabilir, lakin fobiler, olağan kaygılardan farklı olarak makul bir objeye, duruma ya da olaya karşı mantıksız ve çok bir kaygı hissi yaratır. Fobiler, günlük hayatı olumsuz etkileyebilecek kadar ağır olabilir ve birçok vakit kişinin korkusunu denetim edemediği bir durum haline gelir. Pekala, fobiler nedir, belirtileri nelerdir ve nasıl başa çıkılır? İşte bu soruların karşılıkları.
Fobi Nedir?
Fobi, makul bir obje, hayvan, durum yahut olaya karşı duyulan çok endişedir. Bu endişe, birden fazla vakit mantıksız olmasına karşın kişi için son derece gerçektir ve tasa bozukluğu kategorisine girer. Fobiler, ekseriyetle kaçınma davranışıyla kendini gösterir; kişi korktuğu durumla karşılaşmamak için ağır uğraş sarf eder. Örneğin, uçma fobisi olan bir kişi uçakla seyahat etmemek için her türlü alternatifi düşünebilir ya da yükseklik fobisi olan biri yüksek yerlerden büsbütün kaçınabilir.
Fobinin Belirtileri Nelerdir?
Fobiler hem fizikî hem de ruhsal belirtilerle kendini gösterebilir. Bu belirtiler, kişi fobisi olan bir durumla karşılaştığında yahut bu durumun mümkünlüğünü düşündüğünde ortaya çıkar.
1. Fizikî Belirtiler:
– Kalp Çarpıntısı: Fobiyle karşılaşıldığında kalp atışları hızlanır ve kişi kalbinin göğsünden fırlayacakmış üzere attığını hissedebilir.
– Terleme: Ağır terleme, bilhassa ellerde ve alın bölgesinde görülen bir öbür yaygın belirtidir.
– Titreme: Kaygıyla birlikte kişinin bedeni titremeye başlar. Bilhassa ellerde ve ayaklarda istemsiz titremeler olabilir.
– Nefes Darlığı: Fobiyle yüzleşildiğinde nefes almak zorlaşabilir. Kişi boğuluyormuş üzere hissedebilir.
– Baş Dönmesi ve Mide Bulantısı: Ağır dehşet, baş dönmesine ve mide bulantısına yol açabilir. Kişi kendini zayıf ya da sersemlemiş hissedebilir.
– Kas Gerginliği: Fobisi olan bir kişi, bedeninin farklı bölgelerinde ağır kas gerginliği hissedebilir. Bilhassa boyun ve omuzlarda ağrı olabilir.
2. Ruhsal Belirtiler:
– Kaçınma Davranışı: Fobisi olan bir kişi, korktuğu durumdan kaçınmak için ağır uğraş gösterir. Bu, kişinin günlük hayatını önemli biçimde etkileyebilir.
– Panik Hissi: Fobiyle yüzleşmek ya da bu durumun mümkünlüğü bile panik atağı tetikleyebilir. Kişi, denetimini kaybetme korkusu yaşayabilir.
– Gerçeklikten Kopma Hissi: Ağır kaygı, kişinin kendisini gerçek dışı ya da hayal dünyasında hissetmesine neden olabilir. Bu durum, “depersonalizasyon” olarak isimlendirilir.
– Denetimi Kaybetme Korkusu: Fobiyle karşılaşıldığında, kişi denetimini kaybetmekten yahut çıldırmaktan korkabilir. Bu dehşet, fobiyi daha da şiddetlendirebilir.
Yaygın Fobi Çeşitleri Nelerdir?
Fobiler birçok farklı formlarda karşımıza çıkabilir, lakin kimileri daha yaygındır. İşte en sık karşılaşılan fobi tiplerinden kimileri:
– Agorafobi: Açık alanlardan yahut kalabalık yerlerden korkma. Bu bireyler, konuttan çıkmaktan kaçınabilirler zira dışarıda makûs bir şey olacağından korkarlar.
– Toplumsal Fobi (Sosyal Anksiyete Bozukluğu): Toplum içinde rezil olma ya da yargılanma korkusu. Toplumsal fobi yaşayan şahıslar, topluluk önünde konuşmaktan, yeni beşerlerle tanışmaktan ya da toplumsal etkinliklere katılmaktan çekinirler.
– Klaustrofobi: Kapalı ya da dar alanlarda bulunma korkusu. Asansörler, uçaklar ya da kapalı odalar bu şahıslar için son derece korkutucu olabilir.
– Akrofobi: Yükseklik korkusu. Yüksek bir binada ya da dağın zirvesinde olmak bu şahıslar için dayanılmaz hale gelebilir.
– Araknofobi: Örümcek korkusu. Örümceklerle müsabaka mümkünlüğü bile bu şahısta önemli bir tasa yaratabilir.
– Zoofobi: Hayvan korkusu. Bu fobi, köpek, kedi, yılan üzere hayvanlardan korkmayı içerebilir.
– Uçuş Fobisi: Uçakla seyahat etme korkusu. Bu fobiye sahip olan şahıslar, uçmaktan kaçınmak için alternatif ulaşım yolları ararlar.
Fobiler Neden Oluşur?
Fobilerin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, ekseriyetle travmatik bir olay, çocukluk tecrübeleri ya da öğrenilmiş davranışlardan kaynaklandığı düşünülmektedir. Ayrıyeten, kimi fobilerin genetik bir yatkınlıkla da ortaya çıkabileceği düşünülmektedir. İşte fobilerin kimi yaygın nedenleri:
– Geçmişte Yaşanan Berbat Tecrübeler: Çocukluk devrinde yaşanan travmatik olaylar, bir fobinin gelişmesine neden olabilir. Örneğin, çocukken bir köpek tarafından ısırılan bir kişi, ilerleyen yaşlarda köpek fobisi geliştirebilir.
– Öğrenilmiş Davranışlar: Fobiler, etrafımızdaki insanlardan da öğrenilebilir. Örneğin, anne ya da babası yükseklikten korkan bir çocuk, tıpkı kaygıyı öğrenebilir.
– Genetik Faktörler: Ailede dert bozukluğu hikayesi olan bireylerde fobi geliştirme riski daha yüksektir. Genetik faktörlerin fobilerin oluşumunda rol oynadığı düşünülmektedir.
Fobiler Nasıl Tedavi Edilir?
Fobiler, tedavi edilebilir bir tasa bozukluğudur. Tedavi edilmediğinde hayat kalitesini önemli formda etkileyebilir, bu yüzden erken müdahale kıymetlidir. İşte yaygın tedavi prosedürleri:
1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Fobi tedavisinde en yaygın kullanılan usullerden biri bilişsel davranışçı terapidir. Bu terapi, kişinin kaygılarını anlamasına ve dehşetle başa çıkma stratejileri geliştirmesine yardımcı olur.
2. Maruz Bırakma Terapisi: Maruz bırakma terapisi, kişinin korktuğu durumla kademeli olarak yüzleşmesini sağlar. Bu terapi, kişinin vakitle dehşetiyle başa çıkmasını ve kaygının azalmasını sağlar.
3. İlaç Tedavisi: Antidepresanlar ya da anksiyolitikler, fobinin yarattığı korku ve gerilimi azaltmada tesirli olabilir. Fakat, ilaç tedavisi çoklukla terapi ile birlikte uygulanır.
4. Gevşeme Teknikleri: Meditasyon, derin nefes alma ve yoga üzere gevşeme teknikleri, fobinin yarattığı fizikî belirtileri hafifletmeye yardımcı olabilir.
